۱۶ سال از تولد وبلاگ، و نزدیک به یک دهه از تولد وبلاگستان فارسی می‌گذرد. رسانه‌ای که در بحبوحه‌ انقلاب عظیم اینترنت متولد شد، اولین تجربه‌های "تعاملی" فضای مجازی را رقم زد، با شتابی کم‌نظیر به اوج رسید و اکنون با ظهور امکانات نوین ارتباطی، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های شهروندی، برخی می‌گویند ستاره‌اش رو به افول نهاده و بعضی آن را رسانه‌ای رو به زوال می‌دانند.

بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات، وبلاگ را بزرگ‌ترین گام جهان مجازی به سوی دموکراتیزاسیون اطلاعات می‌دانند. شاید بتوان وبلاگ را به‌ نوعی نیای رسانه‌های نوین کنونی دانست. وبلاگ نخستین رسانه اجتماعی بود که به همه کاربران وب، فرصتی برابر برای ابراز و انعکاس نظر و جذب مخاطب در جهان داد.

با برآمدن و گسترش وبلاگ و وبلاگ‌نویسی بود که کاربران معنی ارتباط تعاملی در فضای مجازی را درک کردند. صداهای جهانی در قالب وبلاگ با رنگ‌ها و طرح‌های مختلف آراسته شدند، تا شکل نوینی از ارتباطات اجتماعی در فضای مجازی تجربه شود؛ به‌خصوص در کشورهایی که سانسور و نقض گسترده و سیستماتیک آزادی بیان و اندیشه، امکان ابراز عقیده در سپهر عمومی جامعه را سلب می‌کرد و می‌کند.

روزی برای اتحاد وبلاگ‌نویسان جهان

از سال ۲۰۰۵ سی‌ویکمین روز هشتمین ماه میلادی (آگوست) هر سال، به‌عنوان روز جهانی وبلاگ انتخاب شد. فلسفه خاصی در پس انتخاب این روز خاص نمی‌توان یافت. با افزایش گرایش به وبلاگ‌ها و سیر صعودی تعداد وبلاگ‌نویسان در جهان، انتخاب روزی خاص برای ثبت وبلاگ‌نویسی در تقویم‌های جهانی امری بود که توافقی عمومی بر سر آن حاصل شده بود و این که شکل ظاهری 3108 (۳۱ اوت) تداعی‌کننده کلمه "بلاگ" (Blog) است، دلیل ساده اما خلاقانه انتخاب این روز از سال بود.

وبلاگ‌نویسان دنیا علاوه بر برگزاری مراسمی برای دیدار در نقاط گوناگون جهان، نوشته‌های ویژه‌ای برای گرامی‌داشت این روز در وبلاگ‌های خود منتشر می‌کنند. وبلاگستان فارسی نیز در آستانه روز جهانی وبلاگ به جنب و جوش افتاده و هم‌سو با این جریان جهانی، تصمیم به انتشار پست‌های ویژه‌ای به مناسبت این روز گرفته است. وبلاگستان در این روزها دوباره به تکاپو افتاده و به روزهای اوج خود بازگشته است.

با فراخوان "بلاگ‌نوشت" که برگرفته از وب‌سایت رسمی “Blog Day” است، قرار است وبلاگ‌نویسان ایرانی نیز در پست‌های ویژه این روز، ۵ وبلاگ محبوب خود را معرفی کنند، با قرار دادن لینک، توضیح کوتاهی در مورد آن وبلاگ‌ها بنویسند و به نویسندگان آن وبلاگ‌ها خبر بدهند که قرار است وبلاگ‌شان در پست ویژه روز جهانی وبلاگ معرفی شود. این پست‌ها با برچسب BlogDay2010 منتشر می‌شود و از طریق سایت "تکنوراتی" که از مشهورترین موتورهای جستجوی وبلاگ است، در دسترس همه کاربران جهان قرار خواهد گرفت.

افول وبلاگ، ظهور شبکه‌های اجتماعی

اقدام هماهنگ وبلاگ‌نویسان یادآور روزهای اوج وبلاگستان است. روزهایی که بازی‌های وبلاگی و واکنش‌های متفاوت اما هماهنگ بلاگرها به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیش‌روی جوامع خود، از جمله اقداماتی بود که در روزهای تولید انبوه محتوای خواندنی در این رسانه، چشم‌ها را خیره می‌کرد.

