سیاست همیشه در برلیناله جایگاهی خاص داشته است. آثاری از روسیه، آلمان و نروژ در بخش رقابتی جشنواره فیلم برلین از جمله اختناق سیاسی و زندگی روشنفکران زیر فشار نظامهای تامگرا و همچنین مسئله تروریسم را تصویر کردهاند.
نمایی از فیلم ترانزیت به کارگردانی کریستیان پتسولد که بر پایه رمانی معروف از آنا زگرس، خانم نویسنده چپگرای آلمانی ساخته شده استعکس: Schramm Film/Christian Schulz
تبلیغات
فیلم داولاتوف، به کارگردانی الکسی گرمان، سینماگر جوان روسیه، اثری بیوگرافیک است که زندگی سرگئی داولاتوف، نویسنده روس دوران شوروی را دستمایه ساخته است برای خلق فضای اختناق و دیکتاتوری و درد و رنجی که بر روشنفکران آگاه تحمیل میکند.
داولاتوف نویسندهای جوان است که با انتشار چند داستان و رپرتاژ مقامهای فرهنگی را از استعداد و قلم مؤثر خود مطمئن کرده است. اما از او خواسته میشود که این استعداد و توانایی را در راه خدمت به خلق به کار برد، که چیزی جز پیروی از دستورالعملهای رسمی نیست.
داولاتوف برای انتشار کتابهای خود باید به عضویت اتحادیه نویسندگان در آید: نهادی وابسته که همه اعضا باید سرسپردگی خود را به نظام نشان دهند.
همین جا یکی از تناقضهای حادی نمایان میشود که روح و روان هنرمندان را آزار میدهد: از سویی از او میخواهند که ستایشگر نظام باشد و از سوی دیگر به او توصیه میشود که از واقعیت زندگی فاصله نگیرد و زندگی زحمتکشان را در آثار خود متبلور سازد. به عبارت دیگر باید از همان ریاکاری و فریبی که در همه جا جاریست پیروی کند و در برابر کارگزاران فرهنگی که قصد دارند از او یک مامور تبلیغاتی بسازند، مقاومت نکند. نویسندگان به خوبی میدانند که تنها بدترین و سطحیترین نوشتههای آنها بدون مشکل منتشر میشود.
نمایی از فیلم داولاتوف، یکی از ۱۹ فیلمی که بر سر کسب خرسهای برلیناله رقابت میکنندعکس: SAGa Films
در این نظام و در این "فضای فرهنگی" تنها فرصتطلبان، روشنفکران مطیع و دستآموز هستند که بدون دردسر کار میکنند، آثار میانمایه خود را در تیراژهای وسیع منتشر میکنند و از تمام مزایای مختص "نویسندگان خلق" برخوردار میشوند.
نویسندهای که بخواهد به خود، روحیات و احساسات خود وفادار باشد، پشتیبانی حاکمیت را از دست میدهد و سرنوشتی دردناک مییابد همراه با ناکامیها و شکستهای حرفهای و تراژدیهای فردی. همین فشارهاستکه نویسندگان و روشنفکران را گاه به اعمالی نومیدانه وا میدارد، مانند پذیرفتن مخاطرات مهاجرت و زندگی در تبعید.
فیلم با نازکبینی و نکتهسنجی درخوری گوشههایی از زندگی نویسندگان ناراضی را تصویر میکند. در محافل زیرزمینی که معمولا از جمعی کوچک از نویسندگان ناراضی تشکیل میشود،نطفه اعتراض و مبارزه با سانسور بسته میشود که سرانجام فلاکت و ورشکستگی کل نظام را نشان داد.
داولاتوف، (زاده ۱۹۴۱ و متوفای ۱۹۹۰) در زمان زندگی اسیر سانسسور و اختناق بود. تنها پس از حرکت پرسترویکا و دوران نواندیشی تا فروپاشی سیستم اتحاد شوروی بود که مردم روسیه با آثار بدیع،طنز برجسته و قریحه درخشان او آشنا شدند. او امروزه او یکی از محبوبترین نویسندگان ادبیات مدرن روس به شمار میرود.
او در دورهای از زندگی دوست نزدیک یوزف برودسکی (زاده ۱۹۴۰ و متوفای ۱۹۹۶) شاعر نامدار برنده جایزه نوبل بود. فیلم این فرصت را به تماشاگر میدهد که با شیوه همکاری و مقاومت مدنی نویسندگان، در شرایط وحشت و ارعاب پلیسی، آشنا شود.
مارسی امروز در چنگال رژیم نازی!
