دیده بان حقوق بشر یک سازمان غیردولتی بین‌المللی است که بر وضعیت حقوق بشر در کشورهای مختلف جهان نظارت می‌کند و در پژوهش‌های خود موارد نقض حقوق شهروندان را گزارش می‌دهد.

یکی از تازه‌ترین پژوهش‌های این سازمان به بررسی وضعیت زنان در بازار کار ایران در فاصله ماه مارس ۲۰۱۶ تا ماه مشابه در سال جاری میلادی اختصاص دارد.

نتیجه این پژوهش یک گزارش ۴۵ صفحه‌ای است که نسخه‌ای از آن پنجشنبه (۲۵ مه/ ۴ خرداد) در وب‌گاه دیده‌بان حقوق بشر منتشر شد. این گزارش بر اساس "آخرین آمار رسمی قابل دسترسی" تهیه شده است.

 در بخشی از این گزارش آمده است: «زنان ایرانی با مجموعه‌ای از محدودیت‌ها، مثل محدودیت سفر به خارج از کشور، ممنوعیت اشتغال در حرفه‌های خاص، و نبود حفاظت‌های قانونی اولیه روبه‌رو هستند.»

 

اشتغال زنان کمتر از میانگین منطقه

دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید، در فاصله زمانی یاد‌شده که تقریبا کل  سال ۱۳۹۵ خورشیدی را شامل می‌شود، میزان اشتغال در میان مردان ایرانی اندکی بیش از ۶۴ درصد بوده، در حالی که سهم زنان در بازار کار تنها به نزدیک ۱۵ درصد می‌رسیده است.

بر پایه این گزارش در حال حاضر میانگین اشتغال زنان در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه ۲۰ درصد، و شمار زنان شاغل در جمهوری اسلامی یک چهارم کمتر از این میزان است.

به گفته‌ی سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه دیده‌بان حقوق بشر، موفقیت‌های زنان ایرانی در تحصیلات عالی نشان‌دهنده‌ی ظرفیت و انگیزه‌ی آنها برای مشارکت در ساختن کشوری بهتر است، اما قوانین تبعیض‌آمیز آنها را عقب نگاه می‌دارد.

او خاطر نشان می‌کند، شناسایی رسمی این معضل در میان مسئولان ایرانی آغاز شده، اما لازم است که برای برداشتن موانعی که زنان را در بازار کار به حاشیه می‌راند، گام‌های جدی برداشته شود.

بیشتر بخوانید: کاهش قابل ملاحظه شمار زنان شاغل در ایران

ایجاد شغل برای جوانان و زنان یکی از موضوع‌های محوری مبارزات انتخاباتی دوازدهمین دوره ریاست جمهوری بود. دو رقیب اصلی حسن روحانی در این انتخابات، محمد باقر قالیباف و ابراهیم رئیسی وعده می‌دادند، در صورت پیروزی سالی یک میلیون و ۲۰۰ هزار تا یک و نیم شغل جدید ایجاد کنند.

پژوهش دیده‌بان حقوق بشر بر اساس بررسی قوانین و سیاست‌های جاری در جمهوری اسلامی و گفت‌وگو با ۴۴ زن و مرد ایرانی از جمله وکیلان، کارشناسان اقتصادی، صاحبان کسب و کارهای کوچک و کارمندان بخش‌های دولتی و خصوصی تنظیم شده است.

عنوان این گزارش «اینجا جمعی مردانه است: تبعیض علیه زنان در بازار کار ایران» انتخاب شده و بخشی از آن به بررسی محدودیت‌های اعمال شده بر زنان در قوانین مدنی جمهوری اسلامی اختصاص دارد.

مطابق قوانین ایران مرد سرپرست خانواده محسوب می‌شود و می‌تواند تحت شرایطی انتخاب‌های اقتصادی و اشتغال همسرش را محدود کند.

دریافت گذرنامه و سفر خارجی زنان نیز در جمهوری اسلامی مستلزم موافقت همسران آنان است و همین امر می‌تواند فعالیت زنان در شغل‌های مدیریتی و کارهایی را که نیاز به سفر دارند، محدود کند.

 

تبعیض در استخدام، غیبت در سیاست

دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید، گرچه مطابق قانون تبعیض علیه زنان در محل کار ممنوع است اما این ممنوعیت شامل استخدام یا ارتقای شغلی نمی‌شود و ترجیح جنسیتی به سود مردان در بسیاری از آگهی‌های استخدام به چشم می‌خورد.

