هر ساله در آستانه روز جهانی زبان مادری در ایران و در خارج از کشور آکسیون جمع آوری امضا برای تدریس و به رسمیت یافتن زبان مادری اقوام آغاز می‌شود. امسال برای نخستین بار هزاران نفر زیر این طومار را در داخل کشور امضا کرده اند. در میان امضا کنندگان می‌توان نمایندگان قشرهای مختلف از جمله دانش آموزان مدارس، دانشجویان، استادان دانشگاه، روزنامه نگاران و کسبه را مشاهده کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند بی‌توجهی مسئولین کشور به درخواست های قانونی اینان می‌تواند پیامدهای زیانباری در درازمدت داشته باشد.

پیام یونسکو در روز جهانی زبان مادری

سازمان علمی فرهنگی سازمان ملل متحد- یونسکو سال ۲۰۰۸ میلادی را سال زبان اعلام کرده بود. امسال نیز دهمین سالگرد روز جهانی زبان مادری است.

کوئیچیرو ماتسورا، رئیس یونسکو در پیام امسال خود بازهم از دولت ها درخواست کرد، «در سیستم تحصیلات رسمی و غیر رسمی خود و امور اجرائی‌شان، برنامه هایی را بگنجانند که همزیستی متوازن و پرثمر زبانهای هر کشور را تامین نماید. به این صورت است که ما در حفظ و تقویت محیط‌های چندزبانه توفیق خواهیم یافت و این امر نشان دهنده احترام کامل به تمام وجوه تنوع فرهنگی خواهد بود.».

ایران کشوری است با کثرت زبانی ولی هیچیک از این زبان ها در کنار زبان فارسی به رسمت شناخته نشده اند. روز جهانی زبان مادری فرصت مناسبی برای بسیاری از فعالین حقوق فرهنگی و زبانی در ایران است تا بتوانند برای به رسمیت شناخته شدن و حفظ زبان مادری خود اقدام کنند. یکی از این اقدامات نیز جمع آوری امضا در حمایت از زبان مادری است.

«روز جهانی زبان مادری» در ایران

جمع آوری امضا برای کمپین آموزش به زبان مادری در شهرهای مختلف ایران آغاز شده است. در متنی که توسط این کمپین جهت جمع آوری امضا میان مردم پخش شده آمده «تعلیم وتربیت به عنوان ساختار اساسی تمدن بشری و پایه و اساس تفکرات انسانی در طول تاریخ محسوب می‌شود. در این میان یکی از بنیانی ترین اصول که نهاد عظیم "آموزش و پرورش" بر آن تکیه می دهد، تعلیم هر فرد به زبان مادری خویش است و طبق تعاریف قوانین بین المللی حقوق بشر و شاخه علمی فرهنگی وآموزشی سازمان ملل- یونسکو و اعلامیه جهانی حقوق زبانی، انسانی با سواد اطلاق می گردد که بتواند به زبان مادری"بومی" خود بخواند و بنویسد.».

امضا کنندگان این کمپین ضمن تاکید بر اصل ۱۵ قانون اساسی، خواستار اجرای اصل "آموزش به زبان مادری" در مدارس کشور در مقاطع مختلف تحصیلی آموزش و پرورش شده اند.

دستاوردهای جمع آوری امضا

یوسف کر پژوهشگر حقوق فرهنگی و زبانی ترکمن های ایران یکی از امضا کنندگان طومار زبان مادری است. وی درباره انگیزه حمایت از این آکسیون اینگونه شرح می‌دهد: "در حال حاضر متاسفانه مردم ترکمن همچنان از آموزش زبان ترکمنی محروم هستند و این سبب شده است که در شرایط ایران به زبان مادری ما فشار و ضربه جبران ناپذیری وارد شود و نسل های بعدی هر چه بیشتر از زبان مادری خود فاصله بگیرند. رادیو و تلویزیون و تمامی امکانات رسانه ای و آموزشی در جامعه فقط به زبان فارسی است."

یوسف کر در ادامه به این مسئله اشاره می کند که با جمع آوری امضا برای حفظ زبان مادری خود انتظارعکس العمل سریع مقامات جمهوری اسلامی را ندارد، ولی این اقدام می تواند به جدیت یافتن درخواست های فرهنگی و زبانی قومی در کشور منجر شود.

سی سال انقلاب و سی سال ممنوعیت زبان مادری

دکتر احمد امید یزدانی مولف فرهنگ جامع آلمانی- آذربایجانی و مسئول "آکادمسین های آلمان- آذربایجان" در رابطه با کمپین جمع آوری امضا می گوید، «این یک حرکت مدنی و اجتماعی بسیار خوب است ومردم خواهان ابتدایی ترین حقوق ملی و فرهنگی خودشان هستند که به نوعی در اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی کشور نیز بیان شده است. ولی این اصول با گذشت ۳۰ سال هنوز اجرا نگردیده».

دکتر احمد امید یزدانی درباره پیامدهای عدم تدریس به زبان مادری در کشور چنین توضیح می‌دهد: "بنظر من ایران نه تنها یک کشور چند زبانی است، بلکه یک کشور کثرالملله نیز هست. در ایران اتنیک های مختلفی زندگی می‌کنند که طبیعتا برای خودشان زبان های مختلفی هم دارند. متاسفانه ابتدایی ترین حقوق ملی و زبانی این اتنیک ها غیر از اتنیک فارس در ایران زیر پا گذاشته می‌شود و این مسئله سبب ضررهای روانشناسی، فرهنگی و زبانی سنگینی شده است.

