رد تمدید تعلیق تحریم‌ها؛ ایران در انزوا و چالش‌های اقتصادی
۱۴۰۴ شهریور ۲۸, جمعه
شورای امنیت سازمان ملل متحد روز جمعه ۱۹ سپتامبر (۲۸ شهریور) با قطعنامه پیشنهادی کره جنوبی برای تمدید تعلیق تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران مخالفت کرد. این رای‌گیری که در چارچوب مکانیسم ماشه فعال‌شده توسط بریتانیا، آلمان و فرانسه انجام شد، نتوانست رای لازم را کسب کند و به این ترتیب تحریم‌های شورای امنیت که ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) تعلیق شده بودند، احتمالاً تا ۲۸ سپتامبر (۷ مهر) احیا خواهند شد، مگر اینکه در ۸ روز باقی‌مانده توافقی بین ایران و قدرت‌های اروپایی حاصل شود.
در این رای‌گیری، ۹ کشور از جمله بریتانیا، فرانسه، ایالات متحده، سیرالئون، اسلوونی، دانمارک، یونان، پاناما و سومالی به قطعنامه رای منفی دادند. چین، روسیه، پاکستان و الجزایر از آن حمایت کردند و گویان و کره جنوبی رای ممتنع دادند. این تصمیم که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت صورت گرفت، می‌تواند ایران را به وضعیت پیش از برجام بازگرداند و تحریم‌های گسترده‌ای را بر بخش‌های هسته‌ای، تسلیحاتی و اقتصادی این کشور اعمال کند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
مکانیسم ماشه، که در ماه اوت توسط تروئیکای اروپایی (بریتانیا، آلمان و فرانسه) فعال شد، به دلیل آنچه نقض اساسی تعهدات برجامی ایران خوانده می‌شود، از جمله غنی‌سازی اورانیوم فراتر از سطوح مجاز، به جریان افتاد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، پیش از این رای‌گیری اعلام کرده بود که بازگشت تحریم‌ها "قطعی" است و پیشنهاد ایران برای تعویق مکانیسم را "جدی" نمی‌داند.
دویچه وله فارسی برای بررسی پیامدهای احتمالی این تصمیم بر ایران، با سه کارشناس گفت‌وگو کرده است؛ لیلا مروتی، دارای دکترای علوم سیاسی و تحلیلگر؛ رضا علیجانی، تحلیلگر مسائل سیاسی؛ و مجید گلپور، جامعه‌شناس و اقتصاددان.
این کارشناسان بر چالش‌های دیپلماتیک، اقتصادی و داخلی ایران در صورت احیای تحریم‌ها تاکید دارند و معتقدند که استراتژی‌های پیشنهادی تهران، مانند تکیه بر همسایگان و سازمان‌هایی مانند شانگهای، ممکن است ناکافی باشد.
پیامدهای دیپلماتیک: انزوا و شکاف‌های داخلی
کارشناسان معتقدند فعال شدن مکانیسم ماشه ایران را منزوی‌تر می‌کند و بحران‌های داخلی را تشدید خواهد کرد. لیلا مروتی می‌گوید: «در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تمام تحریم‌های تعلیق‌شده ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بازمی‌گردد و همه کشورهای عضو سازمان ملل ملزم به اجرای آن هستند.» او توضیح می‌دهد که پیمان‌هایی مانند شانگهای نمی‌توانند مانع شوند و کشورها برای نقض آن مجازات خواهند شد.
مروتی با اشاره به اظهارات مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران که گفته بود ایران با کمک همسایگان می‌تواند با تحریم‌ها مقابله کند، این رویکرد را غیرواقع‌بینانه خواند. او توضیح می‌دهد: «به نظر نمی‌رسد حتی همسایگان نزدیک ایران بخواهند با چنین مجازاتی مواجه شوند؛ بنابراین، برخلاف صحبت‌های پزشکیان، ایران نمی‌تواند چنین توازنی در قبال تحریم‌ها ایجاد کند».
بیشتر بخوانید:شورای امنیت به ادامه لغو تحریم‌ها علیه ایران رای منفی داد
او بر عدم انسجام سیاست خارجی ایران تاکید دارد و اشاره می‌کند که نهادهای موازی مانند وزارت خارجه، سپاه و شورای عالی امنیت ملی تصمیم‌گیری را مختل کرده‌اند. مروتی می‌گوید: «عراقچی و دیگران فاقد ابتکار عمل هستند». به گفتە او این آشفتگی پس از جنگ ۱۲ روزه به اوج رسیده، جایی که غرب استراتژی مشترکی علیه برنامه هسته‌ای ایران اتخاذ کرده، اما ایران حتی تاکتیک واحدی ندارد.
