اکنون با فرمانی که پاپ بندیک شانزده صادر کرده است، بایگانی محرمانه واتیکان گشوده می‌شود و پژوهشگران می‌توانند پاسخ پرسشهایی را که تاکنون بیهوده جستجو می‌کرده اند بیابند. واتیکان برآن شده است تا در روز ۱۸ سپتامبر همه پرونده‌های پاپ پیوس یازده را که فاصله زمانی سالهای ۱۹۲۲ تا ۱۹۳۹ را دربرمی‌گیرد در دسترس همگان و پژوهشگران بگذارد.

تاکنون همیشه از پاپ پیوس یازدهم و جانشین او پاپ پیوس دوازدهم انتقاد می‌شده است که واتیکان در برابر حکومت ناسیونال سوسیالیست‌ها چندان ایستادگی از خود نشان ‌داده است. این پرسش هنوز هم مطرح است که واتیکان در پیوند با به‌آتش کشیدن کنیسه‌های یهودیان در سرتاسر آلمان چه واکنشی از خود نشان داد؟

یک کمیسیون تاریخ‌نگار مسیحی‌ـ یهودی که از سالها پیش اسناد و مدارکی را گردآوری می‌کند، به این اشاره می‌کند که پس از آتش سوزیها در سال ۱۹۳۸ تنها برنهارد لا یشتنبرگ که کلیسای بزرگ سن هدویگ را در برلن اداره می‌کرد، شهامت ورزیده بود تا این جنایت را آشکارا محکوم کند. و نیز اینکه کاردینال پاچلی پس از پاپ نیرومندترین روحانی در واتیکان، گزارشهایی را دراین باره از دفتر نمایندگی واتیکان در برلن دریافت کرده بوده است که ظاهرا از سوی واتیکان نسبت به آنها هیچ واکنش رسمی نشان داده نشده‌ است.

مورخان امیدوارند که آرشیو محرمانه واتیکان بتواند به این پرسش و پرسش‌های دیگر آنان پاسخ دهد، بويژه این پرسش که کرسی مقدس در واتیکان، یعنی دستگاه رهبری پاپ در سال ۱۹۴۲تا چه اندازه از کشتار همگانی یهودیان آگاهی داشته است و نیز اینکه در پیوند با آنچه به اصطلاح حل نهایی مسئله‌ی یهودیان نامیده می‌شود، چه برداشتی داشته است؟

کمیسیون تاریخ‌نگاران یهودی ‌ـ مسیحی که به موضوع کلیسای کاتولیک و هولوکاست پرداخته است، نسبت به برخی از اسنادی که پیش از این در اختیارش گذارده شده بودند،‌ ابراز تردید کرده است که گویا مقامات واتیکان صفحات گوناگونی از متون محرمانه را،‌ بويژه، در پیوند با تاریخچه‌ی واتیکان در دوره حکومت ناسیونال‌ سوسیالیست‌ها در آلمان را دستکاری کرده‌اند.

همچنين گفته می‌شود، در پشت دیوارهای بلند واتیکان بازهم اسناد سری دیگری دور از چشم کنجکاو پژوهشگران نگهداری می‌شوند. اما باید گفت که گشایش بایگانی محرمانه واتیکان با گشایش بایگانی‌های دولتی تفاوت بسیار دارد. بایگانی‌های محرمانه دولتی پس از گذشت مدت زمانی در اختیار همگان گذارده می‌شوند. در حالیکه در واتیکان هربار که باید بخشی از بایگانی گشوده شود، بستگی به تصمیم و دستور پاپ دارد.

بدینگونه بود که پاول یوهانس دوم در سالهای دهه ۹۰ اسناد دوره پاپ بندیک پانزده را آزاد اعلام کرد. اما پرونده‌های دیگر همچنان در اتاقهای دربسته نگهداری می‌شوند. پیش از این در سال ۲۰۰۳ نیز واتیکان برای آنکه آمادگی خود را برای گشودن بایگانی منابع دوران فاشیسم و ناسیونال سوسیالیست‌ها نشان داده باشد، برخی از اسناد دوره پاپ پیوس یازده را آزاد کرد. بدینگونه و بر پایه‌ی این اسناد این امکان پدید آمده است تا روابط سیاست و کلیسا در میان سالهای ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۹ از دیدگاه نمایندگان پاپ بررسی گردد.

از سوی دیگر به نقش پاچلی اشاره می‌شود که پس از پاپ پیوس یازده با نام پاپ پیوس دوازده حکومت واتیکان را در دست گرفت. پاچلی پیش از رسیدن به مقام پاپی تقریبا هر روز گزارشی به کاردینال پیترو کاسپاری در واتیکان می‌فرستاد.

این گزارشها بهترین اسنادی هستند که از طریق آنها می‌توان با اندیشه‌های این روحانی سیاستمدار آشنا شد. با خواندن این گزارشها می‌توان برداشت‌های او را،‌ دیدگاهها و مواضع او را در برابر فاشیسم و نیز تکامل فکری‌اش را روز به روز پیگیری کرد.

اکنون این پرسش هنوز مطرح است که آیا با خواندن این گزارشها می‌توان انگیزه‌های او را در پیوند با سکوت درباره هولوکاست دریافت؟ هزاران گزارش پاچلی بعنوان نماینده پاپ می‌توانند به این پرسشها پاسخ دهند.

پرويز حمزوى