در حالی که خاورمیانه در آستانه تغییرات ژئوپلیتیک گسترده قرار دارد، روند صلح جدیدی بین حزب کارگران کردستان (PKK) و دولت ترکیه شکل گرفته است. زاگرس هیوا، سخنگوی کنفدرالیسم جوامع کردستان (KCK) مستقر در کوه‌های قندیل، در گفت‌وگوی اختصاصی با دویچه‌وله فارسی به تشریح مولفه‌های اصلی این فرآیند می‌پردازد. این مصاحبه به صورت نوشتاری صورت گرفته است.

کنفدرالیسم جوامع کردستان، یک سازمان سیاسی کُردی است که بر اساس تفکرات عبدالله اوجالان و در جهت تلاش برای بنیان جامعه‌ای مبتنی بر کنفدرالیسم دموکراتیک در خاورمیانه فعالیت می‌کند. حزب کارگران کردستان (ترکیه)، حزب حیات آزاد کردستان (ایران) و حزب اتحاد دمکراتیک (سوریه) از اصلی‌ترین اعضای این سازمان چتری هستند. پس از انحلال حزب کارگران کردستان در کنگره دوازدە، این حزب بیانه‌های خود را تحت عنوان "جنبش آزادی کردستان" منتشر می‌کند.

این گفت‌وگو در زمانی انجام می‌شود که پس از سال‌ها درگیری خونین، نشانه‌هایی از صلح بین کردها و دولت ترکیه ظاهر شده است. با این حال هیوا تأکید دارد که این فرآیند هنوز در مرحله گفت‌وگو است و ترکیه گام‌های عملی برنداشته است.

در بخش اول این مصاحبه دوبخشی، به بررسی زمینه‌های تاریخی و سیاسی آغاز روند صلح، نقش رهبرانی مانند دولت باهچلی، وضعیت فعلی مذاکرات و چالش‌های پیش رو پرداخته می‌شود. بخش دوم به تأثیر این روند بر کشورهای همسایه مانند سوریه، عراق و ایران و البته حزب حیات آزاد کردستان پرداختە شدە است. این مصاحبه به صورت نوشتاری صورت گرفته است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

دویچە ولە:  پیش از پرداختن به وضعیت فعلی روند صلح، کمی به عقب بازگردیم. پس از شکست فرآیند صلح پیشین در سال ۲۰۱۵، وضعیتی پیش آمد که شاید کمتر کسی انتظارش را داشت. هزاران نفر بازداشت، بازجویی و روانه زندان شدند. برخی شهرداری‌های منتخب به قیم‌ها سپرده شدند. چند شهر و روستا ویران شدند. دامنه جنگ به کردستان عراق و روژآوا نیز کشیده شد. حضور پ‌ک‌ک بهانه‌ای برای ترکیه شد تا به این مناطق لشکرکشی کند. دو طرف هزینه‌های سنگینی متحمل شدند. اما چه شد که بار دیگر روند مذاکرات آغاز شد؟

زاگرس هیوا: در روند صلح قبلی دولت ترکیه در حال آماده‌سازی طرحی برای حذف جنبش آزادی‌بخش کُردها بود. این طرح را "طرح فروپاشی" (Çöktürme Planı) نامگذاری کرده بودند. همانطور که از اسم این طرح پیداست، هدف این بود که جنبش آزادی‌بخش کردها به زانو درآمده و تسلیم دولت ترکیه شود. این طرح در تاریخ ۳۰ اکتبر ۲۰۱۴ در شورای امنیت ملی  ترکیه تصویب شد.

پس از تکمیل مقدمات، دولت ترکیه حملات به جنبش آزادی‌بخش کردها را در سه بخش کردستان یعنی روژآوا، باکور کردستان (ترکیه) و باشور کردستان (عراق) آغاز کرد. دولت ترکیه تمام منابع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی خود را برای حذف حزب کارگران کردستان بسیج کرد تا جشن صدسالگی جمهوری ترکیه را بدون [وجود جنبش] کردها برگزار کند.

