رمان "زوال کلنل" دولت آبادی، دوباره در گیر قیچی سانسور
۱۳۹۰ بهمن ۱, شنبه
بهمن دری، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هفته‌ی گذشته در نشست خبری این وزارت‌خانه درباره‌ی رمان "زوال کلنل" گفت، "چون این کتاب، سابقه است" باید در برخی موارد تغییر کند. او هم‌چنین افزود: «اگر من امروز اعلام کنم که این کتاب مجوز گرفته یا خواهد گرفت، این‌طوری من اداره‌ی کتاب را دور زده‌ام و این کاری خارج از ضوابط است.»
باز هم سانسور
دری در ادامه‌ی سخنان خود در این رابطه یادآور شد که البته این کتاب از "مناظر گوناگون" در اداره‌ی کتاب بررسی شده است. معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ضمن تمجید از آن "به لحاظ تصویری و بصری" گفت که تصحیحات رمان شامل "واژه‌ها و ترکیب‌بندی آن" نمی‌شود. "زوال کلنل" از نظر بهمن دری، «قرائت جدیدی از شرایط قبل و بعد از انقلاب با تأثیرگذاری نامطلوب ارائه می‌کند». وی از این رو اعلام کرد که بنابراین «ما باید با نویسنده بنشینیم و حرف بزنیم.» او گفت: «سر کتاب "جای خالی سلوچ" هم قرار بود ۴۰ دقیقه با ایشان حرف بزنیم که هفت ساعت طول کشید. یادم می‌آید که نظر من را هم پذیرفت و در جایی هم از من تشکر کرد.»
به گزارش خبرگزاری‌ها محمود دولت آبادی، از "پیشنهاد" دری استقبال کرده و گفته است، "امیدوارم گفت‌وگو با وزارت ارشاد به نتیجه برسد" و کتاب به زبان فارسی هم منتشر شود.
انتشار به زبان آلمانی
نگارش رمان "زوال کلنل" به حدود ۲۹ سال پیش برمی‌گردد. دولت آبادی ولی طی سال‌های گذشته، بارها روی نسخه‌ی نخستین کار کرده و برخی از نکات آن را تغییر داده است. پیش از انتشار این کتاب به زبان آلمانی، مدیر نشر چشمه، ناشر ایرانی "زوال کلنل"، نسخه‌ی منتشرشده‌ی آن را، همراه با نسخه‌ای از کتاب "طریق بسمل شدن" به مدت یک سال به منظور کسب اجازه‌ی پخش و عرضه‌ی آن به بازار، در اختیار مسئولان وزارت ارشاد گذاشت.
از آنجا که صدور اجازه‌ی نشر به طول انجامید، دولت آبادی نسخه‌ی سانسور‌نشده‌ی رمان را به مترجم ایرانی ساکن آلمان، بهمن نیرومند، سپرد تا آن را به این زبان برگرداند. "زوال کلنل"، سرانجام در سال ۲۰۰۹ با حمایت مالی دو نهاد فرهنگی آلمانی در بنگاه انتشاراتی سوئیسی "یونیون" منتشر شد.
موضوع رمان
شخصیت اصلی کتاب "کلنل"، یکی از افسران وطن‌دوست "ارتش شاهنشاهی" است که در زمان محمد رضا شاه از فرمان سرکوب جنبش ظفار سرپیچی می‌کند و به این دلیل هم از ارتش اخراج و زندانی می‌شود. پنج فرزند "کلنل" در دوران انقلاب، در چارچوب عضویت یا حمایت از جریان‌ها و تشکل‌های سیاسی در سرنگونی رژیم شاه شرکت می‌کنند. دولت آبادی در بستر نقل سرنوشت تلخ کلنل که سرانجام دیوانه می‌شود و دست به خودکشی می‌‌زند، هم‌چنین تصویر داستان زندگی فرزندان او، به بررسی موشکافانه و فرارفت‌های تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. دولت آبادی در واقع این خانواده‌ی بخت‌برگشته را، قربانی روابط و مناسبات ظالمانه‌ی حاکم بر جامعه‌ی ایران در زمان شاه و پس از آن معرفی می‌کند.
یکی از شخصیت‌های قربانی‌شده‌ی این رمان، همسر سرهنگ است که به دست او و به‌خاطر "لکه‌دار کردن آبروی خانواده" کشته می‌شود. با وجودی که رویدادهای مختلف این رمان، اغلب از نگاه شخصیت‌های اصلی به تصویر کشیده می‌شوند، تنها این "همسر قربانی" است که فرصت در میان گذاشتن انگیزه‌های خود را با خواننده نمی‌یابد.
برگردان آلمانی رمان
متن آلمانی رمان "زوال کلنل"، از نثری قوی و روان برخوردار است. بهمن نیرومند، مترجم کتاب در باره‌ی دشواری برگرداندن آن به آلمانی به دویچه‌وله می‌گوید: «ترجمه‌ی رمان به زبان آلمانی، کار بسیار دشوار و سنگینی بود. دقیقا نمی‌توانم به شما بگویم، ولی به نظرم می‌آید که ترجمه‌ی "کلنل" برای من حتی از ترجمه‌ی "بوف کور" صادق هدایت که سال‌ها قبل تحویل دادم، مشکل‌تر بود. علتش دشواری ترجمه‌ی متون ادبی از فارسی به آلمانی نیست.
اتفاقا کار ترجمه ازفارسی به آلمانی کار چندان دشواری نیست. زیرا زبان آلمانی به علت سنت دیرینه‌ی فلسفه و ادبیات در آلمان از جمله غنی‌ترین زبان‌هاست که امکانات زیادی برای برگردان کلمات، مفاهیم، صفات و خصوصیات دراختیار مترجم قرار می‌دهد. آن‌چه کار ترجمه از فارسی به آلمانی را مشکل می‌کند، بیشتر مربوط می‌شود به انتقال سبک و هوای حاکم بر یک اثر ادبی. بدیهی است که هراندازه یک اثر پیچیده‌تر باشد، ترجمه‌ی آن نیز مشکل‌تر می‌شود.
"کلنل"، رمانی است بسیار فشرده و پیچیده که با یک‌بار و دوبار خواندن نمی‌توان زیر و بم‌ها و اشارات آن را درک کرد. علاوه برآن، در این رمان به اشارات زیادی به رویدادها و نیز به شخصیت‌های تاریخی میهن‌مان برمی‌خوریم که برای خوانندگان آلمانی ناآشنا هستند. در این موارد برای مترجم دو امکان وجود دارد. یا اینکه توضیح را در خود متن بیاورد ـ که این کاری دشوار ولی برای خواننده مطلوب‌تر است ـ یا مفاهیم را جداگانه در آخر داستان توضیح دهد. من همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، از هر دو شیوه استفاده کرده‌ام.»