بر اساس گزارشی که در سایت رسمی وزارت نیرو در ایران منتشر شده است، طی سال گذشته حدود ۱۲۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شده است، در حالی که طبق برنامه می‌بایست حدود ۳۵۰۰ مگاوات نیروگاه جدید راه‌اندازی شود.
سال ۹۸ و ۹۹ نیز تنها حدود ۴۰ درصد از اهداف رشد تولید برق محقق شده بود.
در پی عدم تحقق اهداف توسعه نیروگاه‌های برقی، ایران در سال گذشته با کسری شدید برق مواجه شد و مقامات کشور از کسری حدود ۱۲ هزار مگاواتی برق در زمان پیک مصرف خبر دادند. ظرفیت عملی نیروگاه‌های برقی ایران ۵۴ هزار مگاوات بوده و چنین میزانی از کسری برق بسیار چشمگیر است.
به نظر نمی‌رسد در میان‌مدت ایران قادر به جبران عقب‌ماندگی پروژه‌های برق باشد؛ به طوری که عبدالامیر یاقوتی، مدیرکل دفتر مدیریت انرژی شرکت توانیر، روز پنج‌شنبه ۲۵ فروردین اعلام کرد: «برای عبور از بحران خاموشی و قطعی برق در فصل تابستان امسال به ۱۰ هزار مگاوات صرفه‌جویی در مصرف نیاز داریم».
ایران سالانه به طور متوسط رشد طبیعی مصرف برق ۵ تا ۷ درصدی دارد و برای جلوگیری از خاموشی‌ها نیاز است که به همین میزان به ظرفیت نیروگاه‌های کشور افزوده شود.
برای نمونه سال گذشته ۷۱۶ هزار مشترک خانگی جدید به شبکه برق ایران افزوده شده و در مجموع شمار کل مشترکین خانگی، کشاورزی، صنعتی و غیره در کشور یک میلیون افزایش یافته است.
چنین میزانی از افزایش در سال‌های قبل نیز وجود داشته، اما میزان رشد تولید برق به حدی نبوده که کفاف رشد مصرف را بدهد و به همین دلیل کشور با بحران کسری شدید برق مواجه شد.
وضعیت نیروگاه‌های برق ایران
نکته مهم در گزارش سالانه وزارت نیرو افت چشمگیر تولید برق نیروگاه‌های آبی کشور طی دو سال گذشته است.
سال ۹۹ تولید برق از نیروگاه‌های آبی کشور حدود ۲۸ درصد و سال گذشته دوباره حدود ۳۷ درصد کاهش یافت.
بیشینه ظرفیت نیروگاه‌های برق آبی ایران در صورت فعالیت کامل، حدود ۱۱ هزار مگاوات است و سهم چشمگیری در تامین برق کشور دارد.
این در حالی است که ایران در سال گذشته کلا ۱۵ تراوات ساعت (وات واحد اندازه‌گیری توان و وات ساعت واحد اندازه‌گیری انرژی است) برق آبی تولید کرده بود. این رقم معادل تنها کمی بیش از ۴ درصد از کل تولید برق کشور در سال گذشته است.
همچنین تولید برق هسته‌ای ایران برای چهارمین سال متوالی کاهش یافته است. نیروگاه هسته‌ای بوشهر در سال ۱۳۹۶ حدود ۷.۵ تراوات ساعت تولید برق داشت، در حالی که این رقم در سال گذشته به ۴.۴ تراوات ساعت کاهش یافت که تنها معادل ۱.۲ درصد از کل برق تولیدی کشور بوده است.
بدین ترتیب، چنانکه آمارهای وزارت نیرو نیز نشان می‌دهد، حدود ۹۵ درصد تولید برق ایران توسط نیروگاه‌های حرارتی انجام شده که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند.
ایران در پاییز و زمستان سال گذشته با کسری شدید گاز مواجه بود و استفاده از سوخت‌های مایع با آلایندگی بسیار زیاد مانند مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها را افزایش داد. به همین خاطر، ایران در زمستان پارسال برای اولین بار طی بیش از یک دهه گذشته دوباره به واردکننده گازوئیل تبدیل شد.