این نبرد به‌مدت ۱۰ سال، بی‌وقفه ادامە یافت و شدیدترین دورە [٢٠۱۴ تا ۲۰۲۵] جنگ میان جنبش آزادی‌بخش کردها و دولت ترکیه بود. همزمان وضعیت سخت انزوا و حبس انفرادی علیه رهبر آپو در زندان امرالی نیز تحمیل شد؛ هرگونه ملاقات با خانواده و وکلا ممنوع شد. پس از تمامی این تلاش‌ها دولت ترکیه دریافت که نه می‌تواند جنبش آزادی‌بخش کردها را حذف کند و نه اراده رهبر آپو برای آزادی و دموکراسی را در هم بشکند. پس تصمیم به آزمودن راه‌های جدید گرفت.

هنوز مشخص نیست آیا واقعاً در ذهنیت و سیاست‌های خود نسبت به کُردها تغییر ایجاد کرده‌اند یا در حال آماده شدن برای موجی جدید از حملات هستند. این روند با تحولات اخیر خاورمیانه، به‌ویژه جنگ سوریه، لبنان و فلسطین شتاب بیشتری گرفت. خاورمیانه قرار است از منظر ایدئولوژیک، سیاسی، اقتصادی و نظامی دگرگون شود. دولت ترکیه از موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک کُردها در این طراحی جدید آگاه است و بیم آن را دارد که کُردها بتوانند متحدان دیگری در منطقه برای خود بیابند. بنابراین هدف ترکیه بی‌اثر کردن اهرم ژئوپلیتیکی کُردها و جلوگیری از هم‌پیمانی آنها با قدرت‌های برجسته منطقه‌ای و جهانی است. این همان منطقی است که پشت فراخوان دولت باغچلی به رهبر آپو نهفته است.

ابتکار این دور از مذاکرات صلح با دولت باغچلی بود، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه، که بسیاری او را رهبر "دولت پنهان" می‌دانند. او سابقەای طولانی در ضدیت و انکار کردها دارد. او تا پیش از این خواهان اجرای حکم اعدام برای عبداللە اوجالان بود. به نظر شما، چرا باغچلی چنین تحول نظری پیدا کرد و پا پیش گذاشت؟

- دولت باغچلی، رهبر حزب ملی‌گرای افراطی حرکت ملی ترکیه است. این حزب در ۵۰ سال گذشته پشت تمامی حملات و عملیات‌ها علیه کردها و جریان‌های دموکراتیک بوده است. آنها بارها وارد ائتلاف‌های حکومتی در ترکیه شدند و هدف اصلی‌شان تضمین اجرای سیاست‌های ضدکردی توسط این دولت‌ها بوده است. بعلاوه این حزب زمانی که دولت‌ها را به اندازه کافی ضدکرد ندیدند، به فروپاشی ائتلاف‌ها کمک کردند.

ذهنیت حزب حرکت ملی، همیشه مبارزه کُردها برای آزادی را خطری وجودی برای ترک‌ها و دولت ترکیه تلقی کرده و سیاست‌هایشان را بر همین مبنا پیش برده‌اند. اما با تحولات اخیر خاورمیانه، باغچلی و حزب حرکت ملی به بررسی ابعاد تاریخی وجود ترک‌ها در آناتولی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بدون یاری کُردها، ترک‌ها در طول هزار سال اخیر در آناتولی و میان‌رودان دوام نمی‌آوردند.

در برهه‌های حساس تاریخی، کردها نقشی اساسی در بقای ترک‌ها در دوران عثمانی و جمهوری ایفا کردند. امروز نیز که ترک‌ها احساس تهدید می‌کنند، انگار به تاریخ رجوع کردند تا راه‌های نجات خود را بیابند و اینگونه نقش کردها را بازشناسی کردند. اما این بازشناسی لزوماً به معنای تغییر استراتژیک ذهنیت و سیاست‌های دولت یا حزب حرکت ملی نیست؛ ممکن است فقط گامی تاکتیکی با هدف فریب و سوء استفاده از کردها در این شرایط بحرانی باشد.

بیشتر بخوانید: پ‌ک‌ک تمامی نیروهای خود را به اقلیم کردستان فراخواند

 وضعیت فعلی روند صلح بین حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و دولت ترکیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- وضعیت فعلی به گونه‌ای است که تا کنون پنج گام یکجانبه حسن‌نیت توسط پ‌ک‌ک برداشته شده و طرف ترکیه فقط به حرف بسنده کرده و گام عملی نزده است: فراخوان رهبر آپو در ۲۷ فوریه، آتش‌بس یکجانبه از اول مارس، برگزاری دوازدهمین کنگره و تصمیم به انحلال، آتش‌زدن سلاح‌ها توسط چریک تحت رهبری بسه هوزات در ۱۱ ژوئیه و اعلام عقب‌نشینی نیروهای چریکی در ۲۶ اکتبر.

