کنوانسیون مبارزه با شکنجه سازمان ملل متحد از ۲۶ ژوئن ۱۹۸۷ کار خود را آغاز کرد. توافقنامه منع جهانی شکنجه گامی اساسی در جهت بهبود وضعیت حقوق بشر در جهان بود. برای تجدید خاطره با این روز تاریخی، اجلاس عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۹۷، روز ۲۶ ژوئن را روز جهانی پشتیبانی از قربانیان شکنجه اعلام کرد.

در ایران، روز پشتیبانی از قربانیان شکنجه هم‌زمان است با ادامه اعتصاب غذای گروهی از زندانیان سیاسی بازداشتگاه‌های اوین و رجائی شهر در اعتراض به بدرفتاری نسبت به زندانیان و شرایط زندان‌ها.

۱۲ زندانی سیاسی زندان اوین و ۶ تن از زندانیان بازداشتگاه رجائی شهر در پشتیبانی از زندانیان بند ۳۵۰ اوین به اعتصاب غذای نه روزه خود ادامه می‌دهند.

اردشیر امیرارجمند، مشاور ارشد میر حسین موسوبی و سخنگوی شورای هماهنگی راه سبز، در نامه‌ای به احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای ایران، خواستار رسیدگی فوری نسبت به وضعیت زندانیان سیاسی اعتصاب کننده و بررسی موارد نقض حقوق بشر در ایران شده است.

در این نامه که روز شنبه (۴ تیر) منتشر شده امیرارجمند از سوی شورای هماهنگی راه سبز امید از احمد شهید خواسته است «در راستای انجام وظایف خود از کلیه امکانات قانونی سازمان ملل متحد جهت رساندن فریاد حق طلبانه مردم ایران به جامعه جهانی و مراجع بین المللی ذیربط و الزام مقامات جمهوری اسلامی به رعایت موازین جهانی حقوق بشر و پذیرش فوری شکل گیری یک هیأت حقیقت یاب مستقل برای رسیدگی به جنایات» استفاده کند.

احمد شهید، وزیر خارجه سابق مالدیو روز ۲۷ خرداد در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران تعیین شد. اما این که مقام‌های جمهوری اسلامی به وی اجازه سفر به ایران بدهند هنوز روشن نیست.

صادق لاریجانی، رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی روز سه‌شنبه (اول تیر) در مورد انتخاب احمد شهید اظهار داشت: «آن‌ها آمدند قطعنامه‌ای را در شورای حقوق بشر عليه ما صادر كردند و خواستار اين شدند كه گزارشگر ويژه‌ای به ايران بيايد، در حالی كه ما از قبل خودمان تقاضا كرده‌ايم كه گزارشگر موضوعی به ايران بيايد و خانم پيلای را دعوت كرده بوديم كه به ايران بيايد و ان‌شاء‌الله می‌آيد.» وی مدعی شد که «حقوق بشر به يك ابزار سياسی عليه هر كسی كه نمی‌پسندند، تبديل شده است».

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی نیز در اظهاراتی مشابه گفته است که خود جمهوری اسلامی در خواست فرستادن گزارشگر موضوعی به ایران را داشته و «ديگر چه ضرورتی داشت كه آن‌ها بيايند و قطعنامه صادر كنند و گزارشگر ويژه بفرستند. اين‌ها نشان می‌دهد كه آن‌ها می‌‌خواستند يك اقدام پيشگيرانه انجام بدهند كه مبادا بحث حقوق بشر به صورت صحيح در ايران مديريت شود».

دکترعبدالکریم لاهیجی حقوقدان و نایب رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر، در گفت‌وگو با دویچه‌وله ضمن نادرست خواندن ادعای مسئولان جمهوری اسلامی می‌گوید، اگر گزارشگران ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر، در امور شکنجه و بازداشت‌های خودسرانه توانسته بودند طی سال‏های گذشته به ایران بروند، مسئله‏ی شکنجه و بدرفتاری با زندانیان سیاسی هنوز لاینحل نمی‌ماند و یا از مرگ زندانیان سیاسی از جمله هاله سحابی و یا هدی صابر پیش‌گیری می‌شد. وی معتقد است، وقتی امکان این تحقیق در ایران نیست،مدافعان حقوق بشر و سازمان‏های سیاسی، باید امکان این تحقیق را خارج از ایران برای گزارش‏گر ویژه فراهم کنند.

دویچه‏وله: آقای لاهیجی در کنوانسیون بین المللی حقوق بشر سازمان ملل چه تعریفی از شکنجه داده شده است؟

عبدالکریم لاهیجی: در ماده‏ی یک کنوانسیون بین‏المللی ضد شکنجه و رفتارها یا مجازات‏های غیرانسانی، ظالمانه و اهانت‏آمیز، تعریفی ارائه شده، مبنی بر این‏که «شکنجه عبارت از کلیه‏ی اعمالی است که بر ضد تمامیت جسمی یا روانی انسان صورت می‏گیرد؛ اعم از این‏که برای گرفتن اعتراف و اقرار باشد یا برای آزار دادن شخص به منزله‏ی مجازات و یا به هر دلیل دیگری».

