کندشدن رشد اقتصادی کشورهای اروپایی، چین و برخی دیگر از کشورها تقاضای جهانی برای نفت خام را کاهش داده در حالی که از میزان تولید و عرصه نفت کاسته نشده است.

این وضعیت در کنار افزایش بی‌سابقه تولید نفت در آمریکا، به سقوط قیمت نفت در شش ماه گذشته منجر شده و کشورهایی نظیر ایران را که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارند با مشکلات جدی روبرو کرده است.

بهای پیشنهادی دولت در لایحه بودجه ۹۴ برای هر بشکه نفت ۷۲ دلار تعیین شده در حالی که قیمت نفت برنت دریای شمال در حدود ۵۰ دلار در نوسان است.

وزیر نفت درباره تحولات بازار جهانی گفته است: «طبق برآوردها تقاضا برای نفت در سال ٢٠١٥، حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نسبت به ٢٠١٤ بیشتر می‌شود، اما مساله مهم این است که میزان عرضه نفت در اوپک و غیر اوپک بیشتر از این میزان بوده است.»

فشار بر تراز بازرگانی خارجی

بیژن نامدار زنگنه شنبه، ۲۰ دی در جمع مدیران و کارشناسان ارشد بازنشسته صنعت نفت خاطر نشان کرد که اگر کشورهای عضو اوپک سقف تولید ۳۰ میلیون بشکه در روز را حفظ کنند، بازار با ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه اضافه عرضه روبرو خواهد بود و این امر سقوط قیمت‌ها را به دنبال خواهد داشت.

عضو کابینه دولت یازدهم می‌گوید معمولا در چنین شرایطی اوپک عرضه را کاهش می‌دهد اما این‌بار این اتفاق نیفتاد. اشاره‌ی او به اجلاس ماه نوامبر اوپک است که در آن عربستان سعودی مانع کاهش سقف تولید کشورهای عضو این سازمان شد.

زنگنه گفت: «البته این شرایط برای ما قابل قبول نیست ولی مشکلی هم برای بودجه کشور ایجاد نخواهد شد چرا که ما صندوق توسعه ملی را داریم.»

مسئولان ارشد جمهوری اسلامی کاهش بهای نفت را توطئه مشترک عربستان و آمریکا، و هدف آن را تحت فشار قرار دادن ایران و گرفتن امتیاز در مذاکرات هسته‌ای عنوان می‌کنند.

زنگنه ظاهرا با اشاره به همین ارزیابی گفته است: «این شرایط در تراز بازرگانی خارجی اهمیت دارد و فشار وارد می‌کند، با این وجود ما از مواضع خود عقب‌نشینی نخواهیم کرد.»

نقش متحدان ایران در کاهش قیمت نفت

کاهش شدید بهای نفت برخی دیگر از اعضای اوپک مانند ونزوئلا را نیز با بحران روبرو کرده است. رئیس جمهور ونزوئلا برای رایزنی درباره بهای نفت بیستم دی‌ماه با همتای ایرانی خود در تهران دیدار کرد و پس از آن به ملاقات رهبر جمهوری اسلامی علی خامنه‌ای رفت.

خامنه‌ای در دیدار با نیکلاس مادورو "کاهش عجیب قیمت نفت در یک مدت کوتاه" را حرکتی سیاسی و غیراقتصادی خوانده و گفته است: «دشمنان مشترک ما از نفت به‌عنوان یک حربه سیاسی استفاده می‌کنند و قطعاً در این کاهش شدید قیمت نفت نقش دارند.»

در حالی‌که به خاطر سقوط قیمت نفت بیشترین انتقادها متوجه آمریکا و عربستان است، عباس شاکری، اقتصاددان و استاد دانشگاه دو متحد ایران را نیز مقصر می‌داند: «توطئه عربستان که سرجای خودش، اما افزایش تولید روسیه و عراق هم به این عامل اضافه شده است.»

شاکری به سایت خبری فرارو گفت: «این کشورها برای آن که درآمد خودشان را تامین کنند با قیمت پایین‌تر، نفت بیشتری عرضه می‌کنند. در صورتی که با این کار بیشتر ضرر می‌رسانند و قیمت‌ها را پایین‌تر می‌آورند.»

بیشتر بخوانید: "زیان کاهش بهای نفت از تحریم‌ها بیشتر است"

خوش‌بینی‌های مقام‌های دولتی

همزمان با بررسی لایحه پیشنهادی بودجه ۹۴ در کمیسیون تلفیق مجلس، کارشناسان و تحلیلگران راه‌های مختلفی برای جبران کاهش درآمدهای ارزی پیشنهاد می‌کنند که برخی از آنها مورد توجه دولت نیز قرار گرفته است.

با این همه محمد کردبچه، مشاور رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی می‌گوید برای قیمت نفت در بودجه خط قرمزی وجود ندارد و دولت و مجلس مکانیزم‌هایی در اختیار دارند که می‌توانند از طریق آن جلوی کسری بودجه را بگیرند.

کردبچه روز شنبه (۲۰ دی) در گفتگو با "خبرآنلاین" برخلاف وزیر نفت استفاده از منابع صندوق توسعه ملی را امکانی برای تامین کسری بودجه نمی‌داند و تاکید می‌کند که برداشت از این منابع محدودیت‌های قانونی دارد.

مشاور رئیس سازمان مدیریت، افزایش صادرات غیرنفتی، صرفه‌جویی، کاهش هزینه‌ها، و آزاد شدن بخشی از دارایی‌های بلوکه شده را از امکاناتی معرفی می‌کند که می‌توانند در جبران کسری منابع موثر باشند.

بخشی از این سناریوها وابسته به نتیجه مذاکرات هسته‌ای است که دور تازه آن با دیدار وزیران خارجه ایران و آمریکا روز چهارشنبه (۲۴ دی/ ۱۴ ژانویه) در ژنو آغاز می‌شود.

کردبچه همچنین معتقد است که قیمت نفت ممکن است به همان سرعت که کاهش یافت دوباره افزایش یابد. این در حالی است که به گزارش رویترز، تحلیلگران "کومرتس‌بانک" آلمان پیش‌بینی خود برای قیمت هر بشکه نفت در سه ماهه نخست سال ۲۰۱۵ را از ۶۵ دلار به ۴۵ دلار کاهش داده‌اند.