این قدم‌ها نشان می‌دهد ترکیه هنوز سیاست خود نسبت به کردها را عوض نکرده است. نیروهای نظامی ترکیه همچنان در جنوب کردستان (اقلیم کردستان) حضور دارند و حتی تعداد پایگاه‌ها و نیروهای خود را افزایش داده‌اند. عملیات نظامی در باکور (کردستان ترکیه) ادامه دارد و بر بسیاری از مناطق روستایی هنوز حکومت نظامی برقرار است. لحن حکومت همچنان همانی است که کردها را تروریست خطاب می‌کند و روند را نیز "ترکیه بدون ترور" می‌نامد. تعداد زیادی زندانی سیاسی از جمله روسای احزاب و نمایندگان مجلس، بر پایه اتهامات ساختگی در زندانند. اوجالان هنوز در سلول انفرادی در جزیره امرالی به سر می‌برد. تنها اتفاق این است که اخیراً اجازه ملاقات او با وکلا، خانواده و هیئت دم‌پارتی صادر شده؛ اینها حقوق اولیه، قانونی و مشروع یک زندانی است و نمی‌توان آنها را به عنوان گام‌های صلح به حساب آورد. مذاکرات هنوز آغاز نشده و آنچه در امرالی جریان دارد فقط گفتگو است. برای شروع مذاکرات، دو طرف باید در موقعیتی برابر دیدار کنند که در حال حاضر اوجالان، مذاکره‌کننده اصلی کردها، همچنان تحت شدیدترین شرایط حبس و انزوا قرار دارد.

 در پارلمان ترکیه کمیسیونی تحت عنوان "همبستگی ملی، برادری و دموکراسی" تشکیل شدە است. به جز این تاکنون اقدامات قانونی و حقوقی از سوی دولت انجام نپذیرفته است. آیا از دید شما نشانه‌هایی از تعهد واقعی آنکارا به صلح وجود دارد؟

- هنوز هیچ نشانه‌ای از تعهد واقعی آنکارا به صلح مشاهده نمی‌شود. همان کمیسیونی که تشکیل شد تا مساله کردها را حل کند، در حقیقت ادامه همان رویکردی است که موجب پیدایش مساله کردها شده است. در یکی از جلسات کمیسیون، مادران کرد دعوت شدند، آن‌ها می‌خواستند کە با زبان کُردی صحبت کنند و مشکلاتشان را شرح دهند؛ اما رئیس کمیسیون یعنی رئیس پارلمان، اجازه ندادند به زبان کردی صحبت کنند. به گفته نعمان کورتولموش، صحبت به زبان کردی - زبان بیش از ۲۰ میلیون نفر در ترکیه و بیش از ۶۰ میلیون نفر در خاورمیانه - غیرقانونی است.

همین رویکرد دلیل وجود جنبش آزادی‌بخش کردهاست. حزب کارگران کُردستان نمونە آخر این مقاومت است کە مبارزه آن تا کنون ۴۱ سال ادامە داشتە است. راه حل سیاسی برای مساله کردها و تعهد واقعی به صلح، نیازمند اقدامات قانونی توسط پارلمان است. تاکنون کوچک‌ترین گام قانونی برداشته نشده و نشانه‌ای جدی از تغییر در سطوح قانونی مشاهده نمی‌شود. قول و وعده باید به عمل و گام حقوقی تبدیل شود؛ در غیر این صورت هر وعده‌ای ممکن است با تصمیم یک نفر "سلطان" لغو شود.

بیشتر بخوانید: خلع سلاح نمادین پ‌ک‌ک؛ آغاز صلح یا تکرار تاریخ؟

 یکی از خواسته‌هایی که شما به طور مداوم بر آن پافشاری می‌کنید، آزادی عبدالله اوجالان است. چرا این موضوع برای شما تا این حد مهم است؟

- این روند با فراخوان باغچلی برای نقش‌آفرینی رهبر آپو آغاز شد. در پاسخ به این فراخوان، رهبر آپو پنج گام یکجانبه حسن‌نیت برداشت و پیشرفت‌هایی که حاصل شد، تنها به‌واسطه نقش محوری او ممکن شد. اگر او نبود، هیچ فرد و نیروی دیگری نمی‌توانست پ‌ک‌ک را به انحلال و پایان مبارزه مسلحانه وادارد و نیروهای گریلا را از باکور کردستان (کردستان ترکیه) خارج کند.

