تاریخ ۴۰ ساله جمهوری اسلامی مملو است از تلاش برای اسلامی کردن دانشگاه‌ها و مدارس و تغییر محتوای درسی آموزش در ایران به نحوی که نسل‌های پس از انقلاب به دلخواه حکومت اسلامی تربیت شوند و افق دید آنها در همان محدوده‌ای بماند که حکومت می‌‌خواهد.

بسیاری ناظران معتقدند که جمهوری اسلامی در این عرصه نیز مانند بسیاری عرصه‌ها برای اسلامیزه کردن جامعه شکست خورده است. همواره بر این تاکید شده است که نه تنها رشته‌های فنی و علوم طبیعی، که رشته‌های علوم انسانی نیز به راحتی قابل دست‌اندازی و تغییر نیستند. 

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

از جمله دلایلی هم که برای این عدم موفقیت طرح می‌شود این است که نه تنها آموزه های دینی قادر به تبیین و توضیح مسايل و چالش های فکری انسان قرن حاضر نیستند، بلکه وزارت علوم جمهوری اسلامی حتی محتوای کافی برای پر کردن واحدهای درسی این رشته‌‌ها در دانشگاه‌های ایران را ندارد. ولی گویا وزارت علوم "راه حلی" برای مشکل دوم در رشته علوم سیاسی پیدا کرده است.

صادق زیبا کلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در کانال تلگرامی خود از تغییرات اساسی در رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران خبر داده و از محتوای جدید آن به شدت انتقاد کرده است. او نوشته است «دروس اختصاصی رشته علوم سیاسی کاهش پیدا کرده و در مقابل ۴۵ واحد دروس اسلامی جای دروس اختصاصی این رشته را گرفته است.»

محتوای درسی علوم سیاسی از پس چه خواهد بود؟

بنا بر آنچه این استاد علوم سیاسی نوشته  «ازحدود ۷۰ عنوان درس که شامل ۱۳۸ واحد می‌شد، ۲۲ عنوان وحدود ۴۵ واحد به "دروس اسلامی" اختصاص یافته» است. این دروس عبارتند از "اندیشه اسلامی"، "اخلاق اسلامی"، "تاریخ تحلیلی صدراسلام"، "تفسیر موضوعی قرآن"، "سیاست و حکمرانی در قرآن و نهج البلاغه"، "سیره سیاسی پیامبر اعظم و ائمه معصومین"، "تاریخ حول دولت در اسلام"، "دیپلماسی در اسلام"، "کلیات فقه سیاسی"، "اندیشه سیاسی رهبران انقلاب اسلامی"، "اندیشه سیاسی در اسلام و ایران۱"، "اندیشه سیاسی دراسلام و ایران۲"، "تاریخ تمدن اسلام و ایران"، "جنبش‌های اسلامی معاصر‌‌"، "حقوق بین الملل اسلامی"، "حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران"، "انقلاب اسلامی ایران"، "مقایسه انقلاب اسلامی ایران با انقلابهای بزرگ"، "آشنایی با ارزشهای دفاع مقدس"، "مسائل سیاسی-اجتماعی و راهبردی دفاع مقدس"، "صهیونیسم و مساله فلسطین".

صادق زیباکلام تاکید می‌کند که «یکی از حوزه‌هایی که دانشجویان علوم سیاسی می‌بایستی  با آن آشنا شوند اندیشه و فلسفه سیاسی است. از آراء و نظریات افلاطون تا قرون‌وسطی، تا متفکرین عصر روشنگری و مدرنیته. برای کل این مجموعه زیربنایی صرفاً دو درس ارائه ‌شده است.»

او به پیامد چنین تغییراتی اشاره کرده و گفته است: «می‌توان حدس زد که با دو درس چه میزان فارغ‌التحصیلان علوم سیاسی در ایران با اصول و مبانی اندیشه و فلسفه سیاسی آشنا می‌شوند».

