از همان ابتدای ساخت سد گتوند بسیاری از اساتید حوزه آب و زمین‌شناسی به‌ویژه اساتید دانشگاه اهواز خواستار توقف روند اجرا و ساخت این سد شدند. آن‌ها علت مخالفت خود را وجود تپه نمکی به نام گچساران اعلام کردند که در امتداد مخزن این سد وجود داشت.

اصرار بر ساختن سد گتوند که به عنوان "پرهزینه‌ترین" سد ایران شناخته شده، هنگامی قابل فهم می‌شود که بدانیم چه نهادهایی در آن دخیل هستند. کارفرما: شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران. مشاور: شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس (وابسته به آستان قدس رضوی) و پیمانکار: گروه سپاسد (وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)

در ابتدا مسئوولان متولی ساخت سد گتوند، تمامی ادعاهای مطرح شده را رد کردند و اعلام شد که سازند نمکی گچساران در محدوده این سد وجود ندارد. آن‌ها پس از رسانه‌ای شدن مشکل نمک در محدوده سد، هنگامی به وجود نمک اعتراف کردند که عملا میلیاردها تومان بودجه صرف شده بود و تخریب یا عدم آبگیری سد با سئوالات بیشتر و "آبروریزی" همراه می‌شد.

مسئولان سد گتوند در صدد برآمدند تا با ساخت دیواری حائل از خاک رس که اصلاحا "پتوی رسی" نامیده می‌شود از برخود آب با نمک‌های سازند گچساران جلوگیری کنند و بار دیگر بدون توجه به صحبت‌های کارشناسان که ساخت این "پتوی رسی" را بی‌فایده می‌دانستند، این پروژه نیز آغاز و با صرف هزینه‌های کلان انجام شد .

کار ساخت سد گتوند و "پتوی رسی" در میان تمامی اعتراضات به اتمام رسید و با حضور محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری وقت این پروژه آبگیری شد. با آبگیری سد، فاجعه زیست‌محیطی وارد فاز جدیدی شد که می‌تواند سرنوشت خوزستان را تغییر دهد.

تنها ۱۰ روز از زمان آبگیری سد نگذشته بود که خبر رسید شکاف‌هایی در "پتوی رسی" ایجاد شده و نمک‌های سازند گچساران وارد دریاچه سد گتوند شده است و این آغازی بر مصائب استان خوزستان و رودخانه کارون بود.

با نشست بیش از ۵ متری "پتوی رسی" ، در صورت وارد شدن تنها بخشی از صدها میلیون‌ تن نمک موجود در معدن به رودخانه کارون، شوری این رودخانه می‌تواند به چند برابر شوری خلیج فارس برسد.

میزان نمک حل شده در عمق پایین دریاچه پشت سد گتوند اکنون بیش از ۱۰برابر شوری آب اقیانوس برآورد می‌شود.(نمک اقیانوس ۲۸ تا ۳۰ گرم در لیتر است، ولی در لایه های تحتانی سد گتوند به‌ ۳۰۰ گرم در هر لیتر می‌رسد).

رودخانه کارون که در طول سالیان گذشته آب شیرین با شوری (EC) حداکثر ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی موس در آن جریان داشت، اکنون از زمان آبگیری سد گتوند تقریبا ۱۷میلیون تن نمک از این سد خارج شده و وارد کارون می‌شود.

زمین‌هایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند بیش از ۴۲۰ هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمین‌ها کشت می‌شوند. تداوم شور شدن آب سد گتوند و آبیاری با آب شور تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود می‌کند و در کمتر از چند سال زمین‌های زراعی پایین دست سد گتوند شور و غیرقابل کشت می‌شوند.

یکی از اهداف تعریف شده برای سد گتوند "تولید انرژی برق آبی به میزان ۴ هزار و ۵۰۰ گیگا وات در سال (ظرفیت نیروگاه دو هزار مگاوات) است. افزایش میزان خوردگی در توربین‌ها مهم‌ترین آسیبی است که ورود آب‌شور به آن ایجاد می‌کند و دیری نخواهد گذشت که کار توربین‌ها تعطیل می‌شود.

