راس ساعت ۱۷ به وقت اروپای مرکزی با به صدا درآمدن آژیرها، ورشو پایتخت لهستان، لحظه‌ای به احترام قهرمانان و قربانیان این قیام در خود فرو رفت. قیامی که در روز اول اوت سال ۱۹۴۴ آغاز شد و در پایان نبردی نابرابر در مقابل ارتش اشغالگر آلمان نازی ۲۰۰ هزار نفر جان باختند.

۶۵ سال پیش ساعت ۵ بعدازظهر بیش از ۴۰ هزار نفر از اعضای ارتش موسوم به ارتش میهنی به ساختمان‌ها و ادرات شهر ورشو که به تصرف قوای نازی درآمده بود حمله بردند. واندا پیکلیکویچ که در این قیام حضور داشت می‌گوید:«هیچ راه دیگری به‌جز قیام وجود نداشت. این قیام برآمد نفرت در مقابل اشغالگران بخصوص نیروهای گشتاپو بود».

تقریبا ۲۰۰ هزار نفر کشته‌شدند

اعضای ارتش میهنی با تقریبا ۳ هزار قبضه سلاح تلاش کردند مرکز شهر ورشو را به تصرف خود درآورند. علیرغم برتری همه‌جانبه قوای نازی، ارتش هیتلر موفق نشد این قیام را سریعا سرکوب کند. پس از گذشت دو ماه در روز سوم اکتبر سال ۱۹۴۴ اعضای ارتش میهنی تسلیم شدند. در این مدت به دستور مستقیم آدولف هیتلر، ورشو مورد حملات همه جانبه زمینی و هوائی قرار گرفت و ۹۵ درصد شهر با خاک یکسان شد. بر اثر این حملات بیش از ۲۰۰ هزار نفر کشته شدند.

آندره کونرت تاریخ‌دان لهستانی می‌گوید:«برای من این قیام، قله پنج سال مقاومت زیرزمینی است. من فکر می‌کنم موضوع این قیام، موضوع حقانیت مقاومت جامعه، ملت و دولت لهستان از سال ۱۹۳۳ بوده است».

در مقابل اما توماش لوبینسکی به قیام ورشو با دیده انتقادی می‌نگرد. او می‌گوید :«در این قیام بیش از ۲۰ هزار نفر جوان فعال سیاسی و باهوش قربانی شدند. شکست قیام نه تنها به نابودی شهر، بلکه به قربانی شدن نسلی منجر شد که ما امروز به آنها نیاز داریم».

قیام تلاشی بود برای دفاع از استقلال

به لحاظ نظامی هدف این قیام مقابله با اشغالگران بود. اما به لحاظ اخلاقی و سیاسی می‌توان قیام ورشو را قیامی برای دفاع از استقلال سیاسی لهستان دانست که در آن زمان چند سالی پیش از عمر این کشور جوان نمی‌گذشت. با این قیام مردم لهستان نه تنها با اشغالگران آلمانی، بلکه در مقابل برنامه استالین مبنی بر تقسیم لهستان بین آلمان و اتحاد شوروی نیز به مقاومت پرداختند.

در تمام مدت قیام، ارتش سرخ در آن سوی رودخانه وایسل مستقر بود و هیچ اقدامی نکرد. در همه سال‌های حکومت کمونیستی در لهستان برگزاری مراسم یادبود قیام ممنوع بود. پس از دمکراتیزه شدن لهستان است که یاد قیام ورشو گرامی داشته می‌شود.

واندا پیکلیکویچ در این باره که قیام کار درست یا نادرستی بود می‌گوید:«نفرت در مقابل اشغالگران و خواست آزادی در درون ما آنقدر بزرگ بود، که امروز هم اگر ۱۶ یا ۱۷ ساله بودم بازهم به قیام می‌پیوستم».