سالگرد مهسا؛ آیا خیزش جدیدی در ایران آغاز می‌شود؟
۱۴۰۴ شهریور ۲۶, چهارشنبه
سومین سالگرد کشته شدن مهسا ژینا امینی در ایران که به آغاز جنبش "زن، زندگی، آزادی" انجامید، درحالی فرارسیده که ایران در این مدت دچار تحولات زیادی شده است. از جمله مهمترین آنها ۱۲ روز جنگ با اسرائیل و حملات آمریکا به مراکز اتمی ایران بوده است.
این در حالی است که در پی جنگ اخیر با اسرائیل، مشکلات اقتصادی در ایران تشدید شده و بویژه قطعی مکرر آب و برق عملا ناکارآمدی حکومت جمهوری اسلامی را نشان می‌دهد. آیا این شرایط و سالگرد کشته‌شدن مهسا ژینا امینی می‌تواند به آغاز جنش اعتراضی جدیدی در ایران منجر شود؟ یا جنگ اخیر و احتمال آغاز دور جدیدی از درگیری نظامی با اسرائیل عملا مطالبات آزادی‌خواهانه ایرانیان را به تعویق انداخته است؟
دو فعال مدنی از ایران و سه کارشناس در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی به این پرسش‌ها پاسخ دادند.
"مردم امسال قطعا بابت مشکلات اقتصادی به خیابان‌ها می‌آیند"
یک فعال مدنی ساکن تهران در توصیف شرایط سیاسی کنونی در ایران به دویچه وله فارسی گفت: «بعد از جنگ با اسرائیل، تعداد بازداشت‌ها خیلی زیاد شده و روند اعدام‌ها به طور وحشتناکی شتاب گرفته است.»
این زندانی سیاسی پیشین که به دلیل شرایط امنیتی و احتمال بازداشت مجدد، نخواست نامش فاش شود، می‌گوید که "حکومت با این فشارهای امینی قصد دارد مردم را بترساند تا معترضان وارد خیابان نشوند."
این فعال مدنی می‌افزاید: «به رغم مشکلات اقتصادی بویژه پس از جنگ با اسرائیل اما من فکر نمی‌کنم که این مشکلات باعث شوند تا مردم در سالگرد کشته شدن مهسا ژینا امینی به خیابان‌ها بیایند.»
او در عین حال ابراز اطمینان می‌کند که امسال مردم ایران قطعا در اعتراض به مشکلات اقتصادی به خیابان‌ها خواهند آمد.
بهنام دارایی‌زاده: جنگ می‌تواند نقشی بازدارنده در اعتراضات داشته باشد
بهنام دارایی‌زاده، پژوهشگر در مرکز حقوق بشر ایران در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی با تاکید بر اینکه "جامعه ایران مستعد حرکت‌های ضدحکومتی ناگهانی و گسترده به‌ویژه در واکنش به بحران‌های معیشتی، ناکارآمدی و فساد ساختاری، تشدید تحریم‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه است"، می‌گوید "اما این احتمال به معنای حتمی بودن آن نیست."
این حقوقدان می‌افزاید که تنش‌های نظامی نه‌تنها لزوما به اعتراضات دامن نمی‌زنند، بلکه حتی می‌توانند نقشی بازدارنده و انفعالی ایفا کنند چرا که "جنگ، این احساس را در جامعه تقویت می‌کند که آینده در دست بازیگران نظامی و دیپلماتیک است، نه مردم."
دارایی‌زاده می‌گوید که موج تازه‌ای از اعتراض‌های احتمالی در ایران احتمالا شباهت بیشتری به اعتراض‌های سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ داشته باشد تا خیزش "زن، زندگی، آزادی"؛ به این معنا که محرک اصلی آن احتمالا مطالبات معیشتی، بحران اقتصادی، نابرابری شدید، خشم طبقات فرودست و حاشیه‌نشین خواهد بود.
او برخی آزادی‌های اجتماعی محدود در ایران کنونی را "نرمال‌سازی کنترل‌شده" از سوی حکومت می‌داند و می‌گوید که "این گشایش اجتماعی تنها تا جایی پیش خواهد رفت که به ساختار قدرت سیاسی و انحصار امنیتی نظام لطمه‌ای وارد نکند."
آتفه چهارمحالیان: عطش آزادی و عدالت از حافظه مردم رخت برنبسته است
آتفه چهارمحالیان، نویسنده و فعال حقوق بشر است که پاییز سال ۱۴۰۱ در جریان خیزش "زن، زندگی، آزادی" در ایران بازداشت شد و بیش از ۷۰ روز را در زندان گذراند.
او که حالا در آلمان زندگی می‌کند به دویچه وله فارسی گفت: «زخم‌های جنگ ۱۲روزه با اسرائیل، زنجیره بحران‌های دیرینه در ایران را تشدید کرده است؛ ترکیب بحران معیشتی و مطالبات آزادی‌خواهانه، به‌ویژه تجربه جنبش مهسا، زمینه‌‌ای جدی برای شکل‌گیری موج تازه‌ای از اعتراض‌ها در ایران را تشکیل می‌دهند.»
