"سازمان آزادی‌بخش فلسطین" (منظمة التحرير الفلسطينية) وظیفه‌‌ی تمرکز بخشیدن به فعالیت‌های گروه‌های پراکنده‌ی فلسطینی را بر عهده داشته است. یاسر عرفات در سال ۱۹۵۹ "جنبش ملی آزادی فلسطین"، موسوم به فتح، را در کویت پایه‌گذاری کرد که پیوند چندانی با سازمان آزادی بخش فلسطین به شکل امروزی آن نداشت. جنبش فتح مدت‌های بسیار، سازمانی صرفاَ چریکی بود و در دهه‌ی ۶۰ قرن بیستم از خاک اردن مبارزه‌ی مسلحانه‌ی خود را علیه اسرائیل پیش می‌‌برد. این سازمان در عین حال در اردن گونه‌ای دولت در دل دولت متبوع خود تشکیل داده بود. ابتدا در سال ۱۹۶۹ یاسر عرفات با بهره‌گیری از جنبش فتح، سازمان آزادی‌بخش فلسطین را پایه گذاشت. او تا زمان مرگ خود در سال ۲۰۰۴ رئیس این سازمان و نیز جنبش فتح فلسطین بود.

اورشلیم، آوردگاه ادیان ابراهیمی

شهر اورشلیم، شهر مقدس پیروان دین یهودست که نخستین کنشت‌های اقوام یهود و"دیوار ندبه" در آن بنا شده‌اند. این شهر برای مسیحیان نیز مکانی مقدس و محل مصلوب شدن و رستاخیز عیسی مسیح است. بنا بر روایت‌ها پیامبر اسلام پس از نماز گزاردن در این شهر به معراج رفته است و این شهر برای مسلمانان نیز مکانی مقدس به‌شمار می‌رود. البته مسجد الاقصی، از پرستشگاه‌‌های محوری مسلمانان نیز، در همین شهر قرار دارد. در طول جنگ‌های صلیبی نیز در قرن‌های ۱۱، ۱۲ و ۱۳ میلادی، شهر اورشلیم محل برخورد ادیان مسیحیت و اسلام بود. از جمله نبردهای خونین بر سر این شهر می‌توان به رویارویی مسلمانان به رهبری صلاح‌الدین ایوبی، با سپاه ریچارد شیردل، پادشاه مسیحی انگلستان، در قرن ۱۲ میلادی اشاره کرد.

در سال ۱۸۸۲ نخستین موج مهاجرت یهودیان اروپا به اورشلیم آغاز شد. علت این مهاجرت تهدیدهای موجود در روسیه و یهودی‌ستیزی فزاینده در سراسر اروپا بود.

تأسیس اسرائیل

در سال ۱۸۹۷ نخستین کنگره‌ی جهانی صهیونیست‌ها، تأسیس دولتی یهودی در فلسطین را در برنامه‌ی کار خود قرار داد و در سال ۱۹۱۵ انگلستان اعراب را با چشم‌انداز کشوری جدید و مستقل در منطقه‌ی خاورمیانه روبرو کرد. در نوامبر سال ۱۹۱۷ با صدور "اعلامیه‌ی بالفور" انگلستان تأسیس کشوری یهودی را در فلسطین به یهودیان وعده داد. در سال ۱۹۲۰ انگلستان برای تعیین سرانجام کار رسماَ وارد صحنه‌ی اختلافات فلسطین شد.

در سال ۱۹۳۷ برای نخستین بار پیشنهاد تشکیل دو کشور مستقل اسرائیلی و فلسطینی مطرح شد که کشور فلسطینی می‌بایست در آن بزرگ‌تر از کشور اسرائیلی باشد. البته اعراب این پیشنهاد را نپذیرفتند و در سال ۱۹۴۷ نیز با برنامه‌‌ی تقسیم فلسطین به دو کشور مستقل مخالفت کردند. در سال ۱۹۴۸ علیرغم مخالفت‌های کشورهای عربی کشور مستقل اسرائیل شکل گرفت. در همان زمان این کشور مورد حمله‌‌ی پنج کشور عربی به فرماندهی مصر و سوریه قرار گرفت و در جنگ با آنها پیروز شد.

واکنش فلسطینیان به تشکیل اسرائیل

یاسر عرفات زمانی در نشست مجمع عمومی سازمان ملل از حاضران پرسید:«چرا باید کشور فلسطین و ملت ما پیامدهای مشکلات مهاجرت یهودیان را تحمل کنند؟» از این پس دیدگاه‌های مبتنی بر مقاومت در میان فلسطینی‌ها قدرت گرفتند. در سال ۱۹۵۸ یاسر عرفات "جنبش آزادی‌‌بخش ملت فلسطین" (فتح) را در کویت بنیان گذاشت. خانم هلگا باومگارتن، کارشناس علوم سیاسی در دانشگاه بیرزید، در منطقه‌ی خودمختار فلسطین درباره‌ی این سازمان می‌گوید:«فتح در آغاز کار خود، سازمانی سیاسی بود که در گام‌های بعدی تسلیم روح زمان خود شد و به مبارزه‌های مسلحانه روی آورد. چنین رویکردی پیرو کنش‌های سازمان‌های رهایی بخشی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از جمله در کوبا‌ بود که براساس آنها تنها با مبارزه‌ی مسلحانه می‌شد کشور را نجات داد.»

