در نخستین روزهای سال ۲۰۱۶، پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) وزارت اقتصاد و انرژی آلمان در یک بیانیه‌ی مطبوعاتی ابراز خشنودی کرد که با رفع تحریم‌ها روابط تجاری و بانکی با ایران به حالت عادی بازگردد.

حدود ۱۲ ماه پس از انتشار این بیانیه و در روزهای پایانی سال جاری میلادی روابط بازرگانی میان دو کشور، دست‌کم از منظر آلمان، بهبود یافته اما تا عادی شدن بسیار فاصله دارد.

یکی از علت‌های این امر خوش‌بینی زیاد نسبت به روند برداشته شدن تحریم‌ها و تاثیر کوتاه مدت آن بر روابط بازرگانی و بانکی دوجانبه بوده است.

ارزیابی خوش‌بینانه از تحولات پس از اجرای برجام از برخی سیاستمداران نیز شنیده شده اما آگاهان و دست‌اندرکاران فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی دو کشور بر این باورند که برای بازگشت به وضعیت یک دهه پیش چند سالی فرصت لازم است.

بیشتر بخوانید: مشکلات تجاری ایران و آلمان با سفر گابریل هم حل نشد

وزارت اقتصاد آلمان در بیانیه یاد شده از قول زیگمار گابریل، وزیر اقتصاد و معاون صدراعظم آلمان تاکید کرده بود که این نتیجه‌ی اجرای برجام است که اکنون سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا تحریم‌های اقتصادی و بانکی علیه جمهوری اسلامی را "به شکل گسترده‌ای" برداشته‌اند.

او با اذعان به این که احیای روابط اقتصادی ایران و آلمان، به ویژه در حوزه مراودات بانکی کاری زمان‌بر خواهد بود خاطر نشان کرد که گشایشی که با اجرای برجام رخ داده زمینه مساعدی برای گام نهادن در این مسیر را فراهم کرده است.

روزنامه "فرانکفورتر الگماینه" اول ماه مه سال جاری به نقل از رئیس بخش خارجی اتاق بازرگانی و صنایع آلمان، فولکر ترایر نوشت: «به رغم موانع جدی موجود برای تامین مالی صادرات به ایران، من همچنان این ارزیابی را واقع‌بینانه می‌دانم که حجم صادرات به این کشور می‌تواند در پنج تا هفت سال آینده به مرز ۱۰ میلیارد یورو در سال برسد.»

در سال‌های پایانی دولت دوم محمد خاتمی روابط اقتصادی ایران و آلمان شکوفاترین دوران خود در جمهوری اسلامی را تجربه کرد و میزان صادرات کالاهای آلمانی به ایران به مرز ۵ میلیارد دلار در سال رسید.

کاهش کم‌سابقه صادرات به ایران

تشدید تحریم‌ها در سال‌های آخر دولت دوم محمود احمدی‌نژاد بر رابطه اقتصادی ایران و آلمان نیز سایه افکند. در سال ۲۰۱۳ که دولت حسن روحانی در میانه‌ی آن قدرت را به دست گرفت حجم صادرات کالای آلمانی به ایران با ۲۷ درصد کاهش نسبت به سال پیش به رقم کم سابقه یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون یورو سقوط کرد.

در سال بعد و با توجه به امیدواری‌هایی که نسبت به دست‌یابی ایران و کشورهای ۱+۵ به توافق نهایی هسته‌ای ایجاد شده بود صادرات کالاهای آلمانی به ایران با رشدی ۳۰ درصدی روبرو شد.

این روند در سال بعد ادامه نیافت و میزان صادرات آلمان به ایران، مطابق داده‌های اداره‌ی فدرال آمار این کشور با بیش از ۱۲ درصد کاهش به نسبت سال قبل ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون یورو بیشتر نبود.

به گزارش "اشپیگل آنلاین"، میشائیل توکوس، رئیس اتاق بازرگانی آلمان و ایران در ماه مارس سال گذشته ابراز امیدواری کرده بود، چنانچه توافق نهایی هسته‌ای حاصل شود میزان صادرات آلمان به ایران می‌تواند "به سادگی" تا ۵ یا ۶ میلیارد یورو در سال افزایش یابد.

بیشتر بخوانید: خیز شرکت‌های آلمانی برای گسترش چشمگیر صادرات به ایران

اکنون بیش از یک سال و نیم از توافق نهایی هسته‌ای و نزدیک یک سال از اجرایی‌شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) می‌گذرد.

مطابق تازه‌ترین آمار اتاق بازرگانی آلمان و ایران، در ۹ ماه نخست امسال شرکت‌های آلمانی به نسبت سال گذشته ۲۱ و ۴ دهم درصد بیشتر کالا به ایران صادر کرده‌اند.

