زیان ایران از اجرای خط لوله تاپی در افغانستان
۱۳۹۱ تیر ۲۳, جمعه
در ۱۱ دسامبر سال ۲۰۱۰ تفاهم‌نامه‌ی احداث خط لوله‌ی تاپی بین سران چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان درعشق‌آباد امضاء شد. آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا، "بانک توسعه آسیا" و حتی برخی از مخالفین مسلح دولت افغانستان ازاحداث این خط لوله حمایت کردند. برای احداث این خط لوله نیاز به ۷/۶ میلیارد دلار سرمایهگذاری است.
این خط لوله از یول‌آتان ترکمنستان تا فاضلیکای هند کشیده خواهد شد و قرار است سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز منتقل کند. طول خط لوله تاپی ۱۷۳۵ کیلومتر برآورد می‌شود که حدود ۷۳۵ کیلومتر آن از خاک افغانستان و ۸۰۰ کیلومتر دیگر از پاکستان عبور خواهد کرد.
جواد عمر سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله گفت که کشورش سالانه ۴۰۰ میلیون دلار ازعبور خط لوله‌ی گاز ترکمنستان از خاک این کشور درآمد خواهد داشت.
خط لوله‌ی تاپی جایگزینی برای خط لوله صلح ایران
ترکمنستان اعلام کرده که تا سال ۲۰۳۰ میلادی حدود ۲۳۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال تولید خواهد کرد. سیدرضا کسایی زاده مدیر عامل سابق شرکت ملی صادرات گاز ایران در گفتگو با خبرگزاری مهر گفته است:
« میدان گازی یول‌آتان بر اساس بررسی‌هایی کارشناسان خارجی بین ۴ تا ۱۶ تریلیون مترمکعب گاز دارد. بنابراین ترکمنستان بعد از روسیه و ایران سومین کشور دارای منابع گازی جهان می‌شود و جای قطر را می‌گیرد.»
کسائی تاکید می‌کند که آمریکا خط لوله تاپی را به عنوان رقیبی برای ایران می‌بیند.
نصرت الله سیفی یکی دیگر از مسئولان سابق شرکت ملی صادرات گاز ایران نیز در گفتگو با خبرگزاری مهر می‌گوید: «ترکمنستان با ۴میلیون جمعیت که ۱۵ سال پیش در بن‌بست بود با اتخاذ استراتژی مناسب و خوب در مسائل گازی هم اکنون در مسائل انرژی منطقه نقش آفرینی می‌کند. ما با داشتن ۱۸ درصد از منابع گازی دنیا، فقط سه درصد تولید داریم. یعنی تنها کشوری هستیم که فاصله خیلی زیادی بین دارندگی و تولیدکنندگی دارد. ایران در این زمینه‌ها سیاست و برنامه ندارد و خودش را به عنوان یک بازیگر قوی وارد عمل نکرده است».
مقام‌های ایرانی ادعا کرده‌اند که هندوستان با تشویق آمریکا وارد پروژه خط لوله تاپی شده است. این در حالی است که جیپال رددی وزیر نفت هند اخیرا امضای قرارداد خرید و فروش گاز خط لوله گاز تاپی را یک حادثه تاریخی دانسته است. به تاکید وی «بازار هند منتظر گاز از طریق خط لوله تاپی است.»
کارشناسان امور گاز در ایران گرچه خروج هندوستان را به دلیل مخالفت آمریکا با خط لوله صلح دانسته‌اند، اما از عدم مدیریت صحیح در امور گاز کشور نیز انتقاد کرده‌اند. نصرت الله سیفی یکی از مسئولان سابق شرکت ملی صادرات گاز ایران می‌گوید که زمان حضور هند در توافق خط لوله تاپی با خروج این کشور در سال ۲۰۰۸ از توافق خط لوله صلح همزمان بوده است.
