انتقاد به رسانه­های حامی دولت با توجه به رویدادهای قبل و بعد از انتخابات دهمین دوره­ی ریاست جمهوری ابعاد تازه­ای یافته است. تظاهرکنندگان معترض به نتایج اعلام شده­ی انتخابات در مواردی علیه صدا و سیمای جمهوری اسلامی شعار داده­اند و از رسانه­ای چون روزنامه­ی کیهان شکایت­های فراوانی به دادگاه ارائه شده است. منتقدان رسانه­های حامی دولت را به پرونده­سازی، و جعل و تحریف واقعیت متهم می­کنند. برخورد این رسانه­ها با منتقدان و معترضان شباهت­های بسیاری با یکدیگر دارد، گرچه هر یک از آنها موقعیت و ویژگی-های خاص خود را دارند.

کیهان و شاکیانی از همه­ی جناح­ها

صدا و سیمای جمهوری اسلامی و روزنامه­ی کیهان دو رسانه­ای هستند که رئیس آنها را آیت­الله خامنه‌ای منصوب می­کند. حسین شریعتمداری به عنوان نماینده­ی رهبر جمهوری اسلامی در موسسه کیهان، مدیر مسئول روزنامه­ی این نهاد است. کیهان از روزنامه­های کم­تیراژ، اما موثر ایران محسوب می­شود. برخی شریعتمداری را متهم می­کنند که با محافل امنیتی و اطلاعاتی ارتباط دارد و یکی از وظایفش زمینه­سازی برای حذف مخالفان است. در محافل سیاسی ایران به طنز گفته می­شود، کیهان را می­خوانیم تا بفهمیم قرار است چه کسی دستگیر شود. ناظران کیهان را نماینده­ی تندروترین بخش اصولگرایان معرفی می­کنند. در میان شاکیان این روزنامه پس از انتخابات افرادی از تمام جناح­های اصلی سیاسی کشور به چشم می­خورند.

«رویه مرسوم دروغ و افترا بستن»

عماالدین باقی، فعال حقوق بشر، سی­ام مرداد در واکنش به خبری که در مورد نقش او در حوادث اخیر در کیهان منتشر شد، خطاب به شریعتمداری می­نویسد: «رويه مرسوم شما همواره اين بوده است که به ديگران دروغ و افترا ببنديد.» باقی می­افزاید، کیهان هیچگاه جوابیه­های او را منتشر نکرده و شکایت‌های او از این روزنامه نیز پیگیری نشده است. چند روز پیشتر عماد افروغ، نماینده اصولگرای مجلس هفتم، خبر داد، به دلیل اتهاماتی که در روزنامه­ی کیهان به او وارد شده قصد دارد از شریعتمداری شکایت کند. افروغ به سایت تابناک گفت: «اگر واقعا همه انتقادهای کیهان از اشخاص و جریانات از این جنس باشد که باید گفت: الفاتحه مع صلوات.»

درخواست پیگرد سران اصلاح­طلبان

حدود یک هفته پیش و در پی شکایت علیرضا بهشتی، مشاور ارشد میرحسین موسوی، از مدیر مسئول کیهان، برخی از رسانه­ها خبر از توقیف این روزنامه دادند که بلافاصله تکذیب شد. ظاهرا کیهان بهشتی را متهم کرده که با سازمان­های اطلاعاتی آمریکا ارتباط دارد. کیهان بارها اصلاح­طلبان را مسئول ناآرامی­های پس از انتخابات عنوان کرده و خواستار دستگیری و مجازات سران و رهبران این جریان شده است. این روزنامه در سرمقاله روز پنجشنبه، پنجم شهریور ماه خود با اشاره به برگزاری چهار جلسه دادگاه متهمان اصلاح­طلب می­نویسد، مردم «از دستگاه قضایی انتظار دارند تا به دقت و با سرعت تيغ برنده عدالت را بر مسببان اصلی آشوب­ها و گردن‌كشان در برابر قانون اعمال نمايد.»