بیشتر بخوانید: خیزش زن، زندگی، آزادی؛ روایت سه سال مقاومت و مبارزه
به گفته این نویسنده، "موج احتمالی و جدید اعتراض‌ها در ایران، به‌احتمال بسیار زیاد جنبه‌های عمیق‌تر و رادیکال‌تری نسبت به جنبش سه سال قبل خواهد داشت."
او اضافه می‌کند که "هرچه فشارها بر مناطق مرزی، محروم و گروه‌های اقتصادی ضعیف بیشتر شود، احتمال حضور جدی‌تر اقوام، ساکنان مناطق مرزی، اصناف و شکل‌گیری گسترده‌تر اعتصاب‌ها نسبت به سه سال قبل افزایش خواهد یافت."
آتفه چهارمحالیان با تاکید بر اینکه "اکنون مطالبات مردم فراتر از آزادی پوشش است"، می‌گوید که "مردم ایران، به‌ویژه نسل جدید به‌خوبی می‌دانند که مطالبات اقتصادی و آزادی‌خواهی، همچون دو ستون یک بنا، بی‌یکدیگر فرو می‌ریزند."
این زندانی سیاسی پیشین می‌افزاید که "با وجود سایه سنگین جنگ، تحریم‌ها و سرکوب‌ها اما عطش آزادی و عدالت از حافظه مردم رخت برنبسته است بلکه این مطالبات ریشه‌دارتر و آگاهانه‌تر شده‌اند."
هلن نصرت: جنگ، اولویت‌ها را تغییر می‌دهد
هلن نصرت، فعال حقوق زنان، ساکن آلمان نیز به دویچه وله فارسی می‌گوید که "اگرچه جنبش مهسا تاثیر فرهنگی خود را بر جامعه ایرانی گذاشته و حجاب اجباری را از قدرقدرتی انداخت ولی بعید است که پس از جنگ اخیر با اسرائیل، جنبشی با این مضمون بتواند در ایران شکل بگیرد."
به گفته او "شرایط جنگی مردم را دچار مشکل بزرگتری کرده و بسیاری بجای تغییر حکومت به بقای خود و خانواده‌شان فکر می‌کنند."
این مدافع حقوق زنان می‌گوید که "جنبش اعتراضی بعدی احتمالا بیشتر بر مفاهیم اقتصادی، عدالت اجتماعی و امنیت تاکید خواهد کرد و شاید در مطالبات معترضان، کلمه زندگی پررنگ‌تر از آزادی مطرح شود."
هلن نصرت با تاکید بر اینکه "جنگ، اولویت‌ها را تغییر می‌دهد" می‌افزاید که "مردم از فشار اقتصادی و خطر جنگ کلافه‌اند و مبارزه مدنی عملا به رکود کشیده شده است. رژیم با استفاده از موقعیت جنگی به سرکوب و اعدام بیشتر مخالفین می‌پردازد."
به گفته او، اگر جنگ تازه‌ای شروع شود "بیشتر راه‌های مسالمت‌آمیز برای گذار از حکومت اسلامی در ایران مسدود می‌شوند."
"ایران کنونی آتش زیر خاکستر است"
یک فعال سابق دانشجویی در ایران نیز که به دلایل امنیتی نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی وضعیت کنونی ایران را "آتش زیر خاکستر" توصیف کرد و افزود که "هر آن و با هر اتفاقی امکان شعله‌ور شدن خشم و نارضایتی عمیق مردم وجود دارد که می‌تواند به بروز جنبش ختم شود."
او ابراز اطمینان می‌کند که هر جنبشی پس از خیزش "زن، زندگی، آزادی" با مطالبات معیشتی و حقوق اولیه انسانی مثل آب و برق و سوخت و نان مطرح خواهد شد و "زنان در صفوف اول و حتی راهبردی جنبش قرار خواهند گرفت."
این فعال سابق دانشجویی با تاکید بر اینکه "مردم طالب جنگ نیستند"، ادامه می‌دهد: «قطعا در صورت وقوع جنگ جدید باز هم مردم بیشتر کنار هم و در برابر نظام قرار خواهند گرفت.»
ایران و جنبش دموکراسی‌خواهی ایرانیان در سالگرد مهسا
حالا در حالی سه سال از جان باختن مهسا ژینا امینی می‌گذرد که جنبش دموکراسی‌خواهانه ایرانیان در این مدت فراز و نشیب‌های زیادی به خود دیده است؛ از بسط فزاینده و آشکار مقامت مدنی در مقابل حجاب اجباری تا کنسرت‌های مجازی زنان، و از شجاعت خانواده‌های دادخواه تا مجموعه اقدام‌های افراد و گروه‌های اپوزیسیون در خارج از کشور.
افزون بر همه اینها اما نگاهی به تصاویر و ویدئوهایی که از ایران در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، آشکارا تکثیر شجاعت مدنی را در میان ایرانیان نشان می‌دهد؛ جلوه‌ای انکارناپذیر از خواست ایرانیان برای گذار به دموکراسی و حکومتی کارآمد.