میزان تاثیرپذیری افراد از تغییرات اقلیمی رابطه مستقیمی با جایگاه اجتماعی، جنسیت، وضعیت اقتصادی و دسترسی آنها به منابع دارد. با وجود اینکه در سال‌های اخیر توجه جامعه جهانی به استفاده بیشتراز توانایی‌های زنان و مردان برای تحقق توسعه پایدار محیط زیست بیشتر شده است، زنان همچنان در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و حقوقی برنامه‌های زیست محیطی، سهم کمتری دارند و به این دلیل کمتر از مردان امکان سازگاری با این تغییرات را دارند.

در حالی‌که به تاثیر رفتارهای ‌تبعیض‌آمیز جنسیتی و ‌نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی علیه زنان هم‌چنان با دیده غفلت نگریسته ‌می‌شود، مطالعات جهانی نشان داده است که استفاده از تجربه و قابلیت‌های زنان و توانمند کردن آنها راه‌حل‌های مقابله با تغییرات اقلیمی را کارآمدتر می‌کنند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

 در حالی که به نظر می‌رسد جهان برای کم کردن تاثیرات زیان‌بار تغییرات اقلیمی بسیج شده ‌است، توجه به مسائل و نابرابری‌های جنسیتی در تنظیم برنامه‌های سازگار با محیط زیست ضروری به نظر می‌رسد.

آسیب‌پذیری زنان در تغییرات اقلیمی

هارت شفر، مقام ارشد بانک جهانی، در سمیناری که به مناسبت روز جنسیت در قالب کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی در شهر بن آلمان (COP 23) برگزار شد، به دو استراژی اصلی برنامه‌‌های بانک جهانی که ریشه کردن فقر و گسترش خوشبختی هستند، اشاره کرد و افزود که رسیدن به این اهداف بدون توجه کافی به تغییرات اقلیمی و مسائل جنسیتی ناممکن است.

هارت شفر در ادامه گفت که در مطالعات آسیب‌شناسی، بانک جهانی دقت می‌کند که در حوادث خاص اقلیمی دو گروه مردان و زنان چقدر آسیب‌پذیر هستند. به عنوان مثال در سیل عظیمی که در سال ۱۹۹۱ در بنگلادش جاری شد، ۱۵ درصد قربانیان مرد و ۷۵ درصد زن بودند.

 از این اطلاعات می‌توان به نوعی نتیجه گرفت که دسترسی مردان به پیام‌های هشداردهنده یا گزارش‌های هواشناسی بیشتر از زنان است و به این اعتبار این زنان هستند که در مقابل تغییرات آب وهوایی آسیپ‌پذیرتر از مردان هستند. شفر در این سمینار تاکید کرد بانک جهانی در صدد بستن شکاف جنسیتی در برنامه‌های خود است.

عوامل دخیل در آسیب‌پذیری زنان از تغییرات اقلیمی

طبق گزارش "برنامه پیشرفت و توسعه" ملل متحد، در کشورهای در حال توسعه عواملی چهارگانه در آسیب‌پذیری بیشتر زنان از تغییرات اقلیمی نقش دارند. اولین عامل تبعیض جنسیت‌محور، استفاده از زمان و دسترسی به دارايی‌ها و منابع مالی و وام‌هایی هستند که مؤسسات مالی رسمی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند. این عامل به طور عمده شانس مشارکت اقتصادی زنان را محدود می‌کند. در نتیجه در بحث درآمد، شکاف عمیقی بین زنان و مردان وجود دارد.

علاوه بر این بر اساس این گزارش، حقوق زنان در اکثر کشورهای جهان در یک موقعیت شغلی مشابه از دریافتی مردان به مراتب کمتر است.

افزون بر این، در همه سطوح تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری، زنان نسبت به مردان با چالش‌های بیشتری روبرو هستند و این باعث می‌شود که زنان نفوذ بسیار کمتری بر تصمیم‌ها و برنامه‌هایی داشته باشند که بر روی زندگی خود آنها مستقیم تاثیر می‌گذارد.

ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع، سومین دسته از عواملی هستند که کسب اطلاعات و مهارت‌های لازم برای دفع خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی را برای زنان محدود می‌کنند. "پوشش قابل قبول"، نگهداری از فرزندان و محدودیت در آموزش‌هایی مثل شنا یا بالا رفتن از درخت از جمله مواردی هستند که شانس زنده‌ماندن زنان در بلایای طبیعی را پایین می‌آورند.  

"برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد" هم‌چنین نبودن اطلاعات مجزا بر اساس جنسیت در حوزه‌های مختلفی از جمله معیشت، بلایای طبیعی، حفاظت از محیط زیست و غیره را در دست کم گرفتن نقش زنان موثر دانست.