فیلم ترانزیت به کارگردانی کریستیان پتسولد، بر پایه رمانی معروف از آنا زگرس، خانم نویسنده چپگرای آلمان ساخته شده است. آنا زگرس در ایران نویسندهای شناخته شده است و برخی از آثار فراوان او به فارسی ترجمه شده است.
رمان ترانزیت، که جنبه اتوبیوگرافیک دارد و از تجربیات خود آنا زگرس و دوستانش در جنوب فرانسه گرتهبرداری شده، سرگذشت گروهی از روشنفکران آلمانی، بیشتر یهودی و چپگرا، را در زمان اشغال فرانسه توسط ارتش رایش سوم حکایت میکند.
کریستیان پتسولد در حین کنفرانس خبری معرفی فیلم ترانزیت در برلیناله ۲۰۱۸عکس: picture-alliance/Geisler-Fotopress
نویسندهای به نام وایدل که از آلمان نازی فرار کرده، از فرط نومیدی در هتلی در پاریس خودکشی میکند. مردی به نام گئورگ که به دنبال فرار از فرانسه است،به تصادف اسناد و اوراق او را به دست میآورد و به همسر جوان او، که در مارسی در انتظار وایدل است، کمک میکند فرانسه را به مقصد مکزیک ترک کند.
این ماجرای شخصی به نویسنده فرصت داده است که سرنوشت گروهی از روشنفکران آلمانی را که در جنوب فرانسه سرگردان هستند ترسیم کند. با نفوذ هیولای نازی به جنوب فرانسه و نزدیک شدن ارتشیان نازی،آنها چارهای جز این ندارند که با مهاجرتی دورتر تن دهند، به جایی مانند آمریکای لاتین و مکزیک که پناهگاه بسیاری از نویسندگان و هنرمندان ضدنازی شد.
پتسولد برای ترانزیت به شگردی غیرمعمول دست زده و رمان آنا زگرس را به دوران معاصر آورده بدون آن که به مقتضیات تاریخی و گذشت زمان توجه کند. نتیجه آن که فعالان ضدنازی را میبینیم که در همین مارسی امروز از مخفیگاهی به پناهگاهی دیگر فرار میکنند.
این شگرد فیلم را باورناپذیر ساخته است. به گونهای که فضای رعب و وحشت فرانسه دوره اشغال به سختی به تماشاگر منتقل میشود. کارگردان این رویکرد خود را چنین توجیه میکند که قصد داشته میان فراریان دوران جنگ جهانی دوم با انبوه پناهجویان امروز که در شهرها و بندرهای جنوب اروپا سرگردان هستند،تداعی ایجاد کند.
شکار انسانها در جزیره تفریحی
در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱ گروهی ۵۰۰ نفری از جوانان و نوجوانان،که بیشتر آنها دانشآموزان و دانشجویان هوادار حزب سوسیال دموکرات نروژ بودند، در پیکنیکی سیاسی - تفریحی به جزیره جنگلی اوتویا رفته بودند.
این شکارگاهی ایدآل بود برای جوانی مسلح و بیرحم با گرایشهای راست افراطی که با تیراندازی به سوی جوانان در جزیره سرسبز و بانشاط حمام خون به راه انداخت.
او که پیش از آن در اسلو یک ساختمان اداری را منفجر کرده بود،به جزیره رفت و ۷۲ دقیقه تمام از پناهگاهی مرتفع به سوی جوانان شلیک کرد، ۶۹ نفر را به قتل رساند و حدود صد نفر را زخمی کرد. تا امروز حدود ۳۰۰ نفر به علت شرکت در این تجربه خونبار از آسیبهای روانی رنج میبرند.
سوءقصد تروریستی ۲۰۱۱ در نروژ دستمایهی فیلم "اتویا ۲۲ ژوئیه" استعکس: Agnete Brun
اریک پوپه، سینماگر نروژی برای روایت این داستان موحش شیوهای هنرمندانه و دیدگاهی بدیع انتخاب کرده است و تمام روایت را با دنبال کردن دختری ۱۹ ساله به نام کاتیا بازگو میکند که در پایان به دست تیرانداز کشته میشود.
دوربین یک دم از حرکت باز نمیایستد و مدام، در یک برداشت کامل وبدون هیچ قطعی،کاتیا را دنبال میکند که به دنبال خواهر جوانتر خویش تمام جزیره را زیر پا میگذارد و دست آخر جان خود را از دست میدهد.
دوربین با حساسیتی بالا و تحرکی دمافزون موفق شده است، نخست هراس و بیپناهی جوانان و سپس تمام قدرت و خشونت نهفته در صحنه را القا کند.