امروز بیست و ششم ژوئن، روز بین‏المللی حمایت از قربانیان شکنجه است. درست در همین شرایط، تعدادی از زندانیان سیاسی در ایران به دلیل اعتراض به وضعیت خودشان و اعمال شکنجه و بدرفتاری با آنان، در اعتصاب غذا به‏سر می‏برند. چه امکانات مشخص بین‏المللی‏ای وجود دارد که خواست این زندانی‏ها و صدای اعتراض‏شان به گوش نهادهای بین‏المللی برسد؟

در مورد خیلی مشخص (موارد آزار) برای نمونه در مورد آقای هدی‏ صابر، زندانی‏ای که در اعتصاب غذا بوده است که اعتصاب غذای وی هم باز در ارتباط با وضعیت یک زندانی دیگری است که در مرخصی بوده و متأسفانه او هم بر اثر ضربه‏ای که بر شکم‏اش وارده شده، درگذشته است. وقتی هدی صابر در زندان دچار حمله‏ی قلبی می‏شود، ساعت‏ها می‏گذرد تا او را به بهداری منتقل کنند که متأسفانه فوت می‏کند.

این‏که آیا تمامی‏ این‏ها را می‏شود به عنوان شکنجه مورد بررسی قرار داد یا نه، مستلزم انجام یک تحقیقات همه جانبه است. موضوعی که اعتصاب کننده‏ها خواسته‏اند. یعنی اصلاً علت اعتصاب غذای آن‏ها این است که در باره‏ی مرگ هاله سحابی و مرگ هدی صابر، یک کمیته‏ی تحقیق تشکیل بشود. منتها می‏دانیم که در دادگستری جمهوری اسلامی، امکان تشکیل چنین کمیته‏ی تحقیقی وجود ندارد و بنابراین باید در انتظار این بود که مرجع و نهاد دیگری این تحقیق و کلاً این نوع تحقیقات را انجام بدهد. چون همان‏طور که ما در بیانیه‏ای که پس از این دو واقعه منتشر کردیم گفته‏ایم، سال‏هاست که این اتفاقات در جمهوری اسلامی در داخل زندان، موقع بازداشت‏ها و یا در اثر بدرفتاری با زندانی‏ها رخ می‏دهد، مواردی مانندزهرا کاظمی و زهرا بنی‏یعقوب و همین‏طور ده‏ها مورد دیگر.

آقای اردشیر امیرارجمند هم روز گذشته (شنبه چهارم تیرماه) نامه‏ای به عنوان گزارش‏گر ویژه‏ی شورای حقوق بشر سازمان ملل، آقای احمد شهید نوشته‏اند و از ایشان خواسته‏اند که به وضعیت این زندانیان رسیدگی فوری بکند. گزارش‏گر ویژه‏ی شورای حقوق بشر سازمان ملل، اساساً چه امکاناتی در اختیار دارد؟ ایشان چگونه می‏تواند به این مسئله رسیدگی کند؟

امروز جمهوری اسلامی امکان انجام تحقیق در محل را به گزارش‌گر ویژه نمی‏دهد، یعنی نمی‏گذارد که گزارش‏گر برای انجام تحقیقات به ایران برود. هم‏چنان که طی سال‏های گذشته این منع را ایجاد کرده است و شش سال است هیچ گزارش‏گر ویژه‏ای به ایران نرفته است.

اگر گزارش‏گرهای موضوعی مانند گزارش‏گر در باره‏ی شکنجه، مانند گزارش‏گر در باره‏ی بازداشت‏های خودسرانه و گزارش‏گر در باره‏ی اعدام‏های غیرقضایی، طی سال‏های گذشته توانسته بودند برای انجام تحقیقات به ایران بروند، می‏توانستند به داخل زندان‏ها بروند، با زندانی‏ها مصاحبه کنند، با خانواده‏ی زندانی‏ها مصاحبه کنند و همین‏طور با مقامات دولتی هم مصاحبه کنند و از آن‏ها هم توضیح بخواهند. وقتی در مجلس شورای اسلامی می‏‏گویند که دادستان تهران، سعید مرتضوی و فرمانده‏ی نیروی انتظامی در انجام فجایعی که پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و از جمله در بازداشتگاه کهریزک صورت گرفته، مسئولیت داشتند، آقای احمد شهید می‏تواند برود از آن‏ها هم تحقیق کند که چه اتفاقی افتاده؟ چگونه بوده که چهار جوان در بازداشتگاه کهریزک، بر اثر شکنجه، بر اثر بدرفتاری و بر اثر عدم مداوا فوت کرده‏اند.

وقتی امکان این تحقیق در ایران نیست، ما یعنی مدافعان حقوق بشر و سازمان‏های سیاسی، باید امکان این تحقیق را خارج از ایران برای گزارش‏گر ویژه فراهم کنیم. از یک طرف گزارش‏های دقیق بدهیم و تعدادی از شاهدهای زنده‏ی شکنجه و بدرفتاری و بازداشت خودسرانه، طی دو سال گذشته یه آقای احمد شهید معرفی کنیم.

