نیروی انتظامی در سالهای اخیر تلاش گستردهای را آغاز کرده تا مرزهای شرقی کشور را تا حد ممکن کنترل کند. ظاهرا کنترل کامل این مرزها به سادگی میسر نیست.

ایران با دو همسایه‌ی خود، پاکستان و افغانستان، نزدیک به دو هزار کیلومتر مرز مشترک دارد. ۱۵۰۰ کیلومتر از این مرز در سیستان و بلوچستان قرار گرفته که ناامن‌ترین و غیرقابل کنترل‌ترین مرزهای کشور به شمار می‌روند. بخش اصلی قاچاق مواد مخدر و اسلحه، و ورود غیرقانونی شهروندان کشورهای دیگر از همین مسیرها انجام می‌شود. کشیدن دیوار بتونی و حفر کانال از اقدام‌هایی است که نیروی انتظامی برای بستن مرزهای شرقی انجام می‌دهد. این تدبیرها رفت و آمد غیرقانونی را مشکل می‌کند، اما مسدود کردن کامل مرزها که هدف ناجاست با دشواری‌های فراوانی روبروست.

دیوار و کانال کشی مرزهای شرقی

۸۰ کیلومتر از گذرگاه‌های اصلی مرزهای شرقی، در چهار سال گذشته با کشیدن دیوارهای بتنی بسته شده است. این دیوارها، حدود دو متر ارتفاع دارند و بالای آنها دو ردیف سیم خاردار کشیده شده است. ساختن هر کیلومتر از این سدهای بتنی، در سال ۸۴ که عملیات شروع شد ۳۰۰ میلیون تومان هزینه داشت. به گفته‌ی یکی از فرماندهان نظامی در منطقه، با بودجه‌ای که برای بستن مرزها تعیین شده بود، طول دیوارهای بتنی تا نیمه‌ی سال ۷۵ به ۷ کیلومتر هم نمی‌رسید. سال ۸۶ که مجلس شورای اسلامی افزودن صد میلیارد تومان به بودجه‌ی تامین امنیت مرزها را تصویب کرد، روند کارها شتابی محسوس گرفت. اسماعیل احمدی مقدم فرمانده ناجا، که برای شرکت در رزمایش چهار روزه به منطقه رفته بود، سی‌ا‌م اردیبهشت گفت: «۴۶۰ کیلومتر از مرز شرقی کانال کشی شده است».

نیروی انتظامی به جز قرارگاه بزرگی که در سیستان احداث کرده، تلاش می‌کند با برگزاری رزمایش‌های نظامی حضور و آمادگی خود را در منطقه به نمایش بگذارد. تازه‌ترین اقدام ناجا در این زمینه، رزمایشی زیر عنوان «اقتدار و امنیت» بود که از بیست و هفتم تا سی‌ام اردیبهشت ماه سال ۸۸ برگزار شد.

دشواری بستن کامل مرز

رئيس پليس مبارزه با مواد مخدر که همراه با معاون اجرايی دبير کل سازمان ملل متحد برای افتتاح تاسیسات مرزی به زابل سفر کرده بود، اعلام کرد که کار بستن مرزها در سیستان به پایان رسیده است. در درستی این ادعا می‌توان تردید کرد. فرمانده ناجا گفته است که مسدود کردن مرز در سیستان و بلوچستان، تا دو سال دیگر به انجام می‌رسد. مرزهای شرقی ایران موقعیت جغرافیایی متفاوتی دارند. بخش بزرگی از خط مرزی در میان کوهستان‌های دشوارگذر قرار گرفته و عملا قابل کنترل نیست. در این مناطق، کندن کانال، ایجاد خاکریز و کشیدن دیوار، به لحاظ فنی ناممکن است یا بیش از حد گران تمام می‌شود. عملیات ناجا به صورت عمده در نقاطی متمرکز شده که گذرگاه‌های اصلی به شمار می‌روند و رفت‌وآمد در آن‌ها با خودرو انجام می‌شود. حرکت کاروان‌هایی که به گفته‌ی ماموران انتظامی گاهی با ده خودرو بیش از پنج تن مواد مخدر به ایران قاچاق می‌کردند، به شدت کاهش یافته است.

ورود ۳ هزار تن مواد مخدر در یک سال

به رغم حضور ۱۰۰ هزار مامور انتظامی در سیستان و بلوچستان و بسته شدن بسیاری از گذرگاه‌های اصلی، قاچاق مواد مخدر با خودروهای سبک، موتورسیکلت و کاروان‌های شتر، همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی در شرق کشور است. مطابق برآوردهای سازمان ملل از ۷ هزار و ۷۰۰ تن مواد مخدری که سال ۲۰۰۸ میلادی در افغانستان تولید شد، ۴۰ درصد آن (حدود سه هزار تن) وارد ایران شده است. به گفته‌ی فرمانده ناجا ۳۰ حدود یک هزار تن از این مقدار، توسط ماموران مرزبانی و نیروی انتظامی کشف شده است. او می‌افزاید: « در سه سال گذشته ۸۰۰ میلیارد تومان صرف بستن و کنترل مرزهای این منطقه شد». هزینه‌ی بستن تمام راه‌های ورود قاچاق در شرق، تا سه هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

نگرانی‌های امنیتی در شرق

مشکل استان‌های شرقی تنها ورود مواد مخدر از افغانستان نیست. بیکاری و فقر، همیشه از مشکلات مردم سیستان و بلوچستان بوده که از محروم‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شوند. این منطقه، در سال‌های اخیر شاهد درگیری‌های شدید میان نیروی انتظامی و گروه‌های مسلحی بوده که به سادگی در کوه‌ها پنهان می‌شوند و از مرز عبور می‌کنند. پیوندهای قومی و تعلقات مذهبی اهالی سیستان و بلوچستان با ساکنان روستاهای کشورهای همسایه، کار قاچاق و عبور و مرور غیرقانونی را برای آن‌ها آسان و کنترل مرزها را برای ماموران دشوار کرده است. زندگی بسیاری از مردم این منطقه، از راه داد و ستد قانونی و غیرقانونی با کشورهای همسایه می‌گذرد. رفع محرومیت‌ها و ایجاد اشتغال پایدار، از ضرورت‌های اجتناب ناپدیر تغییر وضعیت در شرق کشور است.

دو کشور پاکستان و افغانستان، تقریبا بر مناطق مرزی کشور خود با ایران کنترلی ندارند و این منطقه به یکی از پایگاه‌های القاعده و طالبان تبدیل شده است. یکی از دلایل مهم تلاش نیروهای انتظامی برای بستن مرزهای شرقی، نگرانی از فعالیت گروه‌های مسلحی است که می‌توانند با استفاده از مسائل قومی و مذهبی به نا آرامی‌های سیستان و بلوچستان دامن بزنند.

BK/BB