راه‌حلی زنانه برای مشکلی دیرپا در پاکستان

فیزا فرهان، ۲۸ ساله که یکی از موسسان و مدیرعامل نهاد "انرژی بوکش" در پاکستان است، نمونه موفقی از زنان کارآفرین در حوزه انرژی‌های پاک است. نام او در سال ۲۰۱۵ به لیست ۳۰ نفری از "کارآفرین‌های برتر زیر ۳۰ سال در حوزه‌های اجتماعی" که توسط مجله فوربس منتشر شد، راه پیدا کرد. دستاورد موسسه او تامین انرژی پاک برای دورافتاده ترین روستاهای سرزمینش است که از نعمت برق محروم هستند. او در این پروژه از مشارکت وسیع زنان محلی بهره می‌گیرد.

با در نظر گرفتن این نکته که ۴۷ درصد جمعیت پاکستان به برق دسترسی ندارند و برای تأمین نیازهای روزمره سوخت‌های فسیلی، نفت سفید و چوب را می‌سوزانند، زنان که بیشترین مشارکت را در خانه‌داری دارند، در معرض آسیب جدی قرار دارند. ۵۳ درصد باقیمانده جمعیت پاکستان نیز با قطعی گسترده برق مواجه هستند.

زنان به‌عنوان "سفیران ایجاد تغییر"

در حاشیه سمیناری در کنفرانس تغییرات اقلیمی بن، فیزا فرهان در گفت‌وگویی با دویچه وله "زن بودن" را شانس خود خواند، نه چالش. "بنیاد بوخش" سال ۲۰۱۲ پروژه "روشن‌کردن زندگی یک میلیون نفر" را با هدف برق‌رسانی به پاکستانی که با بحران برق دست و پنجه نرم می‌کند، کلید زد. فرهان می‌گوید، پس از اینکه او و تیمش به روستاهای مختلف سر زدند، انتخاب طبیعی او به خدمت‌گرفتن زنان محلی به عنوان "سفیران ایجاد تغییر" بود.

در ابتدی پروژه، فرهان و تیمش روستاهای فاقد برق را شناسایی می‌کردند و یک زن را در هر روستا انتخاب می‌کردند و پس از دو هفته آموزش فنی و غیر فنی، به این زن لقب "روشنا بی‌بی" یا "بانوی نور" داده‌ می‌شد. از این پس، این زن مسئولیت اداره ایستگاه خورشیدی را به نیابت از موسسه بر عهده می‌گیرد. "روشنا بی‌بی" فانوس‌های خورشیدی را به مردم محلی اجاره می‌دهد. نصف این اجاره در‌آمد خود اوست و نصف بقیه برای خدمات نگهداری و تعمیر ذخیره‌ می‌شود. 

این پروژه تا کنون به ۱۱۰ روستا در پاکستان برق ر‌سانده و زندگی بیش از ۲۷۰۰۰ نفر را تحت تاثیر قرار داده است.

برای یکصد میلیون نفری که در پاکستان در تاریکی زندگی می‌کردند، استفاده از حامل‌های انرژی جایگزین برق نه تنها فاجعه زیست‌محیطی بود، بلکه برای سلامتی آنها هم بسیار خطرناک بود. به گفته فرهان، عدم دسترسی به برق سالانه دو میلیون مرگ را رقم می‌زد که ۸۰ درصد آنها مربوط به زنان بود. 

اینجا بود که فرهان نیاز مبرم به منابع انرژی ‌تجدیدپذیر را، به‌ویژه برای زنان حس کرد.

فرهان به دویچه‌وله می‌گوید: «مشارکت زنان محلی در این پروژه باعث حرکت قدرتمندتر این پروژه رو به جلو می‌شود، زیرا "زنان سفیران قدرتمندتری برای ایجاد تغییر" در جوامع خود هستند. آنها نه تنها به انرژی پاک و درآمد دسترسی پیدا می‌کنند، بلکه این پروژه تاثیرات غیر مستقیمی بر سلامتی، آموزش و امنیت جوامع و به‌ویژه زنان دارد.»

لزوم توجه به برابری جنسیتی

فرهان در ادامه می‌افزاید: «در راستای این پروژه تامین برق، توانمندسازی اقتصادی زنان و برابری جنسیتی در کانون توجه ما بوده است.»

به مناسبت فعالیت‌های زن‌محور فیزا فرهان در حوزه منابع پاک انرژی، او در ماه فوریه ۲۰۱۶ به عضویت "هیئت عالی‌رتبه دبیرکل سازمان ملل برای توانمندسازی اقتصادی زنان" درآمد؛ خبری که او به عنوان "افتخاری بزرگ" از آن یاد می‌کند.

دستاوردهای اقتصادی و محیط زیستی و تلاش‌های زنانی مانند فرهان در راستای ایجاد برابری جنسیتی در کشوری با ساختارهای اجتماعی و خانوادگی مردسالار مانند پاکستان، دریچه‌ای جدید باز می‌کند برای پیدا کردن راه‌کارهای جدید مقابله با تغییرات اقلیمی با نگاه دوستانه‌تری نسبت به مسائل زنان.