دیوان دادگستری اروپا: ممنوعیت حجاب گاهی قانونی است
۱۴۰۱ مهر ۲۲, جمعه
زنانی که روسری میگذارند، باید احتمال دهند که همه جا در اروپا شغلی نمییابند و مسئله جنبه تبعیض نمیگیرد. مرجع حقوقی اروپا شکایت زن محجبهای را که کارآموزیاش در یک شرکت بلژیکی به علت قوانین داخلی رد شده، وارد ندانست.
عکس: Arne Immanuel Bänsch/dpa/picture alliance
تبلیغات
بر اساس حکم اخیر دیوان دادگستری اروپا (ECJ)، شرکتها و ادارات، گاه مجازند کارکنان خود را از نمادهای مذهبی - از جمله روسری - منع کنند. قضات لوکزامبورگ میگویند اگر قاعده بیطرفی برای همه و بدون خط کشی اعمال شود، این ممنوعیت، تبعیض محسوب نمیشود.
مسئله به یک پرونده شکایت از بلژیک باز میگردد. زنی محجبه که برای کارآموزی در یک شرکت مدیریت مسکن درخواست داده بود، در زمان مصاحبه، از "قانون بیطرفی" شرکت مطلع شد. مدیران شرکت به او گفتند که طبق این اصل، همکاران باید از بیان دیدگاههای فلسفی، دینی یا سیاسی خود، در قالب کلام یا پوشش پرهیز کنند.
این زن اما روسری را مشمول چنین قانونی ندانست و جواب رد گرفت.
او یک ماه بعد، دوباره درخواست کارآموزی داد و این بار حجابی متفاوت را پیشنهاد کرد. مدیریت شرکت باز به این دلیل که هیچ سرپوشی اعم از کلاه یا روسری مجاز نیست، این تقاضا را نپذیرفت. خانم متقاضی سپس ادعا کرد که به دلیل مذهبش مورد تبعیض واقع شده و موضوع را با طرح شکایتی حقوقی پی گرفت.
دیوان دادگستری اروپا اما تبعیض مستقیم در این پرونده را رد کرد؛ با این استدلال که اصل ممنوعیت به عنوان یک قاعده کلی ترسیم شده است. قضات محکمه که عالیترین مرجع رسیدگیبه این قبیل دعاوی است، درعین حال گفتهاند که کارفرمایان باید در تصمیمگیریها و گزینشهای خود درنگ بیشتری داشته باشند.
قضات عنوان کردهاند که اصل "بیطرفی" مربوط به شرکت مسکن بلژیکی میتواند نوعی "تبعیض غیرمستقیم" محسوب شود؛ بدان معنا که متناسب نیست، ضرورت تام ندارد، هدف مشروعی را دنبال نمیکند و عملا میتواند به محرومیت وابستگان یک دین یا یک عقیده و اندیشه خاص منجر شود.
بر اساس حکم دیوان دادگستری اروپا، کارفرما باید نیاز و مطالبه واقعی خود را ثابت کند. مثلا این که استفاده کارکنان از نمادهای آشکار مذهبی و عقیدتی در محیط کاری، ضرری متوجه شرکت میکند. بر این اساس، صرف اراده برای اعلام بیطرفی ایدئولوژیک شرکت، نمیتواند دلیل کافی برای محروم کردن کسی از استخدام یا کارآموزی باشد.
دیوان دادگستری اروپا، دو سال قبل اما در پرونده شکایت یک مهد کودک آلمانی از مربی محجبه، کارفرما را محق دانسته بود؛ با این استدلال که ظاهر جانبدارانه پرسنل میتواند پرسشبرانگیز باشد و به پیشداوری، چالش یا کشمکش بیانجامد.
مانتو در گذر زمان؛ مقاومت سانتیمتری علیه حجاب اجباری
مانتو قرار بود به عنوان یک یونیفورم اسلامی، جای لباس اختیاری را بگیرد. اما این پوشش غیرانتخابی در گذر زمان هویت جدیدی یافت و زنان را به تودهای متحدالشکل در انظار عمومی مبدل نکرد.
عکس: picture-alliance/AP Photo/E. Noroozi
در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی در ایران مانتو پوششی رایج نبود. در آن دوران بیشتر زنان محجبه، چادرهای سیاه یا رنگی به سر داشتند. گروه اندکی از زنان که عمدتا دختران دانشجو بودند، لباس گشاد با روسری را انتخاب میکردند. پس از انقلاب وضع آرام آرام تغییر کرد. اول روسری اجباری شد و سپس مانتو به عنوان لباسی که انحنا و فرم بدن زن را نشان ندهد.
عکس: bornanews.com
در سالهای نخست دهه ۶۰ و دوران جنگ هشت ساله با عراق، تنگناهای شدید اقتصادی و دشواری تأمین مایحتاج زندگی روزمره جایی برای شیک بودن باقی نمیگذاشت. در آن دوران مد نه تنها جنبه تجملی، بلکه جنبهای "طاغوتی" داشت. در آن دهه زنان باید در ادارات و معابر عمومی چادر یا مانتو و روسریهای تیرهرنگ میپوشیدند.
عکس: picture-alliance/dpa/Abedi
در نیمه نخست دهه ۷۰ با پایان گرفتن جنگ و برداشته شدن تدریجی محدودیتهای اقتصادی و سیاسی، تنوعی نیز در پوشش مردم پدید آمد. با عمومیتر شدن دستگاههای ویدئو، آرام آرام رنگها به جامعه بازگشتند، البته رنگهای کرم، خردلی و بادمجانی، اوج رنگهای شاد و زنده در مانتوها بودند.