به عبارت دیگر عدم تدریس به زبان مادری سبب می شود که زبان و ادبیات این اتنیک ها شکوفائی پیدا نکند و در خود این اتنیک ها این تصور بوجود می آید که ما انسان های دارای حقوق برابر با انسان های دیگر نیستیم و ما انسان های درجه دوم در جامعه به حساب می آییم. و اما از لحاظ ضررهایی که به خود زبان و فرهنگ ما وارد می‌آید باید به این مسئله اشاره کرد که در صورت نبود شرایط برای شکوفایی زبان ها ممکن است در طی سالها این زبان ها تغییر فرم بدهند، یعنی از لحاظ دستور زبان تغییر پیدا بکنند و واژه های اصلی زبان از بین برود و بجای آن لغات و واژه های فارسی جایگزین گردد و این هم ضربه بزرگی است به وجود و هویت یک زبان. اینها سبب نارضایتی های به حق این اتنیک ها می‌شود و عاقبت خوشی را بنظر من برای آنهایی که اجرا کننده این سیاست فرهنگی هستند، نخواهند داشت."

دکتر احمد امید یزدانی در ادامه صحبت هایش کمپین زبان مادری را اقدامی مثبت برای جامعه ایران می‌داند و معتقد است ادامه اینگونه اقدامات سبب خواهد شد حقوق فرهنگی و زبانی اقوام به رسمیت شناخته شود.

عکس العمل دوگانه مقامات دولتی ایران

ولی آکسیون کمپین زبان سالهاست ادامه دارد. آیا این اقدام تابحال مورد توجه دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است؟ به این سئوال سعید نعیمی، عضو دانش آموختگان ایران – "سازمان ادوار تحکیم وحدت" چنین پاسخ می‌دهد: "مقامات بعضا این نوید را می‌دهند که تمایل دارند که این خواست و حق شهروندان را اعطا بکنند، بعضا از طرف برخی ازمقامات هم واکنش هایی را ما شاهدش هستیم که گویا مخالفت های شدیدی با این مسئله وجود دارد. در واقع یک رفتار دوگانه را ما از سوی مقامات شاهد هستیم. آنچه که مسلم هست این یک خواست قانونی و حق طبیعی شهروندان هست. یک نکته مثبتی را که ما اخیرا شاهدش هستیم سایر گروههای سیاسی و مدنی غیر از خود آذربایجانی ها و کردها و احزاب سراسری هم این مسئله را ذکر می‌کنند و حقانیت این مسئله را تائید می‌کنند. از جمله بسیاری از گروههای دانشجویی به طرفداری از این برخاستند و خودشان را در جبهه طرفداران زبان مادری نشان داده اند."

سعید نعیمی در ادامه صحبت هایش به این مسئله هم اشاره می‌کند که در حال حاضر افکارعمومی و جامعه ایران آماده پذیرش درخواست آموزش به زبان مادری و رسمیت یافتن زبان های اقوام است.

کاندیداهای ریاست جمهوری و زبان مادری

ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرار گرفته و پیش بینی می‌گردد که کاندیداهای ریاست جمهوری درخواست اقوام را جزو برنامه های انتخاباتی خود قرار خواهند داد. در این خصوص سعید نعیمی عضو سازمان ادوار تحکیم وحدت چنین می‌گوید: "آقای خاتمی در دوره قبلی هم شعارهایی را مبتنی بر اینکه به فرهنگ و زبان های ملی سایر اقوام مورد توجه قرار خواهد گرفت، داده بود که متاسفانه عمل نکرد. من پیش بینی می‌کنم که هم آقای خاتمی و هم آقای کروبی در این زمینه قول هائی داده اند و امیدوار هستم که همه کاندیداها این مسئله را در برنامه اتخاباتی خودشان خواهند آورد."

برخی از فعالین حقوق فرهنگی و زبانی بر این باور هستند که در دوران ریاست جمهوری خاتمی بخشی از رسانه های قومی اجازه انتشار دریافت کردند.

برگزاری روز جهانی زبان مادری در آلمان

امسال نیز مراسم روز جهانی زبان مادری در پایتخت آلمان برلین برگزار می‌شود، دکتر احمد امید یزدانی مسئول آکادمسین های آلمان- آذربایجان و یکی از برگزارکنندگان این مراسم، در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله چنین توضیح می دهد: "ما روز ۲۱ فوریه نشستی خواهیم داشت با شرکت جمعیت های فرهنگی آذربایجانی ها و ترکمن ها که در برلن فعال هستند. و قرار است نامه سرگشاده ای را بزبان آلمانی و انگلیسی هم به یونسکو وهم به دولت آلمان یعنی به وزارت امور خارجه آلمان و همچنین به سازمان های حقوق بشر جهانی بفرستیم و به آنها اعلام بکنیم و از آنها برای آزادی زبان و فرهنگ خودمان طلب کمک بکنیم."

بسیاری از فعالین حقوق فرهنگی و زبانی اقوام در ایران بر این باور هستند که رسمیت یافتن زبان مادری آنها و تدریس به این زبان ها در مدارس یکی از درخواست های اساسی آنهاست که تابحال جامه عمل نپوشیده.

حال روز جهانی زبان مادری فرصتی است برای آنان که این درخواست ها را بار دیگر طرح و نظر افکار عمومی و دولتمردان را به آن جلب کنند.

طاهر شیرمحمدی