مطابق بررسی‌های دیده‌بان حقوق بشر از ۷۰۲۶ موقعیت شغلی آگهی شده برای اشتغال به مشاغل دولتی در سال گذشته، در حدود ۶۰ درصد موارد مردان ترجیح داشته‌اند و تنها در ۵ درصد موارد زنان.

بیشتر بخوانید: خامنه‌ای: تفکر برابری جنسی متحجر و غربی است

در سال‌های گذشته همواره شمار زنان در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در اغلب رشته‌ها از مردان بیشتر بوده، با این همه سهم آنها در اشتغال، به ویژه در موقعیت‌های مدیریتی بسیار ناچیز است.

دیده‌بان حقوق بشر همچنین به غیبت زنان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی اشاره می‌کند و تاکید دارد که در حال حاضر تنها کمتر از ۶ درصد کرسی‌های مجلس شورای اسلامی در اختیار زنان است که نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند.

 

بیکاری ۴۴ درصد زنان جوان

تازه‌ترین گزارش‌های مرکز آمار ایران حاکی است که در پایان سال گذشته میزان بیکاری از ۱۱ درصد آغاز سال به ۱۲ و ۴ دهم درصد افزایش یافته و بیکاری در میان جوانان و زنان بسیار بیشتر است.

مطابق بررسی‌های مرکز آمار ایران، در سال ۹۵ اندکی بیش از ۲۹ درصد جوانان بین ۱۵ تا ۲۹ سال بیکار بوده‌اند و سهم زنان بیکار در میان این رده سنی کمی فراتر از ۴۴ درصد بوده است.

از سوی دیگر گزارش‌های این مرکز حاکی است که سهم زنان از حدود ۶۱۵ هزار شغل ایجاد شده در سال گذشته تقریبا دو برابر مردان بوده است.

خبرگزاری دولتی ایرنا یکی از علت‌های اشتغال چشمگیر زنان در سال گذشته را دستمزد کمتر آنها نسبت به مردان در کارهای مشابه عنوان می‌کند. تقریبا نیمی از زنانی که سال ۹۵ جذب بازار کار شدند، در بخش خدمات اشتغال یافته‌اند.

دیده‌بان حقوق بشر ناکافی و ناموثر بودن قوانین حمایتی را یکی دیگر از موانع ورود زنان به بازار کار عنوان می‌کند. این سازمان با استناد به اظهارات مقام‌های مسئول گزارش داده که طی سال گذشته ۴۸ هزار زن پس از استفاده از مرخصی قانونی زایمان شغل خود را از دست داده‌اند.

 

روحانی میراث‌دار دولتی ضد زن

حسن روحانی در یکی از سخنرانی‌های انتخاباتی خود گفته است که در دولت گذشته ۸۶۰ هزار زن بیکار شدند. پروانه سلحشوری، نماینده تهران در مجلس به تازگی به خبرگزاری ایلنا گفت، روحانی "میراث‌دار دولتی ضد زن" بوده است.

دیده‌بان حقوق بشر با بررسی‌های خود نتیجه می‌گیرد: «ایران باید فوراً قوانینی جامع علیه تبعیض تصویب کند، مقررات تبعیض‌آمیز در نظام حقوقی کنونی‌اش را حذف کند، و حفاظت‌های قانونی را توسعه دهد تا شامل زنانی شود که در بازار کار شرکت می‌کنند.»

بیشتر بخوانید: کاهش بی‌سابقه سهم زنان در طرح آزمون استخدامی دولت

این سازمان با اشاره به این که اولویت دولت روحانی بعد از توافق هسته‌ای "بهبود اقتصاد آسیب‌دیده‌ی کشور" با حضور شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری خارجی است، تصریح می‌کند: «اگر به موانع پیش روی زنان در بازار کار رسیدگی نشود،  منفعت‌های اقتصاد ایران محدود خواهد بود.»

رئیس جمهور ایران اول فروردین ماه گفته بود در سال‌های گذشته به‌جای ایجاد اشتغال برای جوانان، درهای دانشگاه را به روی آنها گشودند و اکنون سالانه حدود ۸۰۰ هزار نفر، فارغ‌التحصیل شده و پا به بازار کار می‌گذارند.

با این حساب و با توجه به سهم زنان در تحصیلات عالی هر سال بیش از ۴۰۰ هزار زن تحصیل‌کرده وارد بازار کار ایران می‌شوند که ایجاد شغل متناسب به تخصص آنها می‌تواند چالشی جدی برای دولت دوازدهم باشد.