اریک پوپه فیلم را بر پایه تحقیقات مفصلی ساخته است. او با بسیاری از قربانیان ماجرا گفتوگو کرده و کوشیده است تماشاگر را به شکل بیواسطه به میانه ماجرا بکشد.
تمام آنچه در برلیناله ۲۰۱۸ انتظار فیلمدوستان را میکشد
جشنواره فیلم برلین برای شصت و هشتمین بار برگزار میشود. سینمای ایران در سال ۲۰۱۸ نیز مانند دورههای پیشین حضور دارد. برلیناله جشنوارهای مردمی است که هر سال نزدیک به نیم میلیون ببینده دارد.
عکس: picture-alliance/dpa/J. Kalaene
فیلم افتتاحیه
شصت و هشتمین دوره از جشنواره فیلم برلین در روزهای ۱۵ تا ۲۵ فوریه (۲۶ بهمن تا ۶ اسفند) برگزار میشود. فیلم آغازگر جشنواره یک انیمیشن عروسکی آمریکایی به نام "جزیره سگها" است. این فیلم کمدی و در عین حال انتقادی را وس اندرسون کارگردانی کرده است. جشنواره بخشهای گوناگونی را در برمیگیرد و در مجموع بیش از ۴۰۰ اثر از سراسر جهان را به نمایش میگذارد.
عکس: Twentieth Century Fox Film Corporation/Fox Searchlight Pictures
ستارگان هالیوود در بخش رقابتی
در بخش رقابتی ۱۹ فیلم بر سر جوایز اصلی برلیناله، یعنی خرس طلایی و خرسهای نقرهای با هم رقابت دارند. در کنار وس اندرسون دو کارگردان برجستهی آمریکایی نیز با فیلمهای خود در بخش رقابتی حضور دارند، یکی استیون سودربرگ با فیلم Unsane و دیگری گاس ون سنت با فیلم "نگران نباش، ما با پای پیاده جای دوری نخواهیم رفت" (تصویر).
عکس: 2018 AMAZON CONTENT SERVICES LLC/S. P. Green
سینمای آلمان در بخش رقابتی
سینمای آلمان در بخش رقابتی برلیناله ۲۰۱۸ حضوری پررنگ دارد. ۱۰ فیلم از آلمان یا محصول مشترک آلمان بر سر جوایز اصلی با دیگر شرکتکنندگان رقابت میکنند. کریستیان پتسولد و فیلیپ گرونینگ از جمله سینماگران آلمان هستند که با آثار خود به شکار خرس طلایی امید بستهاند. نمایی از فیلم "اسم برادرم روبرت است و او آدم احمقی است"، به کارگردانی فیلیپ گرونینگ که عشق و تنفر میان یک خواهر و برادر را به تصویر میکشد.
عکس: 2017 P. Gröning
سینمای جهان
یکی از جذابیتهای بزرگ برلیناله حضور سینمای جهان است. افزون بر آثار سینمایی آمریکا و اروپا، فیلمهایی از آمریکای جنوبی نیز در بخش رقابتی شرکت دارند. نمایندهی سینمای ایران در بخش رقابتی فیلم "خوک" به کارگردانی مانی حقیقی است. او دو سال پیش نیز با فیلم "اژدها وارد میشود" به برلیناله آمده بود. تصویر: حسن معجونی در نمایی از فیلم "خوک".
عکس: M. H. Majuni
هیئت داوران به ریاست تام تیکور
در این دوره ریاست هیئت داوران بخش رقابتی برلیناله را تام تیکور (تصویر)، سینماگر صاحبنام آلمانی بر عهده دارد. دیگر اعضای این هیئت عبارتند از سسیل دو فرانس (بلژیک / هنرپیشه)، ریوئیچی ساکاموتو (ژاپن / موسیقیدان و بازیگر)، ادل رومانسکی (آمریکا / تهیهکننده)، چما پرادو (اسپانیا / کارشناس فیلم) و استفانی زاکارک (آمریکا / منتقد فیلم).
عکس: picture alliance/dpa/C. Seidel
بحث تعرض جنسی
برلیناله سیاسیترین جشنواره در بین فسیتوالهای بزرگی چون کن و ونیز محسوب میشود. موضوع تعرضات جنسی مدتهاست که بر صنعت سینما در جهان سایه انداخته و ابعاد آن نیز با به راه افتادن کمپین #MeToo روز به روز بیشتر شده است. به گفتهی دیتر کاسلیک (تصویر)، مدیر برلیناله، این جشنواره در این دوره قصد دارد جایگاهی ویژه به این موضوع اختصاص دهد و عمیقتر به این مسئله بپردازد.