ایرنا، متهم به تبعیت از کیهان

یکی دیگر از ارکان رسانه­ای دولت، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی "ایرنا"ست که از سوی برخی از همکاران اخراجی­اش به تبعیت از الگوی کیهان متهم شده است. خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا، وارث موسسه­ی خبررسانی «آژانس پارس» است که ۱۹ مرداد ۱۳۱۳ تاسیس شد. این آژانس که به صورت اداره­ای در دل وزارت امور خارجه تشکیل شده بود، از سال ۱۳۴۲ با عنوان «خبرگزاری پارس» به وزارت تازه تاسیس اطلاعات ملحق شد. خبرگزاری پارس پس از انقلاب، در سال ۱۳۶۰ تغییر نام داد. ایرنا با ۳۰ شعبه خارجی و بیش از ۶۰ دفتر داخلی بزرگترین بنگاه خبری کشور محسوب می­شود.

تصفیه­ی همکاران قدیمی

ایرنا به تناسب وظایفی که در دولت نهم بر عهده گرفت، از چهار سال پیش در چند نوبت همکاران قدیمی و با سابقه را کنار گذاشت. مدیرعامل این موسسه در دولت نهم سه بار تغییر کرد تا به ترکیب دلخواه برسد. سال گذشته و پس از سپردن مدیریت ایرنا به یکی از روزنامه­نگاران کیهان، موجی دیگری از پاکسازی به راه افتاد و بخش­های جدیدی زیر عنوان «تحليل و تفسير ‏خبر» و «دفتر پژوهش­ و بررسی­های خبری» به وجود آمد. به گفته­ی خبرنگاران اخراجی ایرنا، این بخش­ها از همکاران روزنامه­ی کیهان و تیم ویژه­ای از نزدیکان محمود احمدی­نژاد تشکیل شده و از شهریور ماه ۸۷ زمینه‌سازی برای تبلیغات انتخاباتی او را آغاز کردند. در این زمان لااقل ۱۸ نفر از همکاران قدیمی ایرنا، که با آنچه به نظر آنها «پرونده­سازی، جعل خبر و سوء­استفاده جناحی از ایرنا» بود، مخالفت می­کردند پیش از موعد بازنشسته شده­اند.

تبلیغات انتخاباتی با جعل نظر مراجع تقلید

با نزدیک شدن به انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، خبرگزاری ایرنا یکپارچه در خدمت تبلیغ و حمایت از محمود احمدی­نژاد قرار گرفت و به گمان عده­ای در این راه برخی معیارهای اخلاقی و حرفه­ای را کنار گذاشت. یکی از نمونه­هایی که احتمالا به تنهایی می­توانست به توقیف هر رسانه­ی دیگری بینجامد، جعل خبر حمایت چند تن از مراجع تقلید از نامزدی محمود احمدی­نژاد در روز دهم خرداد بود. دفتر آیت­الله صافی گلپایگانی در بیانیه­ای این اقدام را «اسف­بار، تامل برانگیز و ضداخلاقی» خوانده است. در این بیانیه آمده: «اقدامات معدود جاهلانی که برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود حتی از خبرسازی و دروغ‌پردازی پیرامون مرجعیت، ابایی ندارند موجب ایجاد التهاب در جامعه است.»

حمله به معترضان و منتقدان

خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی به ویژه از نیمه­ی دوم سال ۸۷ بر شدت فعالیت­های خود علیه منتقدان افزوده است. برخی از همکاران سابق ایرنا این خبرگزاری را به استفاده از شیوه­های روزنامه‌ی کیهان برای برخورد با منتقدان متهم می­کنند. به اعتقاد اینان، ایرنا با انتشار شایعات و خبرهای جعلی راه کیهان را ادامه می­دهد و همچون این روزنامه پاسخگوی شکایت­ها و اعتراض­ها نیست. انتشار خبرهایی در مورد بهایی شدن دختر شیرین عبادی یا جعلی بودن مدرک تحصیلی محمد خاتمی، رئیس جمهور پیشین، حتا پس از اثبات نادرستی آنها، همچنان در این خبرگزاری ادامه یافته است.

