هفته‌ی گذشته چهارمين نمايشگاه سايت سيتی sight city ويژه‌ی داده پردازی رايانه‌ای برای نابينايان و كم‌بينايان در هتل مجّلل شرايتون در شهر فرانكفورت آلمان برگزار شد. از هفدهم تا نوزدهم ماه مه بيش از صد شركت ِ كامپيوتری، تازه‌های فّنی خود را از ۱۶ كشور جهان به نمايش گذاشته بودند. بيش از ۳۰۰۰ علاقه‌مند و كارشناس اين رشته، از نمايشگاه ديدار و در نشستها و سخنرانی‌هايی كه در چهارچوب آن برگذار شد، شركت كردند. در كنار سخت افزارها و نرم افزارهای كامپيوتری، دستگاه‌هايی هم جلب نظر ميكردند كه نابينايان را بدون استفاده از كامپيوتر، قادر می‌سازند بخشی از نارسايی‌های خود را با بهره گيری از فنآوری‌های نوين، برطرف كنند.

يكی از دستگاه‌هايی كه دريچه‌ی تازه‌ای به روی نابينايان به سوی جهان نوين گشوده، تلفن‌های همراه است. اين تلفن‌ها با افزودن نرم‌افزارها و گاهی سخت افزارهای ويژه، به يك كامپيوتر كوچك مبدل شده‌اند. نرم‌افزار تالكس TALX نوشته‌ها و گاه تصويرهای صفحه‌ی نمايشگر تلفن همراه را به صدا تبديل می‌كند و به اصطلاح برای نابينا می‌خواند. بدين ترتيب هر برنامه‌ی اضافه‌ای كه از طريق تلفن همراه كار كند، توسط اين برنامه برای نابينايان قابل استفاده است. با اين وصف، نابينايان، هم می‌توانند از تلفن خود به عنوان دوربين عّكاسي، ضبط و پخش صوت، رنگياب و حتی جهتياب استفاده كنند.

جهت‌يابها دستگاه‌هايی هستند كه به كمك ماهواره‌ها می‌توانند موضع كاربر را در هرجای كره‌ی زمين، مشخص و او را به نشانی‌ای كه مورد نظر اوست راهنمايی كنند. بهره گيری از تلفن‌های همراه تازه آغاز شده و به نظر می‌رسد كه اين دستگاه‌های كوچك ولی پرتوان در آينده‌ای نه چندان دور، جای كامپيوترهای كوچك را بگيرند. در زمينه‌ی جهت‌يابی در مكانهای محدود و مشخص مانند ايستگاه‌های اتوبوس يا درون ساختمان‌ها، مهندسی از كشور كره جنوبي، فرستنده و گيرنده‌ای عرضه كرده بود كه در كشورش، مورد بهره برداری قرار گرفته است. با اين دستگاه كه شبيه واكی تاكی است، نابينا می‌تواند دريابد كه روبروی او مثلاً ايستگاه اتوبوس است يا تراموا. او همچنين درون ساختمان‌های بزرگ برای پيدا كردن اتاق‌های گوناگون، هيچ مشكلی نخواهد داشت.

يك شركت آلمانی هم وسيله‌ی تازه و جالب ديگری عرضه كرده بود كه حتی شنيدن درباره‌ی آن خالی از لطف نيست: شركت اسكاى لِب Skyleb در شهر لايپزيگ، دستگاهی به كوچكی يك تلفن همراه عرضه كرده بود كه نابينا توسط آن می‌تواند وجود اشياء و اجسامی را كه تا ۳ متر دورتر از او قرار دارند، تشخيص دهد. آقای ديكشاد سرپرست شركت، درباره اين دستگاه گفت:

دستگاه ما به نوعی تكميل كننده‌ی عصای نابينايان است. اشيايی كه سر راه يك نابينا هستند، توسط دوربينی رديابی می‌شوند و به صورت يك شيار يا خط برجسته روی انگشتان نابينا ظاهر می‌شوند. بدين ترتيب نابينا می‌تواند حس كند كه جسم يادشده به چه بلندی است و حدوداً در چه فاصله‌ای از او قرار دارد. اين دستگاه در ماه اكتبر سال جاری به قيمت ۵۰۰۰ يورو به بازار خواهد آمد و به نابينايان آلمانی كه چنين پولی را در اختيار ندارند، با عوارض ماهيانه‌ای حدود ۵۰ تا ۷۰ يورو به صورت اجاره واگذار می‌شود.

