دیدار شی جین پینگ، رئيس‌جمهور چین از عربستان نه تنها نیاز پکن به نفت را سیراب می‌کند بلکه به نظر می‌رسد حاوی این پیام است که پکن شریک ژئوپلیتیک جدیدی در جهان یافته است.
دیدار رئیس‌جمهور چین با ولیعهد عربستانعکس: Bandar Al-Jaloud/AFP
تبلیغات
دیدار رئيس‌جمهور چین از عربستان بزرگترین اقدام دیپلماتیک چین در خاورمیانه محسوب می‌شود. وزارت خارجه چین این دیدار سه‌روزه را "نقطه عطف تاریخ توسعه روابط چین و اعراب" توصیف کرد.
شی جین پینگ در بدو ورود به فرودگاه با استقبال گرم وزیر خارجه عربستان روبرو شد. او سپس در ریاض با ملک سلمان، پادشاه و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دیدار و گفت‌وگو کرد.
در این گفت‌وگوها قرار همکاری‌های مشترک گذاشته شد و شرکت‌های سعودی و چین در حاشیه این دیدار بر سر ۳۴ قرارداد سرمایه‌گذاری به توافق رسیدند.
قرار است دو کشور در حوزه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری اطلاعات، حمل و نقل، ساخت‌وساز و امور تدارکاتی با یکدیگر همکاری کنند. ارزش این قراردادها حدود ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
ناظران این سفر را نه تنها به لحاظ مصالح اقتصادی مهم می‌دانند بلکه آن را پیام واضح ژئوپلیتیک عربستان و چین به آمریکا می‌شمارند، به این معنا که شریک جایگزین دیگری نیز در جهان وجود دارد.
آنگلا استانزل از بنیاد "علم و سیاست" می‌گوید، چند سالی است که چین و عربستان به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. چین با این رویکرد این پیام را می‌رساند که با ائتلاف با عربستان سعودی به‌نحوی "وارد حوزه نفوذ آمریکا" شده است.
دست کم از نظر رعایت حقوق بشر چین و عربستان تشابه سیاق دارند و آل سعود در دیدار با چین دیگر نباید نگران انگشت اتهامی باشد که سالهاست غربی‌ها به دلیل نقض حقوق بشر متوجه این کشور کرده‌اند.
در سال‌های اخیر قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد عربستان در استانبول روابط آمریکا و این کشور را سردتر از پیش کرد. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا تلاش کرد با سفر به خاورمیانه در تابستان جان تازه‌ای به این رابطه بدمد اما استقبال از او از سوی مقامات سعودی به اندازه استقبال از همتای چینی‌اش گرم نبود.
عربستان از عقب‌نشینی قدم‌به‌قدم واشنگتن از خاورمیانه ناراحت است و تضمین امنیت خود را در خطر می‌بیند.
آمریکا نیز ناراحت است که عربستان، به مثابه مهم‌ترین کشور سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) درست پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای این کشور از کاهش تولید نفت خود خبر داده و بایدن را در مبارزات انتخاباتی به دلیل قیمت بالای بنزین و انرژی در وضعیت بدی قرار داده است.
فلیم کینه، گزارشگر پولیتکو چند هفته پیش در مصاحبه با شبکه "سی‌بی‌اس" گفت: «تصمیم شی برای انتخاب عربستان دو هدف را تغذیه می‌کند: از سویی ائتلاف با مهم‌ترین صادرکننده انرژی را تقویت می‌کند که برای موتور اقتصاد چین بسیار سرنوشت‌ساز است. از دیگر سو از شی در عربستان با فرش قرمز استقبال می‌شود که بایدن مایل به آن نبود.»
رابطه با ایران و روسیه
با این حال رابطه عربستان با چین بدون خدشه نیست. چین با همه طرف‌ها مناسبات دارد، از جمله با ایران که از دشمنان سعودی محسوب می‌شود. ایران از متحدان نزدیک چین است و تهران این کشور تشنه به انرژی را با نفت خود سیراب می‌کند؛ واقعیتی که چندان به مذاق آل سعود خوش نمی‌آید.