دوازدهمین کنگره پ‌ک‌ک نیز به‌طور یکجانبه نقش او را به عنوان مذاکره‌کننده ارشد کردها تایید و اعلام کرد فقط رهبر آپو قادر به اجرای تصمیمات کنگره است. پس مذاکره‌کننده باید آزاد باشد تا بتواند با شرایطی برابر مذاکره کند؛ این شرط لازم صلح عادلانه است.

همچنین آپو به عنوان گروگان و زندانی سیاسی برای ۲۷ سال گذشته در جزیره امرالی تحت حبس است؛ او به‌طور غیرقانونی ربوده و ناعادلانه محاکمه شده است. افزون بر این‌ها، او مشمول ماده "حق امید" از سوی دادگاه حقوق بشر اروپا و شورای وزیران اتحادیه اروپاست؛ در سال‌های اخیر از این حق محروم مانده است. آزادی او امر محوری در روند صلح است و یک حق قانونی، مشروع و طبیعی اوست، نه یک لطف اعطا شده.

بیشتر بخوانید: پیام تصویری اوجالان: مبارزه مسلحانه با دولت ترکیه پایان یافت

حقوق کردها در ترکیه، از جمله مسائل فرهنگی، زبانی و سیاسی، چگونه در چارچوب این مذاکرات صلح گنجانده شده است؟ در واقع، می‌خواهم بدانم اگر این فرآیند موفقیت‌آمیز باشد، کردها چه دستاوردهایی خواهند داشت؟

- همانطور که اشاره شد، هنوز هیچ مذاکره‌ای درکار نیست و تنها گفتگو جریان دارد. برای اثرگذاری واقعی، این فرآیند باید تضمین کند که کُردها و جنبش آزادی‌بخش کُردها به‌درستی و شیوەای دموکراتیک در جمهوری ترکیه ادغام شوند و بتوانند آزادانه و برابر در سیاست مشارکت داشته باشند.

کردها باید به عنوان شهروندان آزاد و برابر جمهوری دموکراتیک ترکیه به‌رسمیت شناخته شوند. قانون اساسی فعلی، وجود کردها را نفی می‌کند. نه تنها کردها بلکه تمامی اقلیت‌های قومی را ترک می‌داند. قانون اساسی باید کردها را دربرگیرد، نه اینکه طرد و بی‌حقوقشان کند.

این‌ها باید حقوق پایه دموکراتیک کردها تلقی شود، نه دستاورد مذاکره. در این مرحله اولویت نه دستاورد بلکه بازپس‌گیری حقوق اولیه ازجمله حق بیان و آموزش به زبان مادری است. تا امروز کردها از قوانین دولت ترکیه مستثنی بوده‌اند و همگی به‌دلیل هویتشان با وضعیت غیرقانونی مواجه‌اند. کُردها هر حق دیگری در ترکیه داشته باشند، وقتی هویت کردی نشان دهند، از آن محروم می‌شوند و مجبور به انکار هویت خود برای دستیابی به موقعیت اجتماعی خواهند بود.

چالش‌ها و موانع اصلی پیش روی این روند صلح چیست؟ آیا فکر می‌کنید جامعه ترکیه برای التیام زخم‌های صدساله آماده است؟

- فرآیند صلح همواره با چالش روبه‌روست. مهم‌ترین چالش تغییر ذهنیت و سیاست‌های دولت ترکیه است. شالوده دولت ترکیه با انکار کردها پی‌ریزی شده و وجود کردها همیشه خطر وجودی برای ترکیه تلقی شده است. این انگاره در ذهنیت جامعه نیز توسط دولت نهادینه شده است؛ ایدئولوژی فاشیستی ضدکردی بر جامعه حاکم، اما این ایدئولوژی با واقعیت تاریخی و فرهنگی مردم ترکیه مغایرت دارد.

