خبر مرگ محمد حسین فضل الله را نخست سخنگوی بیمارستان "بهمن" واقع در جنوب بیروت که رهبر شیعیان از دو هفته پیش در آن بستری بود، اعلام کرد. او از بیماری کبد رنج می‌برده است. خبرهایی درباره‌ی ابتلای او به مرض قند و فشار خون نیز وجود داشته است.

زندگی محمد حسین فضل الله

رهبر شیعیان لبنان متولد نجف بود. پدرش مجتهدی با اصلیت لبنانی بود. وی در نجف به تحصیل علوم دینی پرداخت. او جزو گروهی از طلاب جوان بود که گرد شیخ مرتضی آل یاسین گرد آمده بودند و گرایش سیاسی داشتند. رهبری این گروه با محمد باقر صدر بود که بعدا به عنوان یک مرجع تقلید و نظریه‌پرداز اسلام سیاسی نام‌آور شد.

محمد حسین فضل الله به همراه خانواده‌اش راهی لبنان شد و در بیروت ساکن گردید. در آن هنگام حدود سی سال‌داشت. جنگ داخلی در لبنان، گرایش سیاسی او را با گرایش به اعمال قهر ترکیب کرد. او راه قدرت‌‌یابی شیعیان را در مبارزه‌ی قهرآمیز دانست.

انقلاب اسلامی در ایران به رهبری آیت‌الله روح الله خمینی تأثیر عمیقی بر محمد حسین فضل الله و کل جریان سیاسی شیعی در لبنان به جا گذاشت. او به دفاع از حکومت اسلامی ایران برخاست و روابط نزدیکی با آن برقرار کرد. او رواج کیش شهادت را در ایران می‌ستود و خود از رواج‌دهندگان آن در لبنان بود. او عملیات انتحاری را موجه می‌دانست و آن را برای زنان شیعه نیز تجویز می‌کرد.

محمد حسین فضل الله از آغاز جزو حامیان گروه حزب الله لبنان بود که تمایل آشکاری به حکومت ایران داشت و از حمایت مستقیم روحانیون حاکم بر ایران برخوردار بود.

محمدحسین فضل الله رهبر فکری حزب الله لبنان بود و این موضوع را تحمل می‌کرد که حزب‌اللهی‌های این کشور همزمان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر حکومت اسلامی ایران را رهبر خود بدانند. او به عنوان مرجع مذهبی خودش و آیت‌الله سیستانی را صالح می‌دانست. هدف اعلام‌شده‌ی او تشکیل حکومت اسلامی در لبنان بود. او در ابتدا در اندیشه برقراری ولایت فقیه در لبنان بود، اما در سالهای اخیر به این نتیجه رسیده بود که این شکل حکومت با شرایط لبنان همخوان نیست.

این روحانی شیعی به پیروی از آیت‌الله خمینی حکومت‌گری را غایت دین می‌دانست. او در مصاحبه‌ای با "پایگاه حوزه"، که وبسایتی متعلق به حوزه‌ی علمیه‌ی قم است، گفته بود: « ما می خواهیم با جهان سخن بگوئیم و به آنها بفهمانیم که ایدئولوژی اسلام متضمن دین و دولت است. ازاین رو، ما هرگونه تبلیغی از اسلام که نفی این را بکند، مردود می شماریم.»

محمدحسین فضل الله، مشهور به علامه، خواهان "’مدرن" کردن حوزه، نحوه‌ی تدریس در آن و همچنین "مدرن" کردن نهاد مرجعیت بود. او استفاده از شیوه‌های آموزشی و سازماندهی جدید را برای دست‌یابی به قدرت سیاسی لازم می‌دانست.

او از مرجعیت تقلید، چیزی چون تشکیلاتی که مقلدان را در همه‌ی عرصه‌ها هدایت کند، می‌فهمید. او معتقد بود که مرجع تقلید نبایستی به توضیح مسائل شرعی به شیوه‌ی سنتی اکتفا کند، بایستی آگاه به سیاست زمان باشد و با کمک کمیته‌های مشورتی تخصصی در همه‌ی امور اجتماعی و سیاسی اظهار نظر و مداخله کند.

او در کشوری چون لبنان، که مردم مذاهب مختلفی دارند، حکومت اسلامی را موجه می‌دانست. او در مصاحبه با "پایگاه حوزه" خطاب به مسیحیان لبنان گفته بود: « بر شما مسیحیان است در وقتی که نه دولتی مذهبی دارید و نه قانون و نه سیاست و نه حکومت مذهبی ، نباید با ما مسلمانان در تشکیل دولت اسلامی ، بر طبق معتقداتمان مخالفت کنید. این، آنچه است که ما داریم . همان گونه که شما زندگی در سایه حکومتهای مارکسیستی و کمونیستی را می‌پذیرید، زندگی در سایه حکومت اسلامی را هم بپذیرید.»

رابطه‌ی شیح فضل الله با روحانیون ایران، بدون تنش نبود. در قم به او انتقاد می‌کردند که در مواردی از سنت فاصله می‌گیرد و به ویژه تعبیرهایی از تاریخ شیعه به دست می‌دهد که نوعی بدعت است.

او پس از مرگ آیت‌الله خمینی و به طور مشخص پس از مرگ آیت‌الله گلپایگانی سودای مرجعیت در سر پروراند. در قم او را به عنوان مرجع نپذیرفتند. رقیبان او در لبنان، کسانی چون آیت الله سید جعفر مرتضی، در حوزه‌ی قم علیه او تبلیغ می‌کردند.

شیخ فضل الله در سالهای اخیر سخنانی در مورد حکومت اسلامی ابراز کرده بود که با نظریه‌ی رسمی ولایت فقیه، که در ایران رکن ایدئولوژی دولتی است، زاویه داشت. او بنابر تجربه‌ی سیاسی‌اش و الزامات حرکت در جهان عرب خواهان نزدیکی بیشتر به سنیان بود. او در مورد حقوق زنان نیز نظریاتی داشت که از دیدگاه سنتی فاصله می‌گرفت. . او در عرصه‌هایی از حقوق زنان دفاع می‌کرد و با اعمال خشونت علیه آنان مخالف بود. شیخ فضل الله یکبار در روز جهانی منع خشونت علیه زنان، فتوایی در تقبیح این خشونت منتشر کرد.

ولی شیخ فضل الله همواره توانست، مناسبات خوبی با تهران داشته باشد و اگر با حکومت‌گران ایران اختلافی داشت، در طرح دیدگاه خود آنقدر پیش نمی‌رفت که امکانات تهران را از دست دهد و روحانیون ایران را به پشتیبانی فعال از رقیبان خود تحریک کند.

RN/KG