چین با روسیه نیز رابطه تنگاتنگی دارد، اما این رابطه خاری در چشم عربستان نیست. چرا که عربستان با وجود رابطه با آمریکا همکاری اقتصادی نزدیکی با روسیه دارد و در تابستان مقادیر زیادی از نفت ارزان این کشور را برای مصارف خود می‌خرد، تا دستش برای فروش سودآور نفت خود به بازار جهانی باز باشد.
تاگس شاو در گزارش خود به حداکثر رساندن بازده اقتصادی را هدفی دانسته که پیش از همه به دیدار چین و عربستان معنا می‌دهد. به نظر می‌رسد کشورهای خلیج فارس دارند پیامی به جهان می‌فرستند: شرکای استراتژیک ما نه تنها در غرب، بلکه در آسیا نیز حضور دارند.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر
امضای توافقنامه راهبردی ایران و چین واکنش‌های بسیاری برانگیخت. ایران در عین حال بخش بسیار کوچکی از سرمایه‌گذاری هنگفت چین در دو دهه اخیر را جذب کرده است. حجم سرمایه‌گذاری چین چقدر و در کدام کشورها بوده است؟
چین بر اساس داده‌های "موسسه امریکن اینترپرایز"، فقط ظرف ۱۵ سال گذشته، ۲ تریلیون و ۱۰۰ میلیارد دلار در همه کشورها سرمایه گذاری کرده است؛ از کشورهای ثروتمند مثل سوئیس و آمریکا گرفته تا کشورهای آفریقایی مانند کنگو.
عکس: picture-alliance/dpa/K.-J. Hildenbrand
سهم ایران از این حجم سرمایه‌گذاری چین فقط ۵۶/ ۲۶ میلیارد دلار بوده که میزان آن در هر دوره پنج ساله تغییر نکرده است؛ یعنی تحریم بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ تاثیر چندانی بر کاهش یا افزایش سرمایه‌گذاری چین در ایران نداشته است. (عکس: کارگران چینی در پروژه آزادراه تهران-شمال)
عکس: farsnews.com
بحران اقتصادی جهانی که سال ۲۰۰۸ شروع شد، فرصت مناسبی برای چین بود تا با عرضه وام‌های کلان، جای پایی در کشورهای جهان، حتی در کشورهای اروپایی باز کند.
عکس: picture-alliance/dpa
چین در سال ۲۰۱۳ طرح بلندپروازانه خود یعنی "راه ابریشم جدید" را کلید زد. این پروژه دو هدف اساسی دارد: ۱) افزایش تولید با مواد خام ارزان و انرژی ارزان ۲) انتقال مواد خام و فروش کالای چینی از طریق گسترش راه‌ها، بندرها، فرودگاه‌ها و خطوط راه آهن.
بنا بر داده‌های "مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی" (CSIS) چین تنها طی شش سال (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹) حدود ۶۲ میلیارد دلار در بخش راه آهن ۳۴ کشور سرمایه‌گذاری کرده است. حضور فعال اقتصادی چین در واقع به معنای گسترش نفوذ سیاسی این کشور هم هست. (عکس: شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۴ در کنار همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو در کاراکاس)
عکس: AFP/Getty Images/L. Ramirez
تصویری از خط آهن باری-مسافری بنگوئلا در آنگولا. این خط از شهر لبیتو در آنگولا شروع و در شهر تنکه در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان می‌رسد. این خط آهن در آنگولا با سرمایه‌گذاری چین احیا شد.