استفاده از مازوت و گازوئیل همچنین باعث آلودگی شدید هوا می‌شود. جمعه هفته گذشته موسسه "آی‌کیو ایر" مستقر در سوئیس که شاخص آلودگی هوای شهرها را گزارش می‌کند، تهران را "آلوده‌ترین شهر جهان" در همان روز معرفی کرد. وضعیت آلودگی هوا در شهرهای دیگر ایران نیز به شدت بالا است.
تاخیر در توسعه پروژه‌های نیروگاهی همچنین باعث شده است که ایران با افت چشمگیر صادرات برق و جهش واردات آن مواجه شود.
سال گذشته صادرات برق ایران ۴۰ درصد کاهش یافت و واردات آن با رشدی بالای ۵ درصدی مواجه بود.
سال ۱۳۹۹ نیز واردات برق ایران بیش از دو برابر شده بود.
نیروگاه‌های تجدیدپذیر و اتلاف انرژی
با توجه به خشکسالی‌های گسترده و طولانی‌مدت در ایران، تولید برق آبی کشور روند نزولی سریعی طی می‌کند. از طرفی نیروگاه‌های حرارتی و معضل کسری گاز نیز منجر به استفاده گسترده از مازوت و گازوئیل برای تولید برق شده است.
ایران سالی ۳۰۰ روز آفتابی دارد، اما سهم انرژی‌های خورشیدی و بادی از کل تولید برق ایران حدود نیم درصد است.
جمهوری اسلامی طی دهه‌ها و حتی سال‌های گذشته به جای توسعه انرژی‌های پاک، به سمت توسعه نیروگاه‌های برقی حرارتی و آبی رفته است.
از طرفی دولتمردان ایران طی سال‌های گذشته همواره بر توسعه نیروگاه‌های اتمی تاکید داشته و هدف برنامه هسته‌ای ایران را در این راستا معرفی و تبلیغ کرده‌اند، در حالی که چنانچه اشاره شد، سهم برق هسته‌ای از کل تولید برق کشور در سال گذشته کمی بیش از یک درصد بود.
تلفات برق و راندمان نیروگاه‌ها
ایران همچنین با تلفات شدید شبکه برق و راندمان پایین نیروگاه‌ها مواجه است.
آمارهای رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد، حدود ۱۰ درصد از برق تولیدی کشور به خاطر فرسودگی شبکه در مرحله انتقال و توزیع هدر می‌رود. این میزان از اتلاف برق، معادل نیمی از کل برق مصرف خانوارهای ایرانی است.
ایران در سال گذشته نزدیک ۳۶۰ تراوات ساعت برق تولید کرده که کمتر از ۶ تراوات آن صادر شده و حدود ۳۰۶ تراوات ساعت تحویل بخش‌های خانگی، عمومی، تجاری، کشاورزی، صنعتی، روشنایی معابر و غیره شده است. بدین ترتیب، حدود ۴۸ تراوات ساعت برق تولیدی کشور یا در خود نیروگاه‌ها مصرف شده و یا در پروسه انتقال و توزیع تلف شده است.
مصرف بخش خانگی ایران در سال گذشته حدود ۹۹ تراوات ساعت بود.
همچنین راندمان نیروگاه‌های حرارتی ایران که سهمی ۹۵ درصدی در تولید برق کشور دارند، به طور متوسط حدود ۳۷ درصد است که بسیار کمتر از نیروگاه‌های مدرن با راندمان بالای ۴۵ درصد است. شماری از نیروگاه‌های حرارتی ایران حتی راندمانی بین ۲۱ تا ۳۱ درصد دارند.
راندمان پایین نیروگاه‌ها و مصرف سوخت‌های آلوده برای تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی سهم چشمگیری در تولید گازهای گلخانه‌ای کشور دارد. برای نمونه، ایران در حالی که حتی نیم درصد سهم در اقتصاد جهانی ندارد، با تولید سالانه نزدیک ۸۰۰ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای، هفتمین تولیدکننده بزرگ این گازهای سمی در جهان است.