عکس: picture-alliance/dpa
در دهه ۷۰ مانتوها از بالا تا پایین گشاد بودند و تا قوزک پا میرسیدند. مانتوها در آن دهه که مقارن با دهه ۹۰ میلادی بود، بیشتر به بارانی شباهت داشتند و به اپلهای ضخیم در سرشانه مزین بودند. این مانتوها تا پایین با دکمه بسته میشدند و شلوار از زیرشان پیدا نبود. بودند زنانی که به جای شلوار، زیر مانتو پاچه میپوشیدند.
عکس: picture-alliance/dpa
در سالهای نخست دهه ۱۳۷۰ رنگ روسریها بیشتر تیره بود. آنها محکم زیر چانه گره میخوردند و گردن را میپوشاندند. با افزایش واردات پوشاک خارجی شلوارهای گشاد جین جای خود را به شلوارهای پارچهای دادند. تغییر بزرگ آن دوران مانتوهای خفاشی بود. مانتوهایی غالبا مشکی رنگ که زنان قشر متوسط و رو به بالا در در شهرهای بزرگ بهویژه تهران میپوشیدند.
عکس: picture-alliance/dpa/H. Fahimi
در آن سالها مقنعه، روسری رسمی در مراکز آموزشی و وزارتخانهها بود. حتی دختربچههای شش ساله در سال اول دبستان هم مقنعه سر میکردند. کارمندان زن بهخصوص در ادارات دولتی مقنعههایی چانهدار میپوشیدند تا هیچ بخشی از گردنشان نیز دیده نشود. کسانی که به این محدودیت تن نمیدادند، اخطار میگرفتند یا از کار اخراج میشدند.
عکس: picture-alliance/dpa
اواخر دهه ۷۰ نه تنها در مدل مانتوها بلکه در اندازه و سایز آنها نیز تغییراتی به وجود آمد. "مانتو کوتاه" که اندازه آن تا زیر زانو میرسید، متداول شد. آنها دیگر به گل و گشادی مانتوهای خفاشی نبودند. رنگها هم تنوع بیشتری پیدا کردند. در دهه ۱۳۷۰ این سپاه بود که جلوی زنان و دختران را با برخوردهای خشن و توهینآمیز میگرفت. هنوز پلیس "گشت ارشاد" تشکیل نداده بود.
عکس: picture-alliance/dpa/A. Taherkenareh
در میانه دهه هشتاد مانتوهای کوتاه، کوتاهتر و تنگتر از قبل شدند و جای روسری را نیز شال رنگی گرفت. آستین این مانتوها شباهتی به مانتوهای قدیمی نداشت و تا بالای مچ دست میرسید. یقهها هم بازتر شدند تا گردن از زیر روسری و شال کمی هوا بخورد. میدان هفتتیر بورس فروش مانتو در تهران شد. بورسی پر از مانتوهایی با رنگهای شاد از جنس کتان.
با فراگیر شدن مانتوهای تنگ و کوتاه، برخوردهای پلیس شروع و تشدید شد. برای دور زدن این سختگیریها، مانتوهایی تنگ در رنگهای شاد تولید شدند که هر چند تا زیر زانو میرسیدند اما دکمههای کمی داشتند. پایین مانتوها به این ترتیب باز میماند.
عکس: picture-alliance/dpa/A. Taherkenareh
در دهه ۱۳۸۰ گشت ارشاد با هدف کنترل پوشش زنان به خصوص در تهران و در ماههای گرم تابستان سازماندهی شد. در قالب این طرح، مأموران پلیس نه تنها با زنان که با تولیدیها و مانتوفروشیهای نقضکننده "موازین اسلامی" برخورد میکردند. اما بازداشت و انتقال زنان به خیابان وزرا و جریمه و گرفتن تعهد از آنان به دلیل "بدحجابی" باز هم نتوانست تأثیری بر روند مد مانتو و روسری بگذارد.
عکس: Afsoon Yademellat
در نیمه نخست دهه ۱۳۹۰ "ساپورت" خبرساز شد. کاربرد شلوارهای تنگ و کشی به حدی عمومی شد که نمایندگان مجلس در جلسهای جنجالی پدیده "بانوان ساپورتپوش" را بررسی کردند. در این جلسه تصاویری از زنانی که زیر مانتو ساپورت پوشیده بودند از تلویزیونهای مجلس نشان داده شد. این نمایش چنان همهمهای در مجلس برانگیخت که علی مطهری، نماینده تهران گفت: «ظاهرا دوستان به وجد آمدهاند.»
عکس: Khabarde.ir
با گذشت چهاردهه از انقلاب اسلامی، مانتوهای امروزی در ایران هیچ شباهتی به مانتوهای گشاد و تیره و بلند دهه شصت ندارند. آنها بیشتر جنبه زینتی یافتهاند. ردایی که روی بلوز و شلوار پوشیده میشود؛ بدون دگمه، با یقه گشاد، رنگهای شاد و چشمنواز، با نقوشی ایرانی یا خطاطی شعر.
عکس: Instagram
زنان ایرانی با زیرکی و در یک مبارزه مدنی عاری از هیاهو توانستهاند در چند دهه گذشته از پوششی تحمیلی، مد و استیل جدیدی بیافرینند و هویتی تازه به آن ببخشند. تلاش برای برای متحدالشکل کردن آنها با تبلیغ و ترویج "حجاب برتر" راه به جایی نبرده است.