زخمهای التیامنیافته رواندا، ۲۰ سال پس از نسلکشی
FV۱۳۹۳ فروردین ۱۶, شنبه
در بهار ۱۹۹۴ صدها هزار نفر در رواندا در پاکسازی قومی جان دادند. گرچه دنیای سیاست از آن روزها درس گرفته، اما هنوز هم از بهکارگیری درسهای خود در فجایع مشابهی همچون بحران سوریه و جمهوری آفریقای مرکزی ناتوان است.
تبلیغات
۲۰ سال از ۷ آوریل ۱۹۹۴ گذشته است؛ از زمانی که در شبانگاهش قتل عام سازمانیافته قبایل توتسی در کشور آفریقایی رواندا آغاز شد؛ آغازی که سه ماه به طول انجامید و نزدیک به یک میلیون نفر را به کام مرگ کشید.
واقعه چنان هولناک بود که هنوز نیز وقتی که سالروز آن فرا میرسد جهان از خاطرهاش به لرزه میافتد. روز دوشنبه (۷ آوریل/ ۱۸ فروردین) مهمانانی بسیار از کشورهای مختلف دعوت شدهاند تا با آمدن به شهر کیگالی در رواندا طی مراسمی یاد قربانیان ۲۰ سال پیش را زنده کرده و پاس دارند.
به نظر میرسد که دنیا بهتر از گذشته دریافته است که مسامحهاش در آن زمان را نمیتواند به راحتی به فراموشی سپرد. اما آن چیزی که اینک اهمیت بیشتری دارد این است که چه نتیجهای از آن تجربه به دست آمده است.
کشور رواندا خود پیشگام زنده نگه داشتن یاد قربانیان آن روزها شده است. هر کدام از سفارتخانههای رواندا در کشورهای خارجی طی ماههای گذشته برای این منظور مراسم یادبود بر پا کردهاند.
در آلمان این مراسم در ماه ژانویه بر پا شد و در سخنرانیهایی که در این زمینه برگزار شد بارها از سوریه و جمهوری آفریقای مرکزی نام برده شد؛ دو کشوری که درست مثل رواندای آن زمان صحنه خشونت شده اما جامعه بینالمللی باز هم درمانده و عاجز به این خشونتها مینگرد. ظاهرا درسهایی که باید از پاکسازی قومی رواندا گرفته میشد، فرا گرفته شده اما به نظر میرسد که بهکار بستن آنها فراتر از توان و قدرت سیاست کنونی جهان است.
در سال ۱۹۹۴ میلادی بین ۸۰۰ هزار تا یکمیلیون نفر از قبایل توتسی و میانهروهای هوتو طی تقریبا ۱۰۰ روز به قتل رسیدند. عاملان از شبهنظامیان هوتو، صفوف ارتش، گارد ریاست جمهوری، پلیس ملی و نیروهای منطقهای بودند.
فرا رسیدن بیستمین سالروز این نسلکشی رواندا را نیز به تحرک واداشته و از سه ماه پیش در این کشور مشعل یادبود بنا شده است. معمولا پل کاگامه، رئیس جمهور رواندا از مردم این کشور میخواهد که چندان در گذشته غرق نشوند و به جلو نگاه کنند. اما این بار وضعیت فرق میکند. این بار رواندا خود اصرار دارد که یاد آن خاطره را زنده نگه دارد، چرا که امسال (۲۰۱۴) در بیستمین سالگرد نسلکشی رواندا برای نخستین بار شمار موالید به بیش از نیمی از جمعیت از دسترفته در آن روزها رسیده است.
بیش از ۸۰۰ هزار کشته در نسلکشی رواندا
بیست سال پیش نسلکشی در رواندا بیش از ۸۰۰ هزار کشته برجای گذاشت. جامعه جهانی، بخصوص سازمان ملل متحد و فرانسه به دلیل خودداری از مداخله به موقع برای خاتمه آن با انتقاد جهانیان مواجه شدند.
