در سال‌های گذشته خبرها و گزارش‌های گوناگونی در مورد حضور اعضای ارشد القاعده و وابستگان آن‌ها در ایران منتشر شده که همواره با تکذیب مسئولان این کشور همراه بوده است. در روزهای نخست ماه ژانویه‌ی ۲۰۱۰ فرار یکی از دختران رهبر القاعده،‌اسامه بن‌لادن و پناهنده شدنش به سفارت عربستان سعودی در تهران پرده‌ای دیگر از این ماجرا را برملا کرد. بنا برگزارش‌ها، او همراه با مادرش که یکی از همسران بن‌لادن بود و چند تن دیگر از اعضای خانواده‌اش زیر نظر ماموران امنیتی در حومه‌ی تهران سکونت داشته است.

حضور همسر و فرزندان بن لادن در ایران

شبکه تلویزیونی العربیه ۱۳ مه سال جاری، اندکی پس از کشته شدن بن‌لادن به دست کماندوهای آمریکایی، در گزارشی به بررسی وضعیت فرزندان و بازماندگان او پرداخت. بنابر این گزارش، خیریه یکی دیگر از همسران بن‌لادن که هنگام حمله به سکونت‌گاه او در محل حضور داشت، بیش از پنج سال با اطلاع دستگاه امنیتی ایران در این کشور اقامت داشته است.

به گزارش العربیه، سعد، بزرگترین پسر بن‌لادن از مدت‌ها پیش در ایران به سر می‌برد و حمزه، یکی دیگر از پسران او نیز پس از کشته شدن پدرش به تهران گریخته است. این شبکه خبری روز دوشنبه (۵ سپتامبر، ۱۵ شهریور) به نقل از روزنامه انگلیسی دیلی‌تلگراف خبر داد، اسنادی که از ساختمان سازمان امنیت خارجی لیبی به دست انقلابیون افتاده، نشان می‌دهد اعضای القاعده آزادانه به ایران رفت و آمد می‌کنند.

رابطه تهران با القاعده در اسناد اطلاعاتی لیبی

به نوشته‌ی دیلی‌تلگراف مطابق این اسناد اسماعیل کاموکا، عضو سابق القاعده که اکنون در بریتانیا پناهندگی سیاسی دارد، در سال ۲۰۰۲ برای دیدار با اعضای ارشد این شبکه چندین بار به ایران سفر کرده است. روزنامه انگلیسی نوشت اسنادی که از سازمان امنیت لیبی به دست آمده مستقیما به همکاری تهران با القاعده اشاره‌ای نمی‌کند اما نشان می‌دهد «اعضای القاعده بیش  از گمانه‌زنی‌های سابق از آزادی رفت و آمد در ایران برخوردار هستند.»

سال گذشته منابع خبری با استناد به اظهارات برخی مقام‌های اطلاعاتی غربی اعلام کردند ۲۵ نفر از اعضای خانواده‌ی بن‌لادن در ایران سکونت دارند. مطابق برخی از گزارش‌ها شبکه القاعده در ازای امکانی که جمهوری اسلامی برای اقامت اعضایش در این کشور فراهم کرده است در مواردی به نیروهای امنیتی و اطلاعاتی ایران کمک کرده‌اند.

همکاری القاعده برای آزادی دیپلمات ایرانی

گفته‌می‌شود آزادی یک دیپلمات ایرانی که در مرز پاکستان ربوده شده بود پیامد همکاری القاعده با تهران بوده است. جمهوری اسلامی حدود یک سال و نیم پیش مدعی شد در یک عملیات برون مرزی موفق شده دیپلمات ربوده شده‌ای را پس از ۱۵ ماه در یک منطقه مرزی میان افغانستان و پاکستان آزاد کند. به گزارش خبرگزاری آلمان، این ماجرا در نگاه بسیاری از کارشناسان و نهادهای اطلاعاتی غربی نقطه عطفی در روابط تهران و القاعده تعبیر شده است.

خبرگزاری یاد شده به نقل از مقام‌های دولتی غرب می‌نویسد:«آزادی دیپلمات ربوده شده ایرانی، پس از توافق‌هایی صورت گرفت که اعضای ارشد القاعده در آن نقش مهمی بر عهده داشته‌اند. ظاهرا القاعده در ازای این همکاری خواهان بهبود شرایط اقامت اعضای خود در ایران شده است.»  بنا بر این گزارش، یکی از پیامدهای این توافق فراهم آوردن امکان سفر سیف العادل، از طراحان عملیات نظامی القاعده، به پاکستان بوده است.

ایران، پناهگاه دور از تیررس

العادل متهم به طراحی بمب‌گذاری در دو سفارتخانه ایالات متحده در آفریقا در سال ۱۹۹۸ است و آمریکا برای دستگیری او جایزه‌ای به مبلغ ۵ میلیون دلار تعیین کرده. به گزارش خبرگزاری آلمان العادل در ایران اقامت داشته و در این فاصله دست‌کم یک بار به پاکستان سفر کرده است. بنابر این گزارش بازگشت العادل به ایران نشان می‌دهد که این کشور، به رغم محدودیت‌هایی که برای اقامت اعضای القاعده در نظر گرفته، همچنان امکانی مناسب و مکانی امن به شمار می‌رود.