پیش‌بینی می‌شود با ادامه این روند تا پایان سال میزان صادرات کالاهای آلمانی به ایران از دو و نیم میلیارد یورو فراتر رود.

این رقم در قیاس با سال‌های تحریم قابل توجه است اما همچنان با سطح مبادلاتی که مورد انتظار فعالان اقتصادی دو کشور است فاصله‌ای زیاد دارد.

یکی از موانع احیای سریع روابط تجاری میان دو کشور مشکلات موجود در زمینه تامین مالی پروژه‌ها و تگناهای مبادلات بانکی و مالی است که هنوز کاملا بر طرف نشده‌اند.

نقش تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا و اتحادیه اروپا که به علت‌هایی نظیر نقض حقوق بشر اعمال شده و همچنان پابرجا هستند نیز در این میان کم نیست.

از سوی دیگر پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که نقض برجام را یکی از سیاست‌های خود اعلام کرده، کمپانی‌ها و موسسه‌های مالی بزرگ را برای گسترش رابطه با ایران دچار تردید و محتاط می‌کند.

بیشتر بخوانید: «بازرگانان ایرانی و آلمانی گذشته را جبران کنند»

کاهش صادرات ایران به آلمان

در سال‌های تحریم صادرات کالا از کشورهایی مانند چین به ایران به شدت افزایش یافت. این میزان در ۹ ماهه سال جاری میلادی به رغم کاهشی ۱۶ درصدی نسبت به دوره مشابه سال پیش، مطابق اعلام گمرک چین ۱۱ و نیم میلیارد دلار بوده است.

به گزارش وزارت اقتصاد آلمان، شرکت‌های آلمانی در همین مدت اندکی بیش از یک میلیارد و ۷۷۰ میلیون یورو کالا به ایران صادر کرده‌اند.

در این بازه زمانی صادرات کالاهای ایرانی به آلمان نیز که همواره رقمی ناچیز بوده، به ۲۴۰ میلیون یورو نیز نمی‌رسد و نسبت به ۹ ماهه سال قبل حدود پنج درصد کاهش پیدا کرده است.

گرچه حجم صادرات آلمان به ایران با کشوری مانند چین قابل‌مقایسه نیست، کالاهای آلمانی برای صنعت و اقتصاد این کشور از جایگاهی ویژه برخوردارند.

بیشتر بخوانید:  طرح موضوع حقوق بشر وظیفه دشوار گابریل در سفر به تهران

اهمیت تجهیزات آلمان

مطابق ارزیابی‌های وزارت خارجه آلمان، حدود ۳۰ درصد از زیرساخت‌های صنعتی ایران بر پایه محصولات و فناروی‌های آلمانی شکل گرفته است.

رشد ۴۰ و ۸۰ درصدی صادرات کالاهای آلمانی به ایران در ماه‌های اوت و سپتامبر سال جاری نشان می‌دهد که روابط بازرگانی دو کشور، به همه‌ی دشواری‌ها در مسیر مورد انتظار گام برمی‌دارد.

شرکت‌های آلمانی فعال در صنایع دارویی، پتروشیمی، ماشین‌سازی، خودروسازی و انرژی مهم‌ترین شریکان اصلی تجاری ایران محسوب می‌شوند. صادرات ایران به آلمان بیشتر محصولات کشاورزی است.

با این همه برخی اختلاف‌های سیاسی میان دو کشور وجود دارد که باعث شده سفر ابتدای پائیز گابریل، وزیر اقتصاد آلمان و هیئت همراهش به تهران با موفقیت شایانی همراه نباشد.

آلمان جمهوری اسلامی را به نقض حقوق بشر متهم می‌کند و نفی موجودیت اسرائیل توسط این کشور را غیرقابل قبول می‌داند. برخی مقام‌های ارشد ایران طرح این گونه مسائل را دخالت در امور داخلی خود می‌دانند.

غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی، ۱۳ مهر در همایش تجاری ایران و آلمان که همزمان با حضور زگمار گابریل در تهران برگزار شد اظهاز امیدواری کرد که با رفع موانع بانکی، دو کشور "به سمت توسعه روابط اقتصادی حرکت کنند و دوران جدیدی را در روابط شان رقم بزنند".

این سخنان در عین حال نشان می‌دهد که در ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۶ هنوز زمینه‌ی احیای روابط بازرگانی میان ایران و آلمان، آنگونه که انتظار می‌رفت آماده نشده، به ویژه آنکه امنیت سرمایه‌گذاری در این کشور همچنان تضمین شده نیست.