رضا علیجانی نیز بر پیچیدگی‌های دیپلماتیک تاکید کرد و گفت که ماجرای اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) نتیجه سوءمحاسبات دوجانبه در برجاماست. او توضیح داد که علی خامنه‌ای، رهبر ایران برجام را عقب‌نشینی تاکتیکی می‌دانست، در حالی که غرب آن را شروع عقب‌نشینی راهبردی تلقی می‌کرد. علیجانی افزاید: «ترامپ دید که شرکت‌های آمریکایی از منافع اقتصادی برجام بهره‌مند نشدند و ایران سیاست منطقه‌ای خود را ادامه داد؛ بنابراین، از برجام خارج شد و کشمکش حقوقی آغاز شد.»
علیجانی در ادامه می‌گوید: «روز امضای برجام موشک هوا کردند و این سیاست ادامه یافت تا ترامپ خارج شد».
او در مورد پیشنهاد عراقچی نیز می‌گوید اروپا آن را رد کرده زیرا "جدی نیست و مشکوک به فریب" است. او می‌افزاید که سوابق ایران در تغییر تاکتیکی، نه استراتژیک اعتماد را از بین برده و نیروهای تندرو در هر دو طرف مانع مذاکره می‌شوند.
هر دو کارشناس فصل هفتم منشور سازمان ملل را کلیدی می‌دانند. مروتی در خصوص واکنش ایران می‌گوید: «می‌توان چند وضعیت محتمل را تصور کرد؛ یکی اینکه ایران اقدامی تلافی‌جویانه مانند خروج از ان‌پی‌تی انجام ندهد و سعی در کاهش تنش کند. اما بحران‌های داخلی باقی می‌مانند." او هشدار داد که در سناریوی خروج از ان‌پی‌تی، "احتمال حمله دوباره اسرائیل به ایران بسیار زیاد است"، با توجه به جنگ ۱۲ روزه اخیر و مشکلات اقتصادی و مشروعیت داخلی.
علیجانی نیز می‌گوید بازگشت به فصل هفتم بازرسی کشتی‌ها را ممکن می‌سازد، اما اجرا بستگی به اراده سیاسی دارد.
چالش‌های اقتصادی؛ تورم فزاینده و انزوای جهانی
از منظر اقتصادی، کارشناسان معتقدند بازگشت تحریم‌ها مشکلات مضاعفی نسبت به وضعیت فعلی ایجاد می‌کند و استراتژی تکیه بر همسایگان ناکافی است. مجید گلپور می‌گوید که سازمان شانگهای بیشتر امنیتی است و نمی‌تواند مکانیسم‌های ضدتحریمی موثری فراهم کند. او توضیح می‌دهد: «کار اصلی این سازمان مسائل پرداخت مشترک یا اتحادیه گمرکی نیست؛ چین و روسیه می‌خواهند از ایران استفاده کنند.»
او استراتژی تجارت با همسایگان را نقد می‌کند و توضیح می‌دهد: «این تجارت در دست الیگارش‌های تحریم است و به اقتصاد ایران ربطی ندارد.» گلپور پیش‌بینی می‌کند تورم بالا، کاهش ارزش ریال و انزوای بیشتر در انتظار اقتصاد ایران است. او در ادامە تاکید می‌کند کە "حجم تجارت الیگارش‌ها منافع ملی را تامین نمی‌کند."
در مورد چین، گلپور می‌گوید کە این کشور ۹۰ درصد نفت ایران را می‌خرد، اما با تخفیف‌های زیاد. او در ادامە توضیح می‌دهد: "چین می‌تواند ادامه دهد، اما با تخفیف‌های زیاد به نفع خود و ریسک‌های ثانویه برای بیمه‌ها و بانک‌ها". او تخمین زد که واردات چین بین یک تا ۱.۶ میلیون بشکه در روز است، اما تحریم‌های جهانی ریسک معاملات را بالا می‌برد و درآمدهای ارزی ایران را کاهش می‌دهد.
بیشتر بخوانید: مکرون: بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران قطعی است
گلپور در ادامە می‌گوید بازگشت تحریم‌ها تحت فصل هفتم محدودیت‌های شدیدتری بر دارایی‌ها، تجارت و انرژی اعمال می‌کند و به بخش‌های تولید، حمل‌ونقل و صادرات غیرنفتی ضربه می‌زند. او می‌گوید: «اقتصاد ایران از مدار جهانی بیرون می‌آید و اثرات فراتر از تحریم‌های آمریکا است».
مجید گلپور، بر این نکته تأکید دارد که بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بیش از همه به نفع روسیه است. او توضیح می‌دهد که روسیه از این تحریم‌ها برای تقویت موقعیت خود در منطقه غرب آسیا استفاده می‌کند و می‌تواند تعادل قدرت را به سمت خودش تغییر دهد. به عبارت ساده‌تر، روسیه با افزایش نفوذش در بخش‌های انرژی و امنیت در کشورهایی مثل عراق و ایران موقعیت خود را محکم‌تر می‌کند.