عکس: Timothy Kisambira
آغاز نسلکشی
روز ششم آوریل ۱۹۹۴ موشکی در نزدیکی فرودگاه کیگالی، پایتخت رواندا، به هواپیمای جونوال هابیاریمانا، رئیس جمهوری این کشور اصابت کرد. در پی این حمله او که از قوم هوتو بود، به همراه سییرین نتاریامیرا، رئیس جمهوری بروندی، و هشت سرنشین دیگر این هواپیما کشته شدند. روز پس از این حادثه نسلکشی در رواندا آغاز شد که به کشته شدن دستکم ۸۰۰ هزار نفر منجر شد.
عکس: AP
کشتار هدفمند
هوتوهای تندرو این حمله موشکی را به مخالفان قوم توتسی نسبت دادند و حملات گسترده خود را علیه اقلیت قومی توتسی و هوتوهای میانهرو آغاز کردند. کشتار مخالفان برنامه ریزی شده انجام شد. در مرکز توجه آنها ابتدا فعالان حقوق بشر، ژورنالیستها و سیاستمداران مخالف بودند.
عکس: picture-alliance/dpa
نجات خارجیان
در حالی که همهروزه هزاران نفر در کیگالی و روستاهای رواندا به قتل میرسیدند، نیروهای ویژه بلژیک و فرانسه به سرعت حدود ۳۵۰۰ شهروند خارجی را از این کشور بیرون بردند. چتربازان بلژیکی در ۱۳ آوریل موفق شدند هفت کارمند آلمانی شبکه خبری آلمان "دویچه وله" و خانواده آنها را از کیگالی خارج کنند. تنها ۸۰ نفر از ۱۲۰ کارمند رواندایی این شبکه از این کشتار جان سالم به در بردند.
عکس: P.Guyot/AFP/GettyImages
بیتوجهی جهانی
رومئو دالر، فرمانده کانادیایی کلاه سبزهای سازمان ملل متحد میگوید برنامه کشتار توتسیها از آغاز سال ۱۹۹۴ در دستور کار بود. او این خبر را در ۱۱ ژانویه به اطلاع سازمان ملل متحد رسانده بود، اما به گزارش او ترتیب اثر داده نشد. گفته میشود که کوفی عنان، دبیر کل وقت سازمان ملل متحد، به هشدارهای بعدی فرماندهان این سازمان جهانی نیز اهمیتی نداده بود.
عکس: A.Joe/AFP/GettyImages
تبلیغ رسانهای نفرت
شبکه رادیویی (RTLM) و هفته نامه "كانگورا" به نفرت علیه قوم توتسی دامن میزدند. هفته نامه "كانگورا" حتی در سال ۱۹۹۰ "ده فرمان" نژادپرستانه قوم هوتو را منتشر کرد. شبکه رادیویی (RTLM) نیز در برنامههای موسیقی و ورزشی خود مردم را به قتل شهروندان توتسی ترغیب میکرد.
عکس: IIPM/Daniel Seiffert
پناه به هتل
در کیگالی بیش از هزار نفر به هتلی در این شهر پناه بردند. پس از آن که میل کالینز، رئیس بلژیکی این هتل کشور را ترک کرد، فردی به نام روسهسا باگینا سرپرستی این هتل را به دست گرفت. او با پرداختن پول و مشروب فراوان شبهنظامیان هوتو را از کشتار پناهجویان هتل بازداشت.
عکس: Gianluigi Guercia/AFP/GettyImages
کشتار در کلیسا
جانیان به پناهندگان به کلیساها نیز رحم نکردند. حدود ۴ هزار مرد، زن و کودک در کلیسایی در نزدیکی کیگالی به قتل رسیدند. جانیان با چاقو، دشنه و تبر قربانیان خود را از پای درمیآوردند. این کلیسا امروز یادگاری از این حوادث دردناک است. جمجمه و استخوانهای قربانیان، لباسها و دیوارهای سوراخسوراخشده یاد آن زمان را زنده نگاه میدارند.
عکس: epd
نقش فرانسه
فرانسه رابطه نزدیکی با رژیم حاکم هوتوها داشت. قوای نظامی فرانسه در ماه ژوئن پس از آن که شورشیان هوادار جبهه میهنپرستان رواندا (RPF) موفق شدند جانیان را به عقبنشینی وادار کنند، وارد عمل شدند. ارتش فرانسه نظامیان و شبه نظامیانی که مسئول نسل کشی بودند را یاری رساند تا به زئیر (جمهوری دمکراتیک کنگو) بگریزند. این افراد هنوز خطری برای صلح در رواندا هستند.
