سامانه «سمان»؛ تلاش برای طرد روزنامه‌نگاران مستقل
۱۳۸۹ اسفند ۲۰, جمعه
اواسط آذر ماه سال جاری، احسان قاضی‌زاده، مدیر کل مطبوعات داخلی وزارت ارشاد جمهوری اسلامی، از گشایش «بانک اطلاعات تحت وب خبرنگاران» خبر داد. اقدامی که از همان هنگام با واکنش گسترده روزنامه‌نگاران مستقل، منتقد و اصلاح‌طلب روبرو شد و برخی از آن با عنوان طرحی برای «گسترش سیطره اطلاعاتی وزارت ارشاد» و «تصفیه سیستماتیک روزنامه‌نگاران» یاد کردند.
مدیر کل مطبوعات وزارت ارشاد در آن زمان گفته بود: «خبرنگاران موظف هستند به منظور آگاهی اداره کل مطبوعات داخلی از فعال بودن یا نبودن آنها، چندین نمونه از تولیدات خود را به صورت ماهانه در این وب سایت به ثبت برسانند که درباره این تولیدات نیز استعلام می‌شود.» این سخنان در مصاحبه با خبرگزاری دولتی ایرنا بیان شد.
و حالا با گذشت چند ماه از آغاز طرحی که یادگار دورانی است که محمدعلی رامین، مسئولیت معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد را بر عهده داشت، این بار خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، گفت‌وگویی با احسان قاضی ترتیب داده تا جزئیات بیشتری از این طرح را که به سامانه «سمان» موسوم شده، به اطلاع اهالی رسانه برساند.
بر اساس این طرح که به گفته آقای قاضی‌زاده «تابعی از مستندات سوابق خبرنگاری است كه به صورت دائم به روز می‌شود» هر خبرنگار باید «حداقل در طول ماه بیش از ۲ اثر مطبوعاتی خود شامل مصاحبه، یادداشت، مقاله، سرمقاله و عكس و كاریكاتور و . . . را در سامانه سمان ثبت كند.»
«اطلاعات واردشده از سوی خبرنگاران براساس آیین‌نامه مصوب ویژه خبرنگاران و روزنامه‌نگاران كشور تحلیل و بررسی شده و در صورت احراز شرایط مندرج در آیین‌نامه در حكم مستندات خبرنگاری و روزنامهنگاری مورد استناد قرار می‌‌گیرد.» خبرنگاران در صورت ممانعت از ثبت خود در این سامانه، از مزایا و حمایت‌های وزارت ارشاد بی‌بهره خواهند ماند.
تشکیل پرونده‌های مجازی برای خبرنگاران
فرآیند ثبت یک خبرنگار و به‌روز رسانی اطلاعات شخصی و آثار منتشرشده، به‌صورت آنلاین و فقط از طریق وب‌سایت مخصوص این سامانه (http://saman-gov.ir/) انجام می‌شود. احسان قاضی‌زاده می‌گوید این طرح «الگویی جدید و مطابق با آخرین فرایندهای نظارتی مستندات در دنیا است.»
با توجه به رویکرد سخت‌گیرانه دولت «اصول‌گرا» در قبال روزنامهنگاری و اقدامات سرکوب‌گرانه‌اش در حوزه رسانه، بدیهی است که ثبت اطلاعات می‌تواند به سادگی زمینه بیکاری و تصفیه خبرنگاران مستقل را فراهم کند؛ کسانی که تن به سفارشی‌نویسی و فرمایشی‌نویسی که ایده‌آل دولت و حکومت ایران است نمی‌دهند، قربانیان اجرای چنین طرحی خواهند بود.