وقتی از آقای صادق لاریجانی، رییس قوه‏ی قضاییه در مورد تعیین گزارش‏گر ویژه‏ی حقوق بشر سئوال شد، ایشان گفتند که «ما خودمان از قبل، خواسته بودیم که یکی از گزارش‏گران موضوعی به ایران بیاید» که منظورشان خانم پیلای بود. موضوعی که آقای صالحی، وزیر امور خارجه‏ی هم بر آن تأکید کرده است. آیا بین گزارش‏گران موضوعی و گزارش‏گر ویژه‏ی شورای حقوق بشر سازمان ملل تفاوتی وجود دارد؟

آقای لاریجانی و آقای صالحی دروغ می‏گویند! پارسال من در ژنو حضور داشتم. نمایندگان جمهوری اسلامی گفتند که ما خانم پیلای را به ایران دعوت خواهیم کرد. خانم پیلای کمیسار حقوق بشر سازمان ملل است. بعد گفتند که ایشان را برای سال ۲۰۱۲، یعنی دو سال بعد، دعوت می‏کنیم.
در همان اجلاس شورای حقوق بشر که رسیدگی دوره‏ای به وضعیت حقوق بشر در ایران را در دستور کار داشت، شورا در پرسش‏نامه‏ای، از جمهوری اسلامی خواست که به بیش از ۱۲۰ مورد طرح شده در آن، پاسخ بدهد و اعلام آمادگی بکند برای همکاری و از جمله، دعوت از گزارش‏گران موضوعی.
گزارش‏گران ویژه‏ی موضوعی، گزارش‏گرانی هستند که هرساله از سوی شورای حقوق بشر انتخاب می‏شوند، برای رسیدگی به یک موضوع حقوق بشری در همه‏ی کشورهای دنیا، مثلاً راجع به شکنجه، بازداشت‏های خودسرانه، اعدام‏های غیرقضایی، حقوق زنان، آزادی بیان و… آخرین باری که یک گزارش‏گر ویژه‏ی موضوعی توانسته به ایران برود، تیرماه ۱۳۸۴ بوده است. یعنی یک ماه پس از انتخاب احمدی‏نژاد. طی شش سال گذشته، هیچ گزارش‏گر ویژه‏‏ی موضوعی نتوانسته به ایران برود.

این‏ها به دروغ می‏گویند که ما آمادگی پذیرش گزارش‏گران موضوعی را داریم. اگر گزارش‏گران موضوعی توانسته بودند طی سال‏های گذشته به ایران بروند و به ویژه طی دو سال گذشته، اگر گزارش‏گران موضوعی راجع به شکنجه و یا بازداشت‏های خودسرانه توانسته بودند به ایران بروند، آیا هنوز مسئله‏ی شکنجه و بدرفتاری با زندانیان سیاسی، همین‏طور لاینحل مانده بود؟ آیا مرگ هاله سحابی، مرگ هدی صابر اتفاق می‏افتاد؟ آیا پس از دو سال، وضعیت بازداشتگاه کهریزک و کسانی که در بروز این جنایت مؤثر بودند، هم‏چنان مکتوم می‏ماند؟!

آقای لاهیجی، آخرین پرسش من درباره قربانیان شکنجه است، کسانی که چه در ایران و چه در خارج از کشور زندگی می‏کنند، آن‌ها به چه نهاد بین‏المللی می‏توانند مراجعه کنند؟ آیا می‏توانند مستقیماً به گزارش‏گر ویژه نامه بنویسند و یا با او ارتباط بگیرند؟

از هفته‏ی گذشته، دفتری در ژنو، به عنوان "دفتر گزارش‏گر ویژه" مشغول به کار شده است. تماس با این دفتر می‏تواند از طریق اینترنت صورت بگیرد و (قربانیان) می‌توانند از آن طریق ای‏میل و آدرس آن‏جا را داشته باشند. مسلم است که گزارش‏گر ویژه نمی‏تواند همه‏ی کسانی که خواستار ملاقات با او هستند را بپذیرد، ولی از طریق آن دفتر می‏توانند درخواست‏های خود را مطرح کنند. ولی گزارش‏های کتبی‏ای که می‏دهند، باید گزارش‏های مستند باشد. در مواردی هم امکان ملاقات حضوری هست.
سازمان‏های حقوق بشر، به‏خصوص سازمان‏های بین‏المللی حقوق بشر هفته‏ی آینده نخستین نشست خود را با آقای احمد شهید در ژنو خواهند داشت. این سازمان‏ها هم می‏توانند نقش واسطه را داشته باشند. بنابراین چه بهتر که قربانیان شکنجه، مدارک و شکایت‏های خود را به سازمان‏های بین‏المللی حقوق بشر بفرستند. از طریق آن‏ها راحت‏تر و ساده‏تر می‏شود این مدارک و اسناد را به دست گزارش‏گر ویژه رساند.

شیرین جزایری
تحریریه: مصطفی ملکان