اخبار "غیررسمی" منتشر شده در رسانه‌های ایران حکایت از آن دارد که شرکت خارجی گارانتی کننده تأسیسات نیروگاه سد گتوند، با استناد به اینکه قرار بود میزان شوری آب ورودی به نیروگاه ۴۰۰ باشد و اکنون میزان شوری در بهترین حالت ۱۶۰۰ است، از گارانتی کردن تأسیسات سر باز زد. با این حال با پافشاری طرف ایرانی مقرر شد تا نهایتاً تأسیسات به مدت دو سال (تا پایان دولت دهم) گارانتی شوند.

حالا طرح دیگری برای مقابله با شوری آب پشت سد ارائه شده و قرار است این آب از طریق احداث خط لوله حدود ۲۰۰ کیلومتر به درون خلیج فارس انتقال داده شود. تاکنون ۱۰ کیلومتر لوله خریداری شده و عملیات حفاری و لوله‌گذاری به طول سه کیلومتر اجرایی شده‌ است. اگر سرعت اجرای پروژه به همین شکل باقی بماند، کشیدن این لوله سال‌ها به طول می‌انجامد.

انتقال آب شور سد گتوند به خلیج فارس، اکوسیستم محدوده ورودی لوله و نهایتا مناطق کم‌عمق اطراف را بشدت تحت تاثیر قرار داده و حیات آبزیان را با خطر روبرو خواهد کرد.

دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست با اشاره به اعتراض کارشناسان می‌گوید:« اما این سد ساخته شد و زمین‌های کشاورزی، دامداری و چاه‌ها و باغ‌های تمام مردم منطقه نابود شد، گورستان هزار ساله بختیاری از بین رفت و امروز تنها دستاوردش حل شدن تپه‌های نمکی در این سد و شور شدن کارون است.»

به قول دکتر اسماعیل کهرم، ایران درس عبرت کشورهای همسایه شده است. وی می‌گوید:«این‌جاست که دل هر ایرانی می‌شکند و اشکش جاری می‌شود». دکتر کهرم می‌گوید:«در آینده‌ای نزدیک آیندگان ما بسیاری از این سدها را تخریب خواهند کرد». شاید هم آن نسل، این سد را همچون نسل کنونی که زندان قصر را به "باغ موزه عبرت" تبدیل کرد به "موزه عبرت محیط زیست" تبدیل کند.

به گفته علی‌رضا دائمی، سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو، "منابع آبی از ۴۰۰ به ۲۰۰ ميليارد مترمكعب رسيده كه تنها ۹۲ ميليارد مترمكعب به جريان سطحی تبدیل شده و ۳۸ ميليارد مترمكعب به سفره‌های زيرزمينی نفوذ می‌کند".

سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو با اشاره به خشک‌سالی‌های چند سال گذشته می‌گوید: «سه چهارم كشور در ناحيه كاملا خشک قرار دارد و بارش‌هایی بين ۵۰ تا ۱۰۰ ميليمتر را تجربه می‌كند كه بخش مهمی از شهرنشينی و معادن در اين مناطق قرار دارند.»

در سال‌های گذشته برای مدیریت نیاز روزافزون آب، ساده‌ترین راه یعنی سد سازی را انتخاب کردند. برابر اطلاعات منتشر شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو)، تا کنون در ایران ۵۹۰ سد به بهره‌برداری رسیده‌، ۱۳۵ سد دیگر در دست ساخت و ۵۴۶ سد نیز در دست مطالعه هستند که در صورت اتمام ساخت تمام سدها، تعداد کل سدهای کشور به یک هزار و ۲۷۱ سد خواهد رسید.

رودخانه‌ها نقش بسیار مهمی در اکوسیستم دارند. وقتی بر روی رودی پرآب سدی ساخته می‌شود، حوزه پایین دستی آن سد به طور حتم با مشکل کم آبی روبرو می‌شود و اکوسیستم آن منطقه به مرور زمان تغییر می‌کند. علاوه بر این، یکی از منابع مهم تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نیز رودخانه‌ها هستند که با بستن سد، جلوی روند تغذیه سفره‌های آبی گرفته می‌شود.

در سال‌های گذشته افزایش مصرف آب به دلیل رشد چشمگیر شهرها و استفاده زیاد از آب در صنایع و در کشاورزی بوده است. شیوه‌های ناصحیح آبیاری باعث شده که مصارف کشاورزی بخش عمده مصرف آب را در ایران تشکیل ‌دهد. تامین این آب با "جنون سد‌سازی" بر روی رودخانه‌ها باعث برهم خوردن رابطه متعادل حق آب طبیعت و حق آب انسان شد.