وبلاگ در سیر تکاملی خود از شکل اولیه "متن در کنار عکس" خارج شد؛ رسانه‌ای چند‌رسانه‌ای شد. پادکست‌ها، وودکست‌ها و گزارش‌های مالتی‌مدیا در وبلاگ‌ها منتشر شدند و لایوبلاگینگ در بسیاری از روزنامه‌ها و وب‌سایت‌های معتبر دنیا تجربه شد، اگرچه بلاگرهایی که در کشورهایی همچون ایران و در سایه محدودیت‌های شدید روی اینترنت و کمبود چشمگیر و آزارنده پهنای باند فعالیت می‌کردند، از بسیاری از این مواهب مجازی بی‌بهره ماندند و جز در موارد معدود، تنها شکل‌های ساده وبلاگ‌نویسی را تجربه کردند.

دامنه تاثیرگذاری وبلاگ چنان گسترده بوده که زندگی بسیاری از بلاگرها را دگرگون کرد. کاربران بسیاری به واسطه وبلاگ خود در سطوح مختلف منطقه‌ای، ملی و جهانی شناخته شدند، به حوزه‌های حرفه‌ای دنیای نشر مکتوب و آنلاین، هم‌چون دنیای روزنامه‌نگاری راه یافتند و یا با برقراری ارتباط نزدیک با مخاطبان خود، به دیگر نقاط دنیا کوچیدند تا از امکانات بیشتری برای ادامه حیات آنلاین و آفلاین خود بهره ببرند. وبلاگ‌نویسی حتی برای بسیاری از بلاگرها تبدیل به یک شغل و منبع درآمد شد.

اما اکنون به نظر می‌رسد شتاب بی‌نظیر تحولات در فضای سایبر، وبلاگ را تا حدودی به حاشیه رانده است. ظهور وب ۲ که اساس شکل‌گیری بسیاری از وب‌سایت‌های کاربرساخته و شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوین بود، شکل‌های بزرگ، پیچیده، اما کاربرپسندی از ارتباط در فضای آنلاین را پدید آورد که منجر به افول ستاره وبلاگ، کاهش چشمگیر تولید محتوا و کم‌رنگ‌تر شدن نقش وبلاگ‌نویسی شده است.

امروز، بسیاری از شهروندان جهان مجازی بخش عمده‌ای از وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنند و اگرچه در این شبکه‌ها کاربر مخاطبان محدود و گزیده‌ای دارد و همه امکانات وبلاگ در اختیارش نیست، اما ماهیت متفاوت و تعامل آسان‌تر در محیط کاربرپسند آن موجب افزایش شگفت‌آور گرایش به این رسانه‌های نوین شده است.

در کشورهایی نظیر ایران که حاکمیت می‌خواهد همه رسانه‌ها را در کنترل خود داشته باشد، عوامل دیگری هم در افول وبلاگ‌نویسی موثر بوده است. وبلاگستان ایرانی هم‌چون آتشی در خرمن اقتدارگرایان و انحصارگرایان حاکم بر این کشور بود. حاکمانی که رسانه‌ها را در انحصار خود می‌خواستند، از این‌که هیچ‌گونه ابزار کنترل و نظارتی بر محتوای تولیدی نداشتند می‌هراسیدند و از همان روزهای نخست تلاش کردند تا با برخورد قهری با بلاگرها، از شیوع و گسترش آن جلوگیری کنند.

پرونده‌سازی برای وبلاگ‌نویسان و مجازات آنها، اعمال محدودیت‌های رسمی در دسترسی به اینترنت پرسرعت، تعمیم مصادیق محتوای مجرمانه به نظرات و عقاید کاربران "غیرخودی" در فضای مجازی، در کنار فیلترینگ گسترده، از جمله عوامل موثری بودند که اگرچه تاثیر غیر قابل انکاری در افول وبلاگستان داشتند، اما تنها سبک زندگی آنلاین ایرانیان را تغییر دادند.

حالا ایرانی‌ها همان‌طور که در روزهای اوج وبلاگ‌نویسی و وبلاگ‌خوانی از برترین‌های دنیا بودند، از فعال‌ترین کاربران شبکه‌های اجتماعی‌اند و هم‌چنان حضوری فعال در جهان مجازی دارند. تجربه نشان داده است که سرکوب این گرایش در جامعه جوان ایران ممکن نیست و تنها از حالتی به حالت دیگر تبدیل می‌شود؛ هم‌گام با تحولات جهانی.

احسان نوروزی

تحریریه: فرهاد پایار