پس از انتخابات و اعلام نتایجی که احمدی­نژاد را پیروز معرفی می­کند، یکی از فعالیت­های اصلی ایرنا، حمله به معترضان به این نتایج است. از حدود دو ماه پیش مطالب فراوانی در ستون­های ویژه­ی ایرنا، علیه موسوی، کروبی، خاتمی، رفسنجانی و حتا اصولگرایانی منتشر می­شود که به دستگیری و شکنجه فعالان سیاسی و کشته شدن مردم در خیابان­ها و زندان­ها معترض­اند.

مطالب کهنه و مردود در خدمت هدف­های نو

خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی بیستم مرداد در مطلبی زیر عنوان «ميرحسين موسوی در بازی بنيادهای آمريکایی» به نقل از مقاله­ای که در روزنامه­ی روسی «پراودا» منتشر شده، می­نویسد: «اعتراضات موسوی ايران را در معرض سرکار آمدن يک دولت دست نشانده ايالات متحده يا يک حمله نظامی قرار داده است.» ترجمه­ی فارسی این مقاله که با اندکی تحریف مبنای مطلب ایرنا قرار گرفته، پنجم تیرماه، حدود یک ماه و نیم پیش، زیر عنوان «اعتراض در ایران، کار آمریکاست» در برخی از سایت­های اینترنتی منتشر شد. به نظر می­رسد انتشار دوباره­ی آن در این شرایط و بدون ذکر تاریخ انتشار اصل مطلب، بی ارتباط با تلاش برای آماده کردن زمینه­ی دستگیری و محاکمه­ی موسوی نباشد. بسیاری از ادعاهای طرح شده در این مقاله پس از انتشار آن از سوی نویسندگان و تحلیگران دیگر رد شده که ایرنا هیچ اشاره­ای به آنها نمی­کند.

صدا و سیمایی که «جناحی و باندی اداره می­شود»

صدا و سیمای جمهوری اسلامی را می­توان موثرترین و فراگیرترین رسانه­ی ارتباط جمعی ایران دانست. این رسانه در جریان مبارزات انتخاباتی به جانبداری و حمایت از محمود احمدی­نژاد و تخریب رقیبان او متهم می­شد. انتقاد از این رسانه سابقه­ای طولانی دارد و لااقل به دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی بازمی­گردد. خاتمی اسفند ماه ۸۷، زمانی که هنوز نامزد انتخابات بود، رادیو و تلویزیون را متهم کرد که «جناحی و باندی اداره می­شود» و خواستار بازنگری در قانون اساسی در مورد عملکرد صدا و سیمای جمهوری اسلامی شد. مطابق اصل ۱۱۰ قانون اساسی نصب و عزل رئیس سازمان صدا و سیما از اختیارات رهبری است.

رسانه­ی «سابقا ملی»

پارلمان نیوز، پایگاه اطلاع رسانی اقلیت مجلس، ۲۶ تیرماه نحوه­ی انعکاس خبرهای مربوط به حوادث پس از انتخابات در صدا و سیمای جمهوری اسلامی را به شدت مورد انتقاد قرار داده و این مجموعه را رسانه­ی «سابقا ملی» می­خواند. این سایت می­نویسد: «به نظر می‌رسد پافشاری صدا و سیما بر سیاست‌های غیر حرفه‌ای و "ضد اخلاقی" خود امنیت ملی و وحدت ملی کشور را به شدت خدشه‌دار کرده و ضربات جبران‌ناپذیری را به اعتماد مردم به نظام جمهوری اسلامی ایران وارد می‌کند.» انتقاد به صدا و سیما همیشه وجود داشته، اما هرگز چنین علنی و صریح نبوده است. «شرم ما، ننگ ما، صدا و سیمای ما» از شعارهایی است که در تظاهرات پس از انتخابات بسیار تکرار شده است.