در سال‌های نخستین، جنبش فتح که برای مردم فلسطین نیز آنچنان معروف نبود، مخفیانه عمل می‌کرد. در ۲۸ مه سال ۱۹۶۴ احمد شوکیری در شرق اورشلیم، تشکیل سازمان آزادی‌بخش فلسطین را رسماَ اعلام کرد. خانم هلگا باومگارتن، کارشناس علوم سیاسی در این باره می‌افزاید:«این سازمان نهادی رسمی بود که از سوی نخستین کنفرانس سران اعراب به ریاست جمال عبدالناصر با هدف کنترل فلسطینی‌ها مطرح و ایجاد شد.» طرفدران فتح در کنار عرفات، پس از این رخداد نگران آن بودند که امور مقاومت از دست فلسطینی‌ها خارج شود. اعضای فتح کوشیدند با حمله به تأسیسات اسرائیلی‌ها توجه‌ها را به خود جلب کنند و در نبرد معروف "کرامه" در اردن در سال ۱۹۶۸ موفق شدند به پیروزی اخلاقی در برابر اسرائیلی‌ها دست یابند که از حیث نظامی بسیار قوی‌تر بودند. آنها با این مبارزه در میان مردم فلسطین و اعراب شناخته شدند و به محبوبیت دست یافتند.

پس از جنگ شش روزه‌‌ی سال ۱۹۶۷ که اسرائیل طی آن مناطق باختری رود اردن و مناطق شرقی اورشلیم را به تصرف خود در آورد، ضعف سازمان آزادی‌بخش آشکار شد و جنبش فتح اهمیت بیشتری یافت. با فشار فتح مقاومت مسلحانه در سال ۱۹۶۸ در دستور کار قرار گرفت. در سال ۱۹۶۹ عرفات تصمیم می‌گیرد جنبش مقاومت را یکپارچه کند. او به عنوان ریاست کمیته‌ی سازمان آزادی‌بخش فلسطین انتخاب شد و سایر فراکسیون‌های این سازمان را به حاشیه راند.

تغییر وضعیت سازمان آزادی‌بخش

در اردن طرفداران سازمان آزادی‌بخش فلسطین نوعی دولت در دولت تشکیل دادند و دست به اقدام‌های تروریستی زدند. در این برهه کنترل گروهک‌های گوناگون مقاومت از دست عرفات خارج شده بود. در سال ۱۹۷۰ حسین، شاه اردن، دستور بمباران اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی را داد که پس از آن طرفدران سازمان آزادی‌بخش فلسطین به لبنان گریختند. یکی از اقدام‌های جنجالی این گروه ترور ورزشکاران اسرائیلی در بازی‌های المپیک سپتامبر سال ۱۹۷۲ در شهر مونیخ آلمان بود. البته رهبران فلسطینی در سال ۱۹۷۳ به دلیل خطر بی‌اعتبار شدن تلاش‌های فلسطینیان از طرفداری ترور فاصله گرفتند.

در سال ‌۱۹۷۴ اتحادیه اعراب، سازمان آزادی‌بخش فلسطین را به‌عنوان تنها نماینده‌ی قانونی این کشور به رسمیت شناخت. در سال ۱۹۸۲ مناخیم بگین، نخست وزیر سابق اسرائیل، دستور لشکرکشی ارتش اسرائیل به لبنان را برای نابودی سازمان آزادی‌بخش صادر کرد. هدف این حمله جلوگیری از قدرت‌گیری سازمان در طول آتش‌بس‌ها بود. چندی بعد در سال ۱۹۸۸ عرفات موجودیت کشور فلسطین را رسماَ اعلام کرد. در گام‌های بعدی اسحاق رابین و یاسر عرفات در سال ۱۹۹۳ در واشنگتن پیمان اسلو را امضا کردند.

عرفات در ژوئیه سال ۱۹۹۴ پس از ۵۰ سال بار دیگر از مصر به باریکه‌ی غزه وارد شد. رویای او فلسطینی مستقل بود که در "گفت‌وگوهای کمپ دیوید" بار دیگر شکست خورد. طرف اسرائیلی و فلسطینی بر سر مناطق اشغالی در کرانه‌ی باختری رود اردن، امکان بازگشت آوارگان فلسطینی و وضعیت اورشلیم در آینده‌ی سیاسی طرفین به توافق نرسیدند. اسرائیل در سال‌های پایانی عمر عرفات اهمیت چندانی به او نمی‌داد که این امر هنگام مرگ او در سال ۲۰۰۴ به تظاهرات گسترده‌ی تمامی گروه‌های فلسطینی منجر شد.

چشم‌انداز کشمکش‌های فلسطین و اسرائیل

در حال حاضر محمود عباس، جانشین عرفات، رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین و رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی است. اما او مانند عرفات در میان مردم فلسطین پشتیبانی نمی‌شود.

اکنون سازمان حماس که زیرگروه سازمان آزادی‌بخش نیست، حرف آخر را در این منطقه می‌زند. امروزه سازمان سکولار آزادی‌بخش فلسطین نماینده‌ی تمامی مردم فلسطین نیست. از طرف دیگر در اسرائیل نیز احزاب راست‌گرا و ملی افراطی قدرت را به دست گرفته‌اند که تمایل دارند فلسطینی‌ها را از "سرزمین موعود" بیرون برانند.

آمادگی دولت اسرائیل برای همراهی با مردم فلسطین بیشتر بستگی به انتخابات در این کشور دارد. تاکنون گمان می‌رفت که درگیری‌ها تنها به عرصه‌ی سیاسی محدود شود و حق انحصاری تسلط بر اورشلیم موضوع درگیری‌های مسلمانان و یهودیان باشد. یافتن راه‌حلی برای مشکلات این منطقه همچنان با مشکل تقویت شدن استدلال‌های دین‌محور در دو طرف دعوا همراه شده است که چشم‌انداز خوشایندی را در بلندمدت پیش نمی‌کشند.

JF/PR