عکس: picture-alliance/dpa/B. Pedersen
پای ستارگان بر فرش قرمز
در برلینالهی ۲۰۱۸ نیز ستارگان زیادی روی فرش قرمز گام خواهند گذاشت. ایزابل هوپر، املی واتسون و رابرت پتینسون از جمله این ستارگان خواهند بود. یکی دیگر از آنان ویلم دفو، بازیگر پرسابقه هالیوود است که برای دریافت خرس افتخاری برلیناله به پاس یک عمر تلاش هنری راهی پایتخت آلمان میشود. تصویر: ویلم دفو در نمایی از فیلم معروف "جوخه" (۱۹۸۶) به کارگردانی الیور استون.
عکس: ORION PICTURES CORPORATION
بخش "فوروم"
یکی از بخشهای مهم جشنواره فیلم برلین "فوروم" است. در این بخش فیلمسازان کشورهای گوناگون که آثار آنها بهندرت به سینماهای آلمان راه مییابد، ساختههای خود را ارائه میدهند. یکی از فیلمهای این دوره "فردا" به کارگردانی ناواپول تامرونگراتاناریت (Thamrongrattanarit)، فیلمساز تایلندی است. او در پنجمین فیلم بلند خود به سوژه مرگ میپردازد. نمایی از فیلم "فردا".
عکس: N. Thamrongrattanarit/J. Joonkiat
بخش "چشمانداز"
چشمانداز یا پانوراما نیز یکی از بخشهای مهم جشنواره فیلم برلین برای معروفی آثار سینمای قارههای آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی است. فیلم "هجوم" (تصویر) به کارگردانی شهرام مکری نمایندهی سینمای ایران در بخش چشمانداز در برلیناله ۲۰۱۸ است.
عکس: Abdolreza Nikou
مرور بر آثار قدیمی
مرور بر آثار قدیمی و مهم تاریخ سینما همواره جایگاهی مهم در جشنواره برلین داشته است. موضوع محوری این بخش در برلیناله ۲۰۱۸ سینمای آلمان در دورهی جمهوری وایمار (۱۹۱۸ تا ۱۹۳۳) است. علاقهمندان به تاریخ سینما این فرصت را دارند تا با آثاری ناب و ناشناخته آشنا شوند. فیلم "تریاک" (تصویر)، محصول ۱۹۱۹ و ساخته روبرت راینرت از جمله فیلمهایی است که در این بخش اکران میشوند.
عکس: Filmmuseum München
بازسازی آثار کلاسیک
در این دوره از جشنواره همچنین چند اثر کلاسیک به نمایش در خواهند آمد که با شیوههای دیجیتال و هزینهای کلان بازسازی شدهاند و از این رو از جذابیت خاصی برخوردارند. یکی از این فیلمها "آسمان بر فراز برلین" (تصویر)، ساختهی معروف ویم وندرس، سینماگر بنام آلمانی است.
عکس: Wim Wenders Stiftung 2017
محفلی برای استعدادها
برلیناله هر ساله این فرصت را به سینماگران جوان میدهد تا گرد هم آیند. به برلینالهی ۲۰۱۸ نیز ۲۵۰ چهرهی بااستعداد از ۸۱ کشور جهان دعوت شدهاند تا به دانستههای خود بیافزایند و با یکدیگر تبادل نظر کنند. آنان به ویژه به عنوان کارگردان، فیلمبردار یا تدوینگر فعال هستند و معمولا بین پنج تا ده سال سابقه و تجربه کار به همراه دارند.
عکس: D. Ausserhofer
"نسل نو"
سینمای کودکان و نوجوانان نیز هر ساله در برلیناله جایگاهی ویژه دارد. فیلمهای "درساژ"، ساخته پویا بادکوبه و "هندی و هرمز"، ساختهی عباس امینی نمایندگان ایران در بخش "نسل نو" هستند. امینی نیز مانند مانی حقیقی تجربه حضور در برلیناله را دارد. فیلم "والدراما" به کارگردانی او در برلیناله ۲۰۱۶ به نمایش درآمده و با تحسین منتقدان سینمایی روبرو شده بود. تصویر: نمایی از "هندی و هرمز".
عکس: Three Gardens Film/Ghazaleh Ali Mohammad
در تلاش شکار خرس
برندگان جوایز اصلی جشنواره فیلم برلین شامگاه شنبه (۲۴ فوریه) اعلام میشوند. جایزه خرس طلایی به بهترین فیلم تعلق میگیرد و خرسهای طلایی نیز برای رشتههایی چون بهترین بازیگر مرد و زن و بهترین فیلمنامه در نظر گرفته شده است.