«همسویی با بیگانگان»، اتهامی متقابل

میرحسین موسوی ۲۲ مرداد ماه برای چندمین بار در ماه­های اخیر صدا و سیما را به رواج تهمت و دروغ‌گویی متهم کرد. موسوی فعالیت این رسانه و روزنامه­ی کیهان را به دلیل آنکه «فرهیخته و روشنفکر را مقابل نظام قرار می‌دهد»، همسویی با بیگانگان خوانده است. در مقابل، رسانه­های یاد شده معترضان به نتایج اعلام شده­ی انتخابات را آشوبگران و فریب­خوردگانی می­خوانند که به وسیله­ی «رسانه­های خارجی و عوامل داخلی آنها» تحریک شده­اند. این رسانه­ها ادعا می­کنند، ناآرامی­های اخیر از سوی سازمان­های اطلاعاتی خارجی، به ویژه آمریکایی و انگلیسی، برنامه‌ریزی شده و هدفش براندازی حکومت است.

خبرگزاری فارس و «حزب پادگانی»

برخی از تحلیلگران معتقدند، یکی از هدف­های اصلی محمود احمدی­نژاد و نزدیکانش حذف کامل اصلاح­طلبان از معادلات سیاسی ایران و قبضه کردن کامل قدرت است. با چنین رویکردی نقش چهارمین رکن رسانه­ای حامیان احمدی­نژاد، خبرگزاری فارس، اهمیت ویژه­ای دارد. فارس گسترده‌ترین رسانه­ای است که گفته می­شود از سوی نیروهای نطامی هدایت می­شود. در محافل سیاسی نیروهای سپاه و بسیج «حزب پادگانی» خوانده می­شوند که آشکارا از محمود احمدی­نژاد حمایت می‌کنند. نقش دخالت نیروهای نظامی در پیروزی احمدی­نژاد در دوره­ی قبل موضوعی است که محمد خاتمی و مهدی کروبی نیز به آن اشاره کرده­اند. فعالیت نیروهای بسیج و سپاه در جریان انتخابات ۲۲ خرداد ۸۸ و نقش آنها در درگیری­ها و بازداشت­های گسترده­ی معترضان از موضوع­های محوری بحث­های چند ماه اخیر است. آنچه اصلاح­طلبان از آن به عنوان «کودتای انتخاباتی» یاد می­کنند مربوط به دخالت نظامیان در عرصه­ی سیاسی است که جنبه­های بسیاری از آن هنوز در ابهام قرار دارد.

هماهنگی سه رکن رسانه­ای

برخی معتقدند، میان فعالیت دو خبرگزاری ایرنا و فارس و روزنامه­ی کیهان شباهت­ها و هماهنگی‌هایی وجود دارد که در پیوند با انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری به شدت افزایش یافته است. فارس خبر پیروزی احمدی­نژاد را عصر جمعه در حالی منتشر کرد که هنوز چند ساعت با پایان مهلت رای‌گیری مانده بود. روزنامه­ی کیهان چهار سال پیشتر به همین شیوه تیتر نخست روزنامه­ی خود برای فردای انتخابات و اعلام خبر پیروزی احمدی­نژاد، پیش آغاز شمارش آرا را به چاپخانه فرستاد. منتقدان بر خبرها، مقاله­ها و گزارش­های متعددی انگشت می­گذراند که در ماه­های گذشته پیرامون یک فرد یا یک موضوع مشخص همزمان در این سه رسانه منتشر شده است. اینان معتقدند، این رسانه­ها وظیفه­ی آماده‌سازی افکار عمومی برای اقدام علیه افراد، شخصیت­ها و گروه­های مخالف و منتقد را برعهده دارند.

بهزاد کشمیری‌پور

تحریریه: بهرام محیی