عکس: DW/N. Sul D'Angola
آفریقا با گسترش سریع شهرنشینی روبرو است. حتی کارشناسان می‌گویند که انقلاب چهارم صنعتی در آفریقا رخ می‌دهد. این در حالی است که زیرساخت‌های کافی برای تحقق این تحول هنوز وجود ندارد. چین و هند از این خلا استفاده می‌کنند. (عکس: سرمایه‌گذاری چین در بخش شیلات موزامبیک)
عکس: DW/S. Lutxeque
به نوشته مجله فوربس، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و حجم سالانه تبادلات دو طرف به ۲۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار شرکت چینی در آفریقا فعالند. بنا بر داده‌های بخش تحقیقات تجارت چین – آفریقا در دانشگاه جان هاپکینز، بیشترین صادارات از آفریقا به چین در سال ۲۰۱۹ به ترتیب از کشورهای آنگولا، آفریقای جنوبی و جمهوری کنگو صورت گرفته است.
عکس: picture-alliance/Photoshot/Zhang Gaiping
مجله فوربس نوشته است که آفریقا ۲۰ درصد کتان مورد نیاز چین را تامین می‌کند. آفریقا نصف ذخایر منیزیم جهان را هم دارد که در صنعت فولاد به کار می‌رود و جمهوری دموکراتیک کنگو به تنهایی نصف ذخایر تلق جهان را در اختیار دارد. آفریقا همچنان ذخایر قابل توجه کولتان دارد که مورد نیاز صنعت الکترونیک است. چین به همه این منابع نیاز دارد. (عکس: معدن کبالت در جمهوری دموکراتیک کنگو)
عکس: Getty Images/AFP/F. Scoppa
دَن روخِفِن، پژوهشگر هلندی و بنیانگذار مؤسسه معماری "MORE" است. او تألیفات متعددی از جمله در زمینه گسترش شهرنشینی در آفریقا دارد. به گفته او، «در آفریقا هیچ پروژه ساختمانی بلندتر از ۳ طبقه و هیچ راهی طولانی تر از ۳ کیلومتر وجود ندارد که در دست چینی‌ها نباشد.» (عکس: کارگر چینی و محلی در کارگاه ساخت یک اتوبان در اوگاندا)
عکس: Imago
اما در ایران چه اتفاقی خواهد افتاد؟
جزئیات توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده است. روزنامه "نیویورک تایمز" پیش از این نوشته بود که طرح این توافقنامه را رئیس‌جمهور چین پنج سال پیش (۲۰۱۶) پیشنهاد کرده بوده است. پیش‌نویس این توافقنامه ۴ تیرماه ۱۳۹۹ در پکن به امضا رسید. دو هفته بعد، روزنامه نیویورک تایمز به جزئیات این پیش‌نویس ۱۸ صفحه‌ای دست یافت و آن را منتشر کرد.
عکس: ana.press
"نفت در برابر سرمایه‌گذاری"
به نوشته وبسایت اقتصادی "بلومبرگ"، چین در چارچوب این توافق «۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری می‌کند و در مقابل از ایران با تخفیف زیاد و به‌طور مداوم نفت می‌خرد». چین دقیقا مشابه همین استراتژی را در قاره آفریقا در پیش گرفته است. چین در مقابل بازسازی زیرساخت‌ها، حدود یک‌سوم نفت مورد نیاز خود را از کشورهای آفریقایی وارد می‌کند.
عکس: Mana Neystani
اگر موضوع "سرمایه‌گذاری در برابر نفت ارزان‌قیمت" درست باشد، پکن بخشی از سرمایه‌گذاری خود را از طریق اختلاف قیمت نفت ارزان جبران می‌کند. سود حاصل از سرمایه‌گذاری نیز بخش دیگری از هزینه‌ها را تأمین می‌کند. گسترش حوزه نفوذ چین در منطقه را هم می‌توان به سود اقتصادی افزود. توافقنامه ۲۵ ساله با چین کدام منافع ایران را تأمین می‌کند و چقدر برای ایران از نظر اقتصادی به صرفه است؟
