دیمیتری مدودیف رئیس جمهور روسیه اخیرا در جلسه‌ی "همکاریهای مسائل دریای خزر" که در آستاراخان برگزار شد، کشورهای حوزه دریای خزر را به تسریع گفتگوها فرا خواند. وی اظهار داشت فعال سازی گفتگوهای مسائل حقوقی دریای خزر ضروری است و دولت‌های خارجی بدون رضایت کشورهای ساحلی حق احداث هرگونه خط لوله ای را ندارند. روسیه که بخش عمده ای ازگازاروپا را تامین می‌کند، درصدد است انحصار و ترانزیت گاز آسیای مرکزی و حوزه دریای خزر را همچنان حفظ کند.

کارشناسان روس اظهارات مدودیف را به عنوان چرخشی مهم درسیاست روسیه در امور خزر ارزیابی می‌کنند.

مخالفت روسیه با خط لوله نابوکو

روزنامه های روسیه می‌نویسند، مقامات این کشور پیرامون صدور نفت و گاز خزر موضعگیری تندتری اتخاذ کرده اند و درباره ممنوعیت احداث خط لوله گاز در خزر بیشتر اظهار نظر می‌کنند.

"وزگلیاد" روزنامه روسی چاپ مسکو به نقل از سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به این مسئله چنین اشاره می‌کند: «موضع روسیه بسیار ساده است. هر پروژه‌ای که مربوط به خط لوله‌های دریای خزر باشد، باید صرفاً بر اساس موافقت هر پنج کشورحاشیه دریای خزر بررسی شود. روسیه هرچیزی غیر از این را غیرقابل قبول می‌داند".

این روزنامه نتیجه می‌گیرد که اظهارات وزیر امور خارجه روسیه مربوط به پروژه ناباکو است که اتحادیه اروپا به کمک آن درصدد است از وابستگی سوختی به روسیه بکاهد.

مخالفت با نابوکو در اروپا

دیدگاه جدید مدودیف در امور خزر می‌تواند پروژه نابوکو را دچار مشکلاتی جدی کند و همچنین در تامین انرژی اروپا در آینده نیز اختلالاتی به وجود آورد.

ولادیمیر سوکور کارشناس "بنیاد تحقیقی جیمز تاون فوندایش در آمریکا"، معتقد است که در سیاست انرژی اروپا استراتژی واحدی وجود ندارد. علیرغم حمایت اتحادیه‌ی اروپا از طرح نابوکو، دولت ایتالیا مخالفت خود را با این طرح اعلام کرد. فرانکو فراتینی، وزیر امور خارجه ایتالیا در این زمینه گفته است: «نابوکو برای پر شدنش باید گاز آذربایجان را داشته باشد که فعلاً وجود ندارد و یا گاز ایران را که اکنون فکر کردن به آن نیز مشکل ساز است.»

کاهش سهم انرژی ایران از خزر

در حال حاضر جمهوری آذربایجان علیرغم لاینحل ماندن رژیم حقوقی خزر انرژی دریای خزر را صادر می‌کند. دالغا خاتین اوغلو، تحلیلگر و مدیر بخش فارسی خبرگزاری ترند نيوز، در گفتگو با دویچه وله در مورد این مسئله چنین توضیح می‌دهد: "کشورهای روسیه، آذربایجان و قزاقستان یک تفاهمنامه‌ای مبنی بر روشن شدن وضعیت حقوقی دریای خزرامضا کردند ولی ایران و ترکمنستان مخالف آن هستند." این کارشناس همچنین اشاره می‌کند، آذربایجان در حال حاضر بیشتر از۵۰ میلیون متر مکعب گاز در روز و یک ملیون بشکه نفت از دریای خزر استحصال می‌کند. خاتین اوغلو در ادامه صحبت هایش درخصوص سهم ایران از انرژی خزر نیز چنین می‌گوید: "با وضعیت کنونی منابع محدودی به ایران می‌رسد و حتی کمتر از ۱۰ تا ۱۲ درصد از منابع انرژی گازی و نفتی خزر به ایران می‌رسد."

سخنان مدودیف "بازی سیاسی" است

بسیاری از کارشناسان امور خزر توافقنامه‌های دو یا سه جانبه در میان کشورهای حاشیه خزر را مؤثر تلقی می‌کنند و از آن به عنوان "مدل فعال" یادکرده اند. دالغا خاتین اوغلو، تحلیل‌گر خبرگزاری ترند نیوز بر این باور است که تعیین مسائل حقوقی دریای خزر در مدت زمان کوتاه ممکن نخواهد شد و تجربه نشان داده است که رضایت پنج کشورحوزه دریای خزر برای توافق همه جانبه در خصوص وضعیت حقوقی خزر نیز مشکل خواهد بود.

در حال حاضر با توجه به اختلافات کشورهای ایران، آذربایجان و ترکمنستان زمینه عینی برای انعقاد توافقنامه همه جانبه وجود ندارد و این مسئله لاینحل باقی خواهد ماند. به همین جهت بسیاری از کارشناسان امور خزر، تفاهمنامه‌های دو یا سه جانبه را به عنوان راه حل مسائل حقوقی دریای خزر پیشنهاد می‌کنند. این کارشناسان همچنین مخالفت روسیه با احداث خط لوله و اظهارات مدودیف رئیس جمهور روسیه را نیز نوعی "بازی سیاسی" ارزیابی می‌کنند.

طاهر شیرمحمدی

تحریریه: رضا نیکجو