طی صد سال جامعه مدرن ترکیه تحت تاثیر سیاست‌های دولت شکل گرفته است؛ اگر سیاست دولت تغییر کند، جامعه نیز دستخوش تغییر می‌شود. افزون بر آن، این جامعه کردستان است که بیشترین آسیب‌ها را از ترور دولتی دیده و بیشترین زخم‌ها را متحمل شده است. خاطره حدود ۲۰ هزار ناپدیدشده و قتل‌های فراقانونی هنوز تازه است. کسانی که بیشترین رنج را برده‌اند، بیشترین اشتیاق به صلح دارند و به همین دلیل کردها بیشترین گام‌های یکجانبه را برای صلح برداشته‌اند. صلح می‌تواند کمک کند تا همه زخم‌ها التیام یابد.

بیشتر بخوانید: اردوغان از تشکیل کمیسیون پارلمانی برای صلح با کردها خبر داد

در صورت شکست این روند صلح، مانند آنچه در گذشته رخ داد، استراتژی حزب کارگران کردستان چه خواهد بود؟ آیا بازگشت به درگیری مسلحانه محتمل است؟

- پس از عبور از راهبرد مبارزه مسلحانه و آغاز راهبرد سیاست دموکراتیک، جدی و صادقانه همین مسیر را می‌پیماییم و ما طرفی نخواهیم بود که مانع روند صلح شود. هرگونه بازگشت به درگیری کاملاً بستگی به عملکرد و سیاست‌های دولت ترکیه دارد. در صورت تداوم سیاست‌های انکاری و ژنوساید، کردها به مقاومت دفاع از خود ادامه خواهند داد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

رهبران ترکیه، از جمله اردوغان، باغچلی و کورتولموش، بارها هشدار داده‌اند که اگر ترکیه مسایل داخلی خود را حل نکند، زمینه دخالت‌های خارجی به قول آن‌ها "امپریالیستی" فراهم می‌شود. عبدالله اوجالان نیز هشدار داده است. شما این ادعا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چه تفاوتی با گذشته دارد؟

- دولت ترکیه پس از جنگ جهانی اول و سقوط امپراتوری عثمانی و تقسیم خاورمیانه پا به عرصه گذاشت. علت اصلی آغاز جنگ جهانی اول رقابت برای کنترل راه‌های تجاری – به‌ویژه مسیر بغداد-برلین – و دسترسی به بازارها و منابع آسیایی بود.

امروز که شاهد "سومین جنگ جهانی" هستیم، باز هم مسئله مواد خام و کنترل تجارت جهانی محرک اصلی است. ترکیه احساس می‌کند از پروژه IMEC (دالان اقتصادی- خاورمیانه- اروپا) کنار گذاشته شده است. در معادلات گذشته، ترکیه به‌عنوان عامل موازنه علیه اتحاد جماهیر شوروی ایجاد شد. اما با فروپاشی شوروی، ترکیه احساس می‌کند اهمیت خود را در نزد غرب از دست داده است.

پس از معاهده لوزان که پایان جنگ جهانی اول را رقم زد، ترکیه اجازه یافت مطالبات آزادی‌خواهانه کردها را سرکوب کند؛ کردها را انکار کرد و مرتکب کشتارهای بسیاری شد. اما کُردها همچنان برای هویت و آزادی خود مبارزه کردند. اکنون ترکیه دیگر نمی‌تواند وجود کردها را انکار کند. زیرا آن‌ها دستاوردهای سیاسی و دموکراتیک مهمی کسب کرده‌اند؛ دولت ترکیه نگران است که این پیشرفت‌ها نهایتاً جایگاه سیاسی ویژه‌ای برای کردها فراهم آورد. کشوری که خودش محصول جنگ‌های جهانی و موازنه قدرت‌هاست، می‌داند که با آغاز جنگ‌های جدید و تغییر موازنه‌ها موجودیتش تهدید می‌شود.

امروز کردها به عاملی راهبردی در جنگ جهانی سوم بدل شده‌اند – جنگی که ویرانی غزه و بیروت و سقوط رژیم‌های بعث در عراق و سوریه را رقم زده و ایران در مرکز آینده آن قرار دارد. وضعیت موجود رو به تغییر است و ترکیه، به عنوان شوالیه وضع موجود در منطقه احساس تهدید می‌کند؛ به همین دلیل تمایل به نزدیکی با کردها پیدا کرده است.