اما گلپور هشدار می‌دهد که این وضعیت برای مردم عادی ایران فایده‌ای ندارد. او می‌گوید مکانیسم‌های ضدتحریمی روسیه – مانند سیستم‌های پرداخت جایگزین (مثل استفاده از روبل یا یوان به جای دلار) یا مسیرهای تجاری جدید مانند کریدور شمال-جنوب – ممکن است فعال‌تر شوند و به روسیه کمک کنند تا تحریم‌ها را دور بزند.
با این حال این مکانیسم‌ها بیشتر به نفع منافع روسیه و نخبگان اقتصادی (مانند الیگارشی‌ها) است و نمی‌تواند مشکلات اقتصادی روزمره مردم ایران را حل کند، مانند تورم، بیکاری یا دسترسی به کالاهای ضروری. به گفتە او در واقع این رویکردها اقتصاد عمومی و مردمی را نجات نمی‌دهد و ممکن است حتی انزوای ایران را بیشتر کند.
چشم‌انداز آینده؛ مذاکره محدود و ریسک‌های نظامی
کارشناسان معتقدند آینده وضعیت ایران پس از فعال شدن مکانیسم ماشه پر از ابهام و چالش است. آن‌ها سناریوهای مختلفی را پیش‌بینی می‌کنند که بیشتر به تصمیم‌گیری‌های داخلی ایران و واکنش‌های بین‌المللی بستگی دارد.
لیلا مروتی تاکید می‌کند که همه چیز به نحوه برخورد ایران با بحران‌های داخلی‌اش وابسته است. او می‌گوید: «انباشت بحران‌ها از جنگ ۱۲ روزه تا ناکارآمدی، نظام را تا آستانه سقوط پیش می‌برد.» به عبارت دیگر، مروتی باور دارد که مشکلات انباشته‌شده مانند جنگ اخیر، ضعف اقتصادی و سیاسی، و اختلافات درونی حکومت ایران را ضعیف کرده و آن را در معرض فروپاشی قرار داده. او اضافه می‌کند که غرب این تغییرات داخلی را از نزدیک نظارت می‌کند و منتظر تحولات است، بدون اینکه دخالت مستقیم کند.
بیشتر بخوانید: در جلسه آژانس اتمی وزیر انرژی آمریکا خواهان توقف کامل غنی‌سازی در ایران شد
رضا علیجانی، آینده را لایه‌به‌لایه توصیف می‌کند. او پیش‌بینی می‌کند که حداقل اتفاق، تشدید تحریم‌های اقتصادی باشد، اما ممکن است به مراحل خطرناک‌تری برسد. علیجانی می‌گوید: «لایه میان زدن مراکز نظامی و بالاتر حذف خامنه‌ای، اما آمریکایی‌ها مخالف بی‌ثباتی هستند.»
او هشدار می‌دهد که اگر ایران برنامه هسته‌ای‌اش را گسترش دهد، ریسک حمله اسرائیل بالا می‌رود، اما این حمله برای تغییر کامل حکومت نخواهد بود، بلکه "برای تضعیف ایران" است. علیجانی در نهایت می‌گوید: "فضا مه‌آلود است" و تهدیدهایی مانند بستن تنگه هرمز توسط ایران، احتمالاً فقط حرف است و عملی نمی‌شود.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مجید گلپور بیشتر بر ریسک‌های عملی مانند بازرسی کشتی‌ها تمرکز دارد. او توضیح می‌دهد که بازگشت تحریم‌ها تحت فصل هفتم سازمان ملل، بازرسی محموله‌های ایرانی در دریا، هوا و زمین را ممکن می‌سازد.
گلپور می‌گوید: «نرخ بیمه و کشتیرانی افزایش می‌یابد و انزوا تشدید می‌شود.» این یعنی هزینه‌های حمل‌ونقل برای ایران گران‌تر می‌شود و کشور بیشتر منزوی خواهد شد. او تاکید می‌کند که بانک‌های مرکزی کشورها ملزم به رعایت تحریم‌ها هستند و تجارت تسلیحاتی ایران به شدت کنترل خواهد شد، که این می‌تواند تنش‌های نظامی جدیدی ایجاد کند.
با وجود رد قطعنامه در شورای امنیت، هنوز ۸ روز تا پایان مهلت مکانیسم ماشه باقی مانده و فرصتی برای مذاکره وجود دارد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران اصرار دارد که پیشنهادهای ایران از حمایت کامل حکومت برخوردار است. اما کارشناسان می‌گویند بدون تغییر اساسی در استراتژی ایران – مانند عقب‌نشینی واقعی از برنامه هسته‌ای – بحران ادامه خواهد یافت.
مجمع عمومی سازمان ملل که از سه‌شنبه آغاز می‌شود، ممکن است فضایی برای دیپلماسی ایجاد کند، اما کارشناسان نسبت به موفقیت آن تردید دارند و باور دارند بدون تغییرات عمیق، وضعیت بدتر خواهد شد.