با وجود انتشار آمار رسمی تعداد معتادان در ایران، از تعداد افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند اطلاع دقیقی در دست نیست. به عبارت دیگر می‌توان گفت تا زمانی که تعریف فرد "معتاد"، تعریف مشخصی نباشد عدد و رقم هم معنای نخواهد داشت. سابقه مصرف مواد مخدر در ایران همانقدر طولانی است که در سایر جوامع انسانی.

دکتر محمد خردمند از کلینیک ترک اعتیاد ایران می‌گوید:« بیشترین مواد مخدر از زما‌ن‌های دور در ایران تریاک بوده است و تا همین چند سال پیش مصرف سایر مواد مخدر مثلأ هروئین زشت دانسته می‌شد. اما چند سالی است که دامنه مواد مخدر گسترده‌تر شده، بخصوص پس از افزایش تولید مواد مخدر در افغانستان. میزان تولید مخدر در افغانستان تا ۲۰ برابر افزایش پیدا کرده است.»

مصرف کراک و کریستال تقلبی

این روزها در ایران بازار مواد مخدری به نام "کراک" یا "کریستال" رونق پیدا کرده است. موادی که در اصل از مشتقات کوکایین هستند. اما دکتر خردمند می‌گوید:«آنچه در ایران مصرف می‌شود بیشتر هروئین فشرده است. وقتی در آزمایشگاه آنچه به اسم کراک یا کریستال فروخته می‌شود را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که این مواد هروئین فشرده هستند. کراک و کریستال اگر در ایران باشد بسیار گران و تهیه آن برای افراد معتاد خیلی سخت خواهد بود.»

در حالی که تهیه این مواد در بازار ایران چندان سخت به نظر نمی‌رسد. همسایگی ایران با افغانستان که با وجود کنترل مرزها همچنان یکی از راه‌‌های انتقال مواد مخدر به کشورهای غربی است به این بازار رونق بخشیده است.

دکتر خردمند توضیح می‌دهد:« دولت تصمیم گرفت روش مقابله با گسترش مواد مخدر را تغییر دهد. از سال ۱۳۸۲، برنامه‌ریزی شد که روی پیشگیری و درمان کار بیشتری شود. قبل از این تاریخ بیشترین تمرکز متوجه برخورد در سطح مرز و جلوگیری از ‎ورود مواد مخدر بود.»

به عبارت دیگر از سال ۸۲ تعریف مواد مخدر در ایران کمی تغییر کرد و با صدور مجوز تأسیس مراکز رسمی ترک اعتیاد آن‌هم به طور گسترده در سراسر ایران، کلمه "معتاد" مورد توجه بیشتری قرار گرفت.

هر چند که در مرحله نخست امید آن می‌رفت طرح تأسیس این مراکز مورد استقبال گسترده معتادان به مواد مخدر قرار گیرد و در مدت زمان مشخصی پس از آغاز کار آمار معتادان در ایران کاهش پیدا کند، در عمل نتیجه متفاوت بود.

درمان پایدار معتاد پس از سم‌زدایی

دکتر خردمند که از سال ۱۳۸۴ مدیریت یکی از این کلنیک‌های را بر عهده دارد توضیح می‌دهد:« فرد معتاد بعد از مرحله اول که مرحله سم‌‌زدایی است، نیازمند حمایت‌های روانی است. روش نخست که سم‌زدایی است ۱۰ تا ۱۵ روز طول می‌کشد. اما مرحله بعد درمان نگهدارنده است. یعنی داروی دیگری به بیمار داده می‌شود. فرد حداقل ۶ ماه دارو مصرف می‌کند به حدی که نیاز به مصرف مواد مخدر ندارد و وسوسه نمی‌شود.»

داروی جایگزین مجاز در ایران، متادون است. دارو از طریق دانشکد‌ههای علوم پزشکی هر استان یا شهر در اختیار کلینیک‌ها قرار گرفته و سپس پخش می‌شود. اما فرد معتاد اغلب بیشتر از چند ماه و گاه تا سا‌لها نیازمند مصرف داروست. در برخی از کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و آلمان، "معتاد" از این مرحله به بعد تعریف دیگری دارد و "بیمار" شناخته می‌شود.

دکترخرمند توضیح می‌دهد:« در این کشورها بیماری پذیرفته شده و از نوع بیماریهای شناخته شده مثل آرتروز یا دیابت است. یعنی می‌گوییم بیماری از نوع مزمن است. بیماری مزمن پیش رونده و مزمن عود کننده. بنابراین در مورد شخصی که به این بیماری مبتلاست سیستم درمانی را برای تمام عمر او در نظر می‌گیرند و ارتباط با او حفظ می‌شود.»

در ایران پس از مرحله سم‌زدایی و آنچه درمان پایدار نامیده می‌شود، فرد بار دیگر به حال خود رها شده و هیچ نهادی برای پذیرش مسئولیت حمایت روحی و روانی و یا بازگشت وی به جامعه مشخص نشده است.

شبنم نوریان

تحریریه: رضا نیکجو