به گفته معاون آب و آبفای وزارت نیرو، در حال حاضر۳۸ ميليارد مترمكعب آب به سفره‌های زيرزمينی نفوذ می‌کند. این میزان آب برای حفظ رطوبت خاک دشت‌های ایران کافی نیست و با ادامه این روند دشت‌های وسیعی بر اثر خشک‌سالی غیر قابل استفاده خواهند شد.

میزان حجم آب خروجی از سدهای ایران از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۹۱) تاكنون ۱۷ ميليارد و ۴۰۰ ميليون مترمکعب گزارش شده است که در مقایسه با سال آبی گذشته ۱۲ درصد کاهش نشان می‌دهد. طبق آمار رسمی "میزان آب خروجی از سدها در مدت مشابه سال آبی گذشته، ۱۹ ميليارد و ۸۰۰ ميليون مترمکعب بوده است".

درحالی که آب خروجی از سدها کاهش یافته است، کشاورزان ناچارند با حفر چاه‌های عمیق به صورت مجاز یا غیر مجاز آب مورد نیاز خود را از سفره‌های زیر زمینی تامین کنند. این اقدام در دشت‌های اطراف دریاچه ارومیه روند خشک شدن آن را تسریع کرد. نبرد بر سر آب بین استان‌های اصفهان و یزد شکل دیگری به خود گرفت.

حجم ديناميک به آب قابل برداشت و حجم استاتیک به آبی گفته می‌شود که نباید برداشت شود، زیرا برداشت آن فرونشست‌های زمين و فروچاله‌ها را ايجاد می‌كند. با کاهش حجم دینامیک آب، در سال‌های گذشته بر حجم برداشت از آب‌های سفره‌های زیر زمینی افزوده شده و اين اقدام اكنون در جنوب تهران و در استان‌های يزد، كرمان، اصفهان وهمدان باعث نشست زمین شده‌است.

خشک شدن چشمه‌ها و قنوات، شور شدن منابع آب زیر زمینی، نشست زمین، خسارت به تاسیسات زیر بنایی، تبدیل زمین‌های کشاورزی به بیابان، خالی شدن مناطق روستایی و مهاجرت کشاورزان به شهرهای بزرگ از پیامدهای پایین آمدن سطح آب‌های زیر زمینی یا تخریب سفره‌های آب زیر زمینی است. اکنون برای نمونه از ۱۳ دشت استان همدان وضعیت دو دشت کبودرآهنگ و خماجین بحرانی اعلام شده و ۱۰ دشت دارای وضع ممنوعیت حفاری هستند.

به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، ۲۹ میلیارد متر مکعب آب برگشتی وجود دارد که "تلاش شده" در قالب توسعه پایدار استفاده شود. این در حالی است که سیستم شهرسازی ایران به گونه‌ای است که آب مصرفی منازل در سیستم بازیافت فاضلاب یا اگو قرار نمی‌گیرد، بلکه به درون چاه‌ها در منازل مسکونی روانه می‌شود.

در حالی که به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، "سه چهارم ایران در ناحیه کاملا خشک قرار دارد و بارش‌ها به ۷۵ درصد بارش‌های نرمال کاهش یافته است"، با این حال کوچکترین بارندگی اوضاع شهرهای ایران را آشفته می‌کند. از سوی دیگر نبود زیرساختارها باعث شده آب حاصل از همین بارش نیز به هدر برود.

هرچند ۷۵ درصد کل زمین را آب پوشانده است، اما تنها ۳ درصد از کل آب‌های موجود بر روی کره زمین آب شیرین است. هر میزان از آلودگی این آب به معنی تشدید "بحران آب" است.

بحث اسراف در مصرف آب و عدم فرهنگ‌سازی برای شهروندان در مصرف آب زمانی بالا می‌گیرد که شیرهای آب خشک می‌شوند.

طبق آمارهای رسمی،در ایران " ۹۹ درصد به آب شهری و ۸۶ درصد به آب روستايی دسترسی دارند". منابع رسمی قيمت تمام شده آب شرب را هم اكنون (به قيمت سال ۹۰) حدود ۵۹۰ تومان و قيمت تمام شده آب كشاورزی را مترمكعبی۸۰ تومان اعلام کرده‌اند. باید بدانیم که "بهای واقعی" آب بسیار با ارزش‌تر از ارزش هر پولی است.