بین یک میلیون و ۶۰۰ هزار تا دو میلیون کودک کار در ایران وجود دارد. این آمار را محمد مهدی سیدناصری، پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا اعلام کرده است.

از این تعداد حدود ۷۰ هزار کودک کار تنها در تهران وجود دارند. همچنین شهرهای مشهد و شیراز به دلیل مهاجرت بالا، آمار بالایی از کودکان کار را در خود جای داده‌اند. به گفته سیدناصری  استان‌های مرزی نیز به دلیل فقر اقتصادی و مهاجرت  شمار زیادی کودک کار دارند.

این محقق همچنین از "نسل جدیدی از کودکان کار در ایران" گفته که به گفته او "خشمگین‌تر و طلبکارتر" از گذشته هستند و این را شروع راهی "به سمت خشونت، بزهکاری و گنگ‌های خلافکاری" دانسته است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

درباره تعداد یا درصد دختران کار در ایران آمار جداگانه‌ای وجود ندارد اما سیدناصری می‌گوید: «بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که تعداد این گروه به‌ ویژه در مشاغل غیررسمی و خیابانی روند افزایشی داشته است.» این کارشناس تاکید می‌کند که "دختران کار به‌طور ویژه در معرض آسیب‌های جسمی و روانی بیشتری نسبت به پسران قرار دارند".

به گفته این پژوهشگر، ۷۰ درصد کودکان کار در تهران، مهاجر و بیشتر این مهاجران اهل افغانستان  هستند. به گفته او در سایر شهرهای بزرگ نیز کودکان کار مهاجر درصد بالایی را تشکیل می‌دهند.

سیدناصری همچنین گفته طبق برآوردها، "حدود ۴۰ درصد کودکان کار در ایران یا به مدرسه نمی‌روند یا به‌دلیل کار، ترک تحصیل کرده‌اند".

این کارشناس همچنین می‌گوید: «کودکان کار به‌دلیل شرایط سخت زندگی، بیشتر دچار افسردگی، اضطراب و مشکلات خلقی می‌شوند. آن‌ها اغلب اعتمادبه‌نفس پایین‌تر و حس ناامنی بیشتری نسبت به همسالان خود دارند.»

بیشتر بخوانید: کودکان کار "۱۵ درصد جمعیت کودکان ایران را تشکیل می‌دهند"

طبق تحقیقی که در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) در مجله عدالت کیفری و سیاست جنایی ایران منتشر شد، "احتمال ورود کودکان کار به چرخه بزهکاری در بزرگسالی حدود دو و نیم برابر بیشتر از همسالان غیرشاغل آن‌هاست". این پژوهش همچنین تایید کرد که "عواملی نظیر فقر، نداشتن مهارت‌های شغلی و سابقه خشونت در دوران کودکی، افراد را به سوی فعالیت‌های غیرقانونی مانند سرقت یا قاچاق سوق می‌دهد. همچنین، فقدان حمایت اجتماعی و برنامه‌های بازتوانی، این روند را تشدید می‌کند".

نقش دولت

"حمایت اجتماعی و بازتوانی" وظیفه‌ای است که در درجه اول بر عهده دولت و سپس بر عهده نهادهای مدنی است.

در ساختار دولت ایران، این وظیفه بیش از همه بر عهده سازمان بهزیستی است؛ نهادی که به گفته مدیرانش بودجه کافی برای همه وظایفی که بر عهده‌اش گذاشته شده ندارد. محمد مهدی سیدناصری در این باره می‌گوید: «در این زمینه [رسیدگی به کودکان کار] سازمان بهزیستی اگر صد هزار برابر بودجه فعلی را هم بگیرد نمی‌تواند به نتیجه برسد.»

بیشتر بخوانید: دوهزار "کودک کار" تنها در متروی تهران حضور دارند

این پژوهشگر در ادامه می‌گوید ۲۲ نهاد در حوزه کودکان کار در ایران وجود دارند اما  "به خاطر ضعف ساختاری و سیاست‌ورزی هر اقدامی در این حوزه انجام می‌دهیم، حاصل جمع عملکرد صفر می‌شود".

محرومیت کودکان کار در سایه نبود نهادهای مدنی

دومین بازوی خدمات در زمینه کودکان کار، نهادهای مدنی هستند. این در حالی است که در سال‌های اخیر پرونده‌سازی، شکایت، بازداشت و صدور احکام سنگین برای فعالان حقوق کودکان به یک رویه در سیستم امنیتی و قضایی ایران تبدیل شده است.

در حال حاضر چندین فعال حقوق کودک یا در زندان هستند و یا برایشان پرونده قضایی صادر شده است.

سعید شیرزاد  با انجمن حمایت از حقوق کودکان، خانه کودک شوش و جمعیت دفاع از کودکان خیابانی کارکرده است. او به دلیل فعالیت‌هایش در سال ۱۳۹۳ دستگیر شد و پنج سال در زندان بود و مدت زیادی را در انفرادی و اعتصاب غذا به سر برد. 

سروناز احمدی، مددکار اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهادی مانند خانه خورشید و انجمن حمایت از حقوق کودکان بوده است. سروناز احمدی ۱۵ آبان ۱۴۰۱ بازداشت و به اتهام تبلیغ علیه نظام به سه سال و نیم حبس محکوم و زندانی شد. او ۹ دی ماه به صورت مشروط از زندان اوین آزاد شد.

سمانه اصغری عضو سابق هیآت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان در جریان اعتراضات زن، زندگی، آزادی در خانه‌اش دستگیر و به  ۱۸ سال و سه ماه زندان محکوم شد که ۶ سال و ۳ ماه از این حکم قابل اجرا خواهد بود. او چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲ از زندان قرچک ورامین آزاد شد.

زهره صیادی در استان سیستان‌وبلوچستان به کودکانی که شناسنامه نداشتند در چادر آموزش می‌داد. او در حومه تهران نیز فعالیت‌های مشابه داشت. خانم صیادی در سال ۱۳۹۸ بازداشت و تمام فعالیت‌های او درباره حقوق کودکان به "اقدام علیه امنیت ملی" و "اخلال در نظم" تفسیر شد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

او خرداد ۱۴۰۲ علیرغم ابتلا به بیماری سرطان برای اجرای حکم یک سال حبس به زندان منتقل شد.

علاوه بر اینها نهادهای غیردولتی فعال در زمینه حقوق کودکان نیز از آزار و تعقیب در امان نیستند.

اولین نهاد غیردولتی در زمینه حقوق کودکان پس از انقلاب، انجمن دفاع از حقوق کودک بود که توسط شیرین عبادی و چند فعال و حقوقدان دیگر در سال ۱۳۷۳ تاسیس شد. اما با فشارهای وارده بر خانم عبادی، او  در سال ۱۳۷۸ مجبور به کناره‌گیری از نهادی شد که خود آن را تاسیس کرده بود.

همچنین جمعیت امام علی که یکی از فعالیت‌هایش در زمینه کودکان کار بود با شکایت وزارت کشور و پروند‌ه‌سازی علیه اعضایش در سال ۱۳۹۹ تعطیل شد.