آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، و شی جین‌پینگ، معاون رئیس جمهور چین از شرکت کنندگان در این مراسم بودند.

دعوت از چین با انتقاد کسانی روبروست که این کشور را به نادیده گرفتن آزادی بیان و نشر متهم می‌کنند. صدراعظم آلمان با اشاره به چنین بحث‌هایی، انتقاد را محور اصلی آزادی اندیشه و ادبیات را متناسب‌ترین هنر برای طرح آن عنوان کرد.

توقف نکنید!

محل برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت در مرکز شهر قرار دارد. در ایستگاه مرکزی راه آهن پوسترهای نمایشگاه را روی زمین چسبانده‌اند. روی این پوسترها یکی از شعارهای اصلی امسال به چشم می‌خورد؛ «توقف نکنید، به مطالعه کردن ادامه دهید».

در مراسم رسمی افتتاح تنها کسانی شرکت داشتند که از قبل برایشان دعوتنامه فرستاده شده بود. درهای نمایشگاه ساعت ۹ صبح چهارشنبه باز شد. سه روز نخست نمایشگاه به "اهل فن" اختصاص دارد. یعنی تمام کسانی که به نوعی با کتاب و نشر سر و کار دارند؛ از نویسنده و ناشر تا روزنامه‌نگار و کتابدار. در این سه روز تازه‌ترین کتاب‌های منتشر شده معرفی می‌شوند و ناشران، نویسندگان و واسطه‌های کتاب در مورد برنامه‌های آینده به بحث و گفت‌وگو می‌پردازند.

کتاب جدید گونتر والراف

در طول برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت بیش از دو هزار و هفتصد برنامه و نشست ادبی و فرهنگی برگزار می‌شود. فهرست این برنامه‌ها را هم در بروشورهای نمایشگاه می‌توان پیدا کرد، هم در تابلوهایی که در سالن‌های مختلف نصب شده. معرفی تازه‌ترین کتاب گونتر والراف یکی از این برنامه‌هاست که ساعت ده صبح انجام شد.

والراف روزنامه‌نگار و نویسنده‌ای سرشناس است که‌ گزارش‌ها و رپرتاژهایش همیشه بازتاب وسیعی داشته. کتاب "در اعماق" او که به فارسی هم ترجمه و منتشر شده، حاصل تجربیات او در قالب یک کارگر مهاجر ترک در آلمان است.

والراف مدام چهره عوض می‌کند و به لباس دیگران درمی‌آید تا از نگاه آنها معضلات و مشکلات اجتماعی را بیان کند.

کتاب تازه‌ی او، "از دنیای زیبای جدید"، حاصل تجربه‌های نویسنده از جمله به عنوان یک سیاهپوست است. در نشست خبری معرفی کتاب، والراف شگردهای خود در تغییر چهره و تجربیاتش در این زمینه را تشریح کرد. گونتر والراف نویسنده‌ای کنجکاو است که توجه ویژه‌ای به وضعیت کارگران، مهاجران، اقلیت‌های قومی و نژادی و جنبش‌های اعتراضی در کشورهای مختلف دنیا دارد. در گفت‌وگویی که پس از این نشست با او داشتم، بیش از اینکه بخواهد به پرسش‌هایم در مورد کتاب اخیرش پاسخ بدهد، خواهان آگاهی از اوضاع امروز ایران و حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری بود.

محمود دولت آبادی، میزگرد و مبل آبی

ساعت یازده و نیم در گوشه‌ای از سالن شماره پنج میزگردی برگزار شد که به نقش رسانه‌ها در ایران اختصاص داشت. محمود دولت آبادی، امیرحسین چهلتن، جمشید فاروقی (سرپرست بخش فارسی دویچه‌وله) و کریستیانه هوفمن (خبرنگاری که چند سال در ایران بوده) شرکت‌کنندگان در این نشست بودند.

دولت آبادی که به خاطر انتشار رمان "کلنل" به آلمانی در نمایشگاه حضور داشت، ساعت پنج بعد از ظهر هم روی "مبل آبی" نشست تا به پرسش‌های خبرنگاران و حاضران پاسخ دهد. برخی از فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی، و تعدادی از ناشران و نشریه‌های صاحب‌نام در پنج روز برگزاری نمایشگاه در چادرهایی که در محوطه بیرونی برپا شده، یا در گوشه‌ای از سالن‌ها، برنامه‌های کوتاهی با شرکت نویسندگان و شاعران ارائه می‌کنند. برنامه "مبل آبی" یکی از این برنامه‌هاست. دولت آبادی را بهمن نیرومند همراهی می‌کرد که رمان او را نیز به آلمانی ترجمه کرده است.

نمایشگاه، فرصتی برای چین و منتقدانش

نمایشگاه فرانکفورت برای کشوری که هر سال به عنوان میهمان انتخاب می‌شود، امکان کم‌نظیری برای معرفی و شناساندن فرهنگ‌شان ارائه می‌کند. این امکانات فقط به محیط نمایشگاه محدود نمی‌شود. از مدتی پیش کنسرت‌ها و نمایشگاه‌های فراوانی در سالن‌های عمومی و نمایشگاه‌های فرانکفورت و شهرهای اطراف آن به هنر و فرهنگ چین اختصاص دارد. نزدیک به ده هزار خبرنگار از گوشه و کنار جهان به این نمایشگاه می‌آیند و خبرها را منعکس می‌کنند.

البته معترضان و منتقدان هم این فرصت را از دست نمی‌دهند. بحث‌های انتقادی در مورد وضعیت نشر و آزادی بیان در چین که از زمانی معرفی این کشور به عنوان میهمان سال ۲۰۰۹ بالا گرفت، در طول نمایشگاه هم ادامه خواهد داشت. ساعت دو بعد از ظهر در نشستی که به دعوت "گزارشگران بدون مرز" در سالن اصلی "مرکز رسانه‌ها" برگزار شد، چشم‌انداز آینده‌ی چین در این ارتباط به گفت‌وگو گذاشته شد. چینی‌ها پنهان نمی‌کنند که از این بحث‌ها زیاد خوششان نمی‌آید. انبوه خبرنگاران چینی که تقریبا در هر گوشه‌ی نمایشگاه دیده می‌شوند، ترجیح می‌دهند از پیشرفت‌های این کشور در زمینه‌های دیگر صحبت کنند.

"مرکز رسانه‌ها" در سالن شماره شش قرار دارد و برای کار و استراحت روزنامه‌نگاران در نظر گرفته شده. در گوشه‌ای از این سالن برای کسانی که میز کار گیر نیاورده‌اند صندلی‌هایی از کتاب گذاشته‌اند. در بخش دیگری قفسه‌هایی وجود دارد که در آنها ناشران، فرستنده‌های تلویزیونی و رادیویی، نهادها و موسسه‌های مختلف بیانیه‌های مطبوعاتی خود را در اختیار خبرنگاران می‌گذارند.

بهزاد کشمیر‌ی‌پور

تحریریه: بابک بهمنش