از روز گذشته که این اطلاعات منتشر شده، بسیاری از روزنامه‌نگاران مستقل و اصلاح‌طلب در وبلاگ‌ها یا صفحات خود در شبکه‌های اجتماعی، اعلام کرده‌اند که خود را ملزم به ثبت‌نام در این سامانه نمی‌بینند و نسبت به آن خوش‌بین نیستند. یکی از روزنامه‌نگاران فعال در معدود نشریات مستقل باقی‌مانده می‌گوید: «دولت دهم تلاش می‌کند تا سیاست‌های فرهنگی خود را متفاوت از دولت نهم نشان دهد و دیگر اثری از صفار هرندی نیست که به صراحت از توقیف و سانسور و تهدید مطبوعات و اهالی رسانه دفاع می‌کرد. آنها در پی طراحی روش‌های جدیدی برای سرکوب‌اند.»
به اعتقاد او، که به خاطر هراس از پیامدهای احتمالی نخواست هویتش فاش شود، راه‌اندازی سامانه «سمان» گام آخر دولت برای تحقق «انحصار رسانه‌ای» است: «آگهی‌ها مهم‌ترین ابزار دولت برای تشویق خودی‌ها و زمین‌گیر کردن مستقل‌ها است. در دولت دهم حتی یک نشریه مستقل هم اجازه انتشار نگرفته، اما گذشته از این‌ها، مهم‌ترین نکته برای آنها کنترل کامل تحریریه‌ها است که بسیاری از اعضای آنها از منتقدان مستقیم دولت و سیاست‌های آن در حوزه‌های گوناگون‌اند.» او این اقدام را آخرین تلاش برای «پاک‌سازی غیرخودی‌ها از فعالیت در رسانه‌ها» می‌داند.
ساخت نهادهای موازی و روزگار سیاه روزنامهنگاری در ایران
محدود کردن جریان اطلاع‌رسانی با توقیف رسانه‌های مکتوب و فیلتر کردن رسانه‌های مجازی، از اقداماتی است که از فرط تکرار، نه فقط برای مخاطبان، که حتی برای اهالی رسانه هم عادی شده است. حالا دیگر روزگار کوچ از این روزنامه به آن روزنامه یا هفته‌نامه هم سپری شده، چون تعداد نشریات مستقل یا اصلاح‌طلب باقی‌مانده، با ارفاق هم به تعداد انگشتان یک دست نمی‌رسد.
در کشوری که به گفته سازمان گزارشگران بدون مرز، «بزرگ‌‌ترین زندان روزنامه‌نگاران جهان» است و بسیاری از چهره‌های شناخته‌شده رسانه‌ای هم همچنان پشت میله‌های زندان روزگار می‌گذرانند، آنهایی که بیرون از سلول‌های سرد زندگی می‌کنند هم روزهای سیاهی را می‌گذرانند.
از زمان انتخابات ریاست‌جمهوری، هجوم سیستماتیک دولت به خبرنگارانی که به گفته آنها در «روزنامه‌های زنجیره‌ای» فعالیت می‌کردند تشدید شد، پرونده‌سازی‌ها به طور محسوسی افزایش یافت و بسیاری از قلم به دستان مطبوعات، یا از کار بی‌کار شدند، یا مجبور به ترک وطن شدند و یا تحت فشارسنگین مالی، تن به همکاری با رسانه‌های نزدیک یا وابسته به دولت داده‌اند.
انجمن صنفی روزنامه‌نگاران به‌عنوان تنها نهاد صنفی مستقل برای اهالی رسانه، چند ماه پس از انتخابات پلمب شد و در مقابل دولت تلاش کرد تا به نهادهای دولت‌ساخته‌ای هم‌چون «انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان» پر و بال بیشتری بدهد و با موازی‌سازی، رقیبان را از صحنه حذف کند.
روزنامهنگاری مستقل در ایران اگرچه کابوسی برای حاکمیت است، اما زندگی بسیاری از روزنامه‌نگاران را نیز به کابوس بدل کرده است. فعالیت سامانه «سمان» و فراگیری آن، می‌تواند میخ آخر بر تابوت روزنامهنگاری مستقل در کشوری باشد که ساختار قدرت در آن، توسط «اصول‌گرایان» قبضه شده است.
احسان نوروزی
تحریریه: یلدا کیانی