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

به فراموشی سپردن تاریخ تحولات سیاسی

یکی دیگر از حوزه‌های مهمی که صادق زیباکلام به آن اشاره کرده تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران است که به گفته او کاملا «رها» شده است. او در کانال تلگرامی خود نوشته است: «قبلاً دانشجویان با تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر آشنا می‌شدند. ایران عصر قاجار، انقلاب مشروطه و تأثیرات ورود مدرنیته بر جامعه ایران، تأسیس سلسله پهلوی، نهضت ملی شدن و سایر تحولات ایران معاصر. اما این قسمت‌ها هم همچون حوزه اندیشه تقلیل پیداکرده به دو درس.»

او از فضای فشار و سکوت سنگین حاکم بر اساتید دانشگاه‌ها انتقاد کرده و در پایان نوشته است: «انتظار می‌رفت اساتید علوم سیاسی زیربارقربانی کردن علم به‌پای ایدئولوژی نروند اما ظاهراً همین‌که به‌هرحال تدریسشان باقی‌مانده، الباقی دیگر برایشان اهمیتی ندارد.»

با این همه، روز اول مهر منصور غلامی، وزیر علوم به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در ایران پیام داده و در این پیام گفته است: «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همگام با دانشگاهیان فرهیخته و متعهد همواره برای تثبیت و نهادینه کردن دانشگاه ایرانی ـ اسلامی از طریق رشد قانون‌گرایی، تکیه بر اعتدال و خردورزی و دفاع از حقوق دانشگاهیان کوشیده است.»

او ابراز امیدواری کرده که با «رهنمود‌های مقام معظم رهبری» و پشتیبانی دولت محترم و همکاری‌های «ارزنده جامعه علمی و دانشگاهی کشور گام‌هایی موثرتر در ارتقای نظام آموزش عالی» در ایران برداشته شود و این کشور به سوی «به قله بلند مرجعیت علم و فناوری در منطقه و جهان» گام بردارد.

مبنی علوم انسانی غربی «حیوان انگاشتن انسان» است

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران از سال‌ها پیش حساسیت ویژه‌ای روی "اسلامی‌کردن" دانشگاه‌ها و به خصوص حذف یا "اسلامی‌کردن" رشته‌های علوم انسانی داشته است. محورهای آنچه که از آن به عنوان "رهنمودهای مقام معظم رهبری" در زمینه علوم انسانی یاد می‌شود در مجله معارف در آذرماه سال ۸۸ نقل شده است. او از جمله گفته است: «بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه هائی هستند که مبنایش مادی گری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است.»

آقای خامنه‌ای در این سخنان «از تعارض علوم انسانی در دانشگاه ها با آموزه های دینی و قرآنی» گله کرد و گفت: «من دربارة علوم انسانی گلایه ای از مجموعه های دانشگاهی کردم - بارها، این اواخر هم همین جور - ما علوم انسانی مان بر مبادی و مبانی متعارض با مبانی قرآنی و اسلامی بنا شده است. علوم انسانی غرب مبتنی بر جهان‌بینی دیگری است؛ مبتنی بر فهم دیگری از عالم آفرینش است و غالباً مبتنی بر نگاه مادی است. خوب، این نگاه، نگاه غلطی است؛ این مبنا، مبنای غلطی است.»

او در همانجا دستور اسلامی شدن علوم انسانی در دانشگاه‌های ایران را داد و گفت: «ریشه و پایه و اساس علوم انسانی را در قرآن باید پیدا کرد. یکی از بخش‌های مهم پژوهش قرآنی این است. باید در زمینه‌های گوناگون به نکات و دقائق قرآن توجه کرد و مبانی علوم انسانی را در قرآن کریم جستجو کرد و پیدا کرد.»

از محتوای جدید دروس علوم سیاسی به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در بحبوحه بسیاری مشکلات از سرمایه‌گذاری و تلاش در این زمینه کوتاهی نکرده است. نزدیک به نیمی از دانشجویان در ایران به دنبال رشته‌های مختلف علوم انسانی می‌روند. آیا جامعه ایران در دهه‌های آینده با نسل اسلامیزه شده دانش‌آموختگان این رشته درگیر خواهد بود؟