خوشحالی سیاستمداران افغانستان از حمایت روسیه
حمیدالله فاروقی، استاد اقتصاد دانشگاه کابل و سخنگوی حزب حق و عدالت افغانستان در گفتگو با دویچه وله از چالش‌های ۲۰ ساله این پروژِه یاد می‌کند و می‌گوید جمهوری اسلامی ایران به موازات این پروژه خط لوله صلح را مطرح کرد که قرار بود چینی‌ها ۵ میلیارد دلار نیازهای ساختمان آن را تامین کنند. اما چین با فشار آمریکا ر از این طرح صرف‌نظر کرد.
فاروقی استاد اقتصاد داشگاه کابل می‌افزاید: «جای خوشحالی دارد که روس‌ها متقاعد شدند که پروژه تاپی برای تامین نیاز گازی منطقه ضرورت جدی دارد. ما خوشحالیم که کشورهای مختلف ملاحظات و قضاوت‌های سیاسی خود را کنار گذاشته و به اهمیت اقتصادی این پروژه توجه کردند.»
این کارشناس همچنین تاکید می‌کند که در صورت همکاری جمهوری اسلامی ایران در احداث خط لوله تاپی، تامین امنیت آن حتمی خواهد بود: « این پروژه ای است که نیازهای منطقه را مرتفع می‌کند و مخالفان مسلح دولت افغانستان هم درک می‌کنند که این پروژه به نفع اقتصاد افغانستان و نواحی آن است و فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کند. این گروه‌ها هم اگر موافقت نکنند تحت فشار افکار عمومی قرار خواهند گرفت.»
حمیدالله فاروقی نتیجه می‌گیرد همانگونه که کشورهای مختلف ملاحظات سیاسی خود را کنار گذاشتند، در افغانستان هم دولت و مخالفان مسلح بر سر اجرایی شدن تاپی توافق خواهند کرد.
اما دکترهومن پیمانی پژوهشگرارشد موسسه مطالعات انرژی دانشگاه ملی سنگاپوردرباره‌ی تامین امنیت خط لوله تاپی تردید دارد. وی می‌گوید: «پروژه‌ی تاپی زمینه اجرائی دارد، اما به شرط این که طرفین درگیر نه تنها هزینه‌ی اقتصادی، بلکه هزینه‌های جانی و سیاسی آن را هم بر عهده بگیرند.»
به نظر پیمانی تنها امکان تامین امنیت این پروژه استفاده از نیروهای عظیم امنیتی و نظامی کشورهای ذینفع است: « اما در حال حاضر بسیاری از کشورها از جمله آمریکا تمایلی به گسترش حضور نظامی ندارند و در نتیجه به لحاظ تامین امنیت آن فکر نمی‌کنم قابل اجرا باشد.»
«ایران دیپلماسی انرژی ندارد»
به نظر پیمانی طرح خط لوله تاپی در صورت عملی شدن، به معنای پایان کار خط لوله صلح در ایران نیست. وی در استدلال خود به به حمایت توام روسیه از این طرح و خط لوله صلح ایران اشاره می‌کند.
پیمانی نتیجه می‌گیرد که «احداث هر گونه خط لوله ای قاعدتا به نفع ایران نیست. ایران باید مسیر نفت و گاز کشورهای آسیای میانه و قفقاز باشد و احداث هر گونه خط لوله‌ای از مسیر دیگر به ضرر ایران است و نقش ایران را در صادرات نفت و گاز آسیای میانه کم‌تر می‌کند و سبب پائین آمدن نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه می‌شود. بنابراین به لحاظ منافع اقتصادی و نفوذ سیاسی ایران در منطقه، احداث خط لوله تاپی به ضرر ایران است.»
هومن پیمانی از این انتقاد می‌کند که پس از فروپاشی شوروی ایران فرصت‌های زیادی را برای تبدیل شدن به یک کشورترانزیت نفت و گاز کشورهای آسیای میانه و قفقاز از دست داد.
وی می‌گوید ایران در زمینه دیپلماسی نفت و گاز کشورهای آسیای میانه و قفقاز فاقد برنامه و سیاست استراتژیک است و این مسئله به رغم موقعیت ژئوپولیتیکی ایران باعث از بین رفتن منافع ملی کشور شده و نتوانسته ایران را به شاهراه انرژی تبدیل کند.