عکس: P.Guyot/AFP/GettyImages
موج پناهجویان
میلیونها نفر از قوم توتسی و هوتو در جریان این نسل کشی به تانزانیا، زئیر و اوگاندا پناهنده شدند. شمار پناهندگان به زئیر حدود دو میلیون نفر است. نظامیان پیشین هوتو و کسانی که در نسل کشی دخالت داشتند قدرت را در میان این پناهجویان به دست گرفته و سازمان "گروههای دمکرات برای آزادی رواندا (FDLR)" را تاسیس کردند. این سازمان تا امروز عاملی برای بیثباتی در شرق کنگو بوده است.
عکس: picture-alliance/dpa
فرار جانیان
یک سرباز در چهارم ژوئیه سال ۱۹۹۴ در مقابل کلیسای "خانواده مقدس" پاس میدهد. شورشیان جبهه میهن پرستان رواندا (RPF) به تدریج همه بخشهای این کشور را آزاد و جانیان را مجبور به فرار کردند. فعالان حقوق بشری اما بر این نظرند که اعضای این جبهه نیز برای به قدرت رسیدن دست به جنایتهای فراونی زدهاند. تا امروز هیچ یک از این افراد نیز برای این اقدامات وحشیانه خود به دادگاه فراخوانده نشده اند.
عکس: Alexander Joe/AFP/GettyImages
پایان نسل کشی
ژنرال پل کاگامه، رئیس جبهه میهن پرستان رواندا (RPF) روز ۱۸ ژوئیه سال ۱۹۹۴ اعلام کرد که جنگ با هواداران دولت سابق خاتمه یافته است. شورشیان کنترل بر کیگالی و شهرهای مهم دیگر را به دست گرفتند. آنها در ابتدا دولتی موقت تشکیل دادند. کاگامه از سال ۲۰۰۲ رئیس جمهوری رواندا شده است.
عکس: Alexander Joe/AFP/GettyImages
زخمهای باقیمانده
قتل عام رواندا حدود یکصد روز به طول انجامید. بیشتر قربانیان وحشیانه با دشنه به قتل رسیدند. همسایه همسایه را میکشت. لاشههای مردان، زنان و کودکان خیابانها را پر کرده بود. هیچ خانوادهای نبود که قربانی نداده باشد. نه تنها زخمهای بدن که زخمهای روح میلیونها نفر هنوز باز هستند و نسلکشی را فراموش نمیکنند.
عکس: Timothy Kisambira
عکس 121 | 12
راه همچنان دشوار رواندا
با گذشت ۲۰ سال راه رواندا که خود را از کشوری با اجساد بسیار به کشوری مملو از امیدهای تازه و طرحهای عمرانی رسانده است همچنان دشوار و پر فراز و نشیب است. هنوز محاکمه عاملان آن قتل عام به پایان نرسیده است، نه در سطح کشوری و نه در سطح بینالمللی.
بسیاری از عاملانی که در سال ۱۹۹۴ با شبهنظامیان هوتو یا نیروهای امنیتی رواندا همکاری کردند یا آزادند یا پس از مدتی حبس از زندان بیرون آمده و همجوار جانبدربردگان قوم توتسی یا در کنار آوارگانی که حال به کشور بازگشتهاند، زندگی میکنند.
حکایت بازماندگان قوم توتسی نیز همچون قربانیان این فاجعه تلخ است. اندکشماری از قوم توتسی که از آن پاکسازی قومی جان به در بردهاند خود را در حاشیه جامعه احساس میکند، بهخصوص وقتی که با موج مدرنیزاسیون و "رواندای جدید" مواجه میشوند.
برخی از همدستان سابق این نسلکشی هم در جامعه خود احساس بیگانگی میکنند؛ جامعهای که اینک زیر سلطه دشمنان سابق آنها، یعنی چریکهای پیشین RPF یا جبهه میهنی رواندا است، همانانی که در ژوئیه ۱۹۹۴ رژیم نسلکش را ساقط کرده و متواری ساختند.
اینک نسل بازمانده از آن دوران وظیفه دارد "رواندای جدید" را بسازد، آن را از زندگی سرشار سازد و با این کار هم خود و هم کشور را بازآفرینی کند.