تئودور کاراسیک، کارشناس منطقه‌ای انستیتوی نظامی خاورمیانه و خلیج فارس به خبرگزاری آلمان گفته است:« دلایل فراوانی وجود دارد تا رهبران القاعده در ایران امروز احساس راحتی کنند.» او می‌گوید یکی از این دلایل وجود دشمن مشترکی به نام آمریکاست. علت دیگر امکان ضعیف حمله‌ی کماندوهای آمریکایی به رهبران القاعده در خاک ایران ذکر می‌شود.

"تهران تماشاچی فعالیت القاعده نیست"

سازمان‌های اطلاعاتی غرب از چگونگی ارتباط‌های احتمالی میان مهاجران نزدیک به القاعده و جمهوری اسلامی اطلاع دقیقی در اختیار ندارند. تهران تاکنون در مورد حضور رهبران القاعده در این کشور سکوت و حتا از موارد آشکاری چون حضور دختر بن‌لادن در سفارت عربستان در تهران اظهار بی‌اطلاعی کرده است. کاراسیک می‌گوید سر درآوردن از رابطه ایران با القاعده کار دشواری است.

تئودور کاراسیک اعتقاد دارد، با این همه گمان نمی‌رود که ایران در ارتباط با فعالیت‌های القاعده تنها نقش یک تماشاچی را بازی کند. او معتقد است ارتباط با اعضای ارشد القاعده، مانند العادل به تهران امکان می‌دهد که از روابط درونی این سازمان اطلاعات بیشتر به دست بیاورد و در صورت نیاز برای پیگیری حرکت‌های این تشکیلات مورد استفاده قرار دهد.

روابط پرتنش با طالبان

خبرگزاری آلماان در گزارش خود تاکید می‌کند، از سوی دیگر روابط تهران و القاعده ساده و کم‌تنش نیز نمی‌تواند باشد. شماری از اسلام‌گرایان افراطی حامی القاعده تمایل جمهوری اسلامی را به افزایش نفوذ در منطقه که اغلب کشورهایی با اکثریت سنی هستند، خطری جدی‌تر از کشورهای غربی ارزیابی می‌کنند.

شبه‌نظامیان سنی عراق از سال ۲۰۰۳ میلادی تا کنون هزاران نفر از شیعیان این منطقه را به قتل رسانده‌اند و گروه‌های شیعه‌ی نزدیک به جمهوری اسلامی را هدف حمله‌های خود قرار می‌دهند. همچنین ارتباط میان جمهوری اسلامی و اسلام‌گرایان طلبان در افغانستان نیز که زمانی به افراد القاعده پناه داده بودند و هنوز روابط بسیار نزدیکی با این شبکه دارند، همیشه پر تنش بوده است. طالبان، که متهم به کشتار سازمان‌یافته‌ی شیعیان افغانستان هستند، در سال ۱۹۹۸ در مزار شریف هشت دیپلمات جمهوری اسلامی را به قتل رساندند.

همکاری تهران با آمریکا علیه القاعده

شماری از تحلیلگران معتقدند جمهوری اسلامی با پناه دادن به اعضای القاعده و عده‌ای از نزدیکان بن‌لادن که تحت تدابیر امنیتی شدید و اغلب در حبس خانگی به سرمی‌برند، خود را از حمله‌ی احتمالی بخشی از افراد این تشکیلات که ضدیت عمیقی با شیعیان دارند در امان نگه داشته است. ایران تا کنون از تحویل دادن اعضای القاعده به کشورهایی مانند عربستان و دیگر متحدان آمریکا اجتناب کرده است.

چند سال پیش یکی از مقام‌های ارشد دولت جورج بوش، رئیس جمهور پیشین ایالات متحده اعتراف کرد که تهران در زمان حمله‌ی نیروهای این کشور به افغانستان در سال ۲۰۰۱ در شناسایی و تعقیب اعضای القاعده با واشنگتن همکاری کرده است. "هیلاری مان لورت" به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته است این یکی از نمونه‌های نادر همکاری میان تهران و واشنگتن بود و به نظر می‌رسید که آغازی برای بهبود روابط دو کشور باشد.

"امکانی برای امتیاز گرفتن از غرب"

همکاری تهران با واشنگتن علیه القاعده نه تنها به بهبود مناسبات دو کشور نینجامید که بخشی از اعضای القاعده را نیز به شدت ناخشنود کرد. جورج بوش به رغم این همکاری یک سال بعد ایران را در ردیف کشورهای "محور شرارت" قرارداد  و به حمایت از تروریسم بین‌المللی متهم کرد.

رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، چند ماه پیش و در واکنش به کشته شدن اسامه بن‌لادن توسط کماندوهای آمریکایی اعلام کرد، با از بین رفتن رهبر القاعده آمریکا دیگر بهانه‌ای برای ادامه‌ی حضور نظامی در خاورمیانه ندارد. کشورهای غربی تهران را متهم می‌کنند از ارتباط‌های خود با تشکل‌های تروریستی برای ناامن کردن منطقه و امتیاز گرفتن از آمریکا سوء استفاده می‌کند. تهران حمایت از فعالیت‌های تروریستی را تکذیب می‌کند و خود را قربانی این فعالیت‌ها می‌خواند.

BK/JT