و اما كامپيوترها: همگام با كامپيوترهای معمولی كه در بازار آزاد هر روز كوچكتر و تواناتر می‌شوند، بخشهای مخصوص نابينايان نيز پيش می‌روند. ارتباط بيسيم برجسته نگارها و دستگاه‌های ويژه‌ی نابينايان، امسال نيز آسانتر و مطمئنتر جلب نظر می‌كرد. سخت افزار اصلی كامپيوتر تا ۱۰ متر از صفحه‌ى كليد و برجسته نگار فاصله داشت و مزاحم كار و جای كاربر نبود. نرم افزارهای جديد و گونه‌های روزآمد شده‌ی نرم افزارهای قديميتر، نابينايان را تا حدی قادر می‌سازند حتی طرحهای گرافيكی را هم بر صفحه‌ی نمايشگر كامپيوتر متوجه شوند.

در اين زمينه يكی از پيشآهنگان كامپيوتر برای نابينايان يواخيم فرانك Joachim Frank طرح جالبی ارائه كرده است:

طرح see for me كاملاً تازه نيست. پيش از اين، ما به اين طرح، كليك‌بليك Klickblick می‌گفتيم. ولی طرح ما خصوصيت‌های تازه و جالبی پيدا كرده كه لازم می‌دانم يادآوری كنم. نابينايان كمابيش هنوز به كمك بصری ِ بينايان احتياج دارند. وقتی چنين كسی در اختيارشان نباشد می‌شود به اصطلاح از طريق اينترنت چشم ديگران را به عاريت گرفت. ما زير شعار چشمت را وام بگذار، از داوطلبان دعوت كرده ايم كه به عنوان ديده بان در صفحه‌های اينترنتی ما حضور داشته باشند تا هروقت نابينايی به تصويری برخورد و نميتوانست از آن چيزی بفهمد، از طريق اينترنت به كمك اين ديده بانها توضيحی در مورد تصوير يادشده دريافت كند. مثلاً نابينا پشت ميز كامپيوتر نشسته، كارت پستالی را روی اسكانر يا تصويربردار می‌گذارد و عكس آن را برای ديده بانی كه از طريق اينترنت با او در تماس است، می‌فرستد و توسط او از تصوير و محتوای كارت پستال آگاه می‌شود. اين كمك بصری رايگان است و ما يك انجمن غير انتفاعی هستيم كه اين اقدامات را همآهنگ می‌كنيم. هركس به چنين كاری علاقه‌مند است می‌تواند به سايت ما www.see4me.de مراجعه كند.

يكی از شاخه‌هايی كه تا كنون از سوی برنامه نويسان كامپيوتری برای نابينايان تسخير نشده بود، بخش موسيقی است. اين بار شركت دنسينگ داتس Dancing Dots از امريكا برنامه‌ای به همين نام عرضه كرده بود كه نتهای فايلهای موسيقی را به خط نابينايی تبديل می‌كرد. كاربر نابينا با اين ترتيب می‌تواند يك كتاب نت را به اصطلاح اسكان scan كند يعنی در كامپيوتر ذخيره كند و از طريق اين برنامه به خط ويژه‌ی نابينايان درآورد.

و اما در رابطه با ايران و زبان فارسي: امسال متأّسفانه هيچ شركت ايرانی در نمايشگاه سايت سيتی حضور نداشت و برنامه يا دستگاه تازه‌ای نيز عرضه نشد. اما شركت پاكتوس كه در تهران در كار بهينه سازی كامپيوتر برای نابينايان نوآوريهای بسياری كرده ، برجسته‌نگار و سخنگوی كامپيوتری خود را طوری طرحريزی كرده كه نابينا برای بهره گيری از آن نيازی به نصب هيچ برنامه‌ای روی كامپيوتر خود نداشته باشد. كسی كه دستگاه برجسته نگار و سخت افزار پاكتوس را تهيه می‌كند، با پيوست دستگاه به كامپيوتر خود، قادر خواهد بود بدون نصب هيچ برنامه اي، فارسی بنويسد كنترل كند و بخواند.

اما آنچه در خود نمايشگاه توجه يك فارسی زبان را به خود جلب می‌كرد، گونه‌ی ويژه‌ای از برنامه‌ی مشهور جاوس JAWS برای عربی بود كه طبيعتاً با آن صفحات اينترنتی فارسی را هم می‌شود خواند. برنامه‌ی يادشده، آنچه بر صفحه‌ی نمايشگر كامپيوتر ظاهر می‌شود را به صورت صدا يا خط بريل برای نابينا قابل دسترسی می‌كند.

با تصويب قانونهای عدم تبعيض به سود توانخواهان در پهنه‌ی اتحاديه‌ی اروپا، انتظار می‌رود نمايشگاه‌هايی از زمره‌ی ”سايت سيتی” در آينده توجه عموم را بيشتر به خود جلب كنند.