ستایش از "آدونیس" با جایزه‌ی "گوته"
۱۳۹۰ شهریور ۵, شنبه
«قهوه را کنار بگذار
و چیز دیگری بنوش
و گوش بسپار به آنچه اشغال‌گران می‌گویند:
با کمک آسمان
جنگی آشتی‌ساز بر پا می‌کنیم
آب زندگی را از کرانه‌های هادسون و تایمز می‌بریم
تا در دجله و فرات جاری شود»
"سلامی به بغداد"، نام این شعر است که آدونیس در سال ۲۰۰۳ در آغاز حمله‌ی نظامی آمریکا به عراق درباره‌ی این رویداد مهم جهانی سرود. "سلامی به بغداد"، از سوی دیگر، در کلام و تصویر و ایجاز و استحکام و پیام سیاسی ـ اجتماعی خود، آئینه‌ی تمام‌نمای زندگی هنری این شاعر انسان‌دوست نیز هست.
شعر و سیاست و تبعید
آدونیس سرودن شعر را همراه با فعالیت‌های سیاسی خود علیه خفقان و استبداد حاکم بر جامعه‌ی سوریه‌ی دهه‌ی پنجاه آغاز کرد. در آن هنگام او اشعارش را با نام واقعی خود "علی احمد سعید اسبر" امضا می‌کرد و به سبک و سیاق شاعران کلاسیک عرب که با آثارشان از جمله هنگام تحصیل در دانشکده‌ی فلسفه‌‌ی دمشق آشنا شده بود، می‌نگاشت. "شعر عرب" به مفهوم سنتی آن، از دوران پیش از اسلام تنها به تبیین مسائل سیاسی، عاشقانه و فلسفی در شکل و زبانی ساده می‌پرداخت.
در نخستین دوره‌ی فعالیت‌های هنری این شاعر هیچ یک از شعرهای کلاسیک او، با نام واقعی‌اش به چاپ نرسیدند. نخستین اثر منتشر‌شده‌‌ی علی احمد، شعری بود که او با نام مستعار "آدونیس" به یک مجله‌ی ادبی فرستاد؛ این شعر پیشتر با نام واقعی شاعر از سوی مسئولان ادبی آن مجله رد شده بود. انتشار این اولین شعر که نام آدونیس را بر سر زبان‌ها انداخت، تأثیری تعیین‌کننده در زندگی شاعر بر جا گذاشت. در این هنگام علی احمد سعید اسبر که به فعالیت‌های آزادی‌خواهانه نیز رو آورده بود، به زندان افتاد و پس از تحمل یک سال حبس در زندانی در دمشق، به بیروت گریخت که در آن هنگام مهم‌ترین مرکز فرهنگی کشورهای عربی خاورمیانه بود.
آدونیس در "میهن جدید" خود، بیروت، از راه تدریس و روزنامه‌نگاری امرار معاش می‌کرد. در همین رابطه با خالده سعید که بعدها به عنوان مهم‌ترین منقد ادبی جهان عرب شهرت یافت، آشنا شد و با او تشکیل خانواده داد. او هم‌چنین در بیروت به محافل روشنفکران فعال و هنرمندان تبعیدی رفت و آمد داشت. در همین دوران با آثار نویسندگان و هنرمندان جهان غرب آشنا شد.
شهرت جهانی آدونیس در دهه‌ی سال‌های ۱۹۶۰ و با انتشار مجموعهی کاملی از اشعارش آغاز شد. پس از آن به نگارش رساله‌ی دکترای خود با عنوان "عناصر ثابت و عناصر متحرک" در شعر پرداخت. این رساله که در سال ۱۹۷۳ منتشر شد، هنوز هم یکی از کتاب‌های زیبایی‌شناسانه‌ی مرجع در گستره‌ی شعر وشاعری جهان عرب است.
آدونیس پس از حمله‌ی اسرائیل به لبنان در سال ۱۹۸۲ به فرانسه مهاجرت کرد. ولی هم‌چنان و تاکنون به دمشق و کشورهای عربی مسافرت و در بحث‌ها و گفت‌وگوهای میان روشنفکران "شرق و غرب"، درباره‌ی مسائل سیاسی و هنری شرکت می‌کند.
آدونیس و گوته
آدونیس بر این باور است که «شرق و غرب، بیش از هرچیز، یکدیگر را در هنر و شعر ملاقات می‌کنند». این نظر با دیدگاه شاعر نامی آلمان، ولفگانگ گوته نیز هم‌خوان است که می‌گفت: «کسی که خود و دیگران را بشناسد، این واقعیت را نیز به رسمیت می‌شناسد که شرق و غرب از هم جدایی‌ناپذیرند.»
به همین خاطر، "کمیته‌ی برگزارکننده‌ی جایزه‌ی گوته"، این جایزه را که مبلغ آن ۵۰ هزار یورو است، روز ۲۸ اوت (۶ شهریور)، طی مراسمی در فرانکفورت به این شاعر پرآوازه اهدا می‌کند. در توضیح اهدای این جایزه آمده است: «آدونیس با آثار خود دستاوردهای اروپای مدرن را به جهان عرب منتقل کرده است.»
آدونیس در ایران
اشعار آدونیس تا کنون به بیش از ۱۰ زبان برگردانده شده است. دوستداران شعر در ایران نیز با اشعار این شاعر که یک بار به دعوت "انجمن شاعران ایران" به تهران سفر کرده، آشنایند. برخی از آثار او به شکل مجموعهی شعر به چاپ رسیده‌اند؛ از جمله کتاب "ستاره‌ها در دست" با برگردان موسی اسوار. شعر "سلامی به بغداد" یادشده در بالا را حمزه کوتی ترجمه کرده است که این‌گونه پایان می‌گیرد:
«دریچه‌ها را بستیم
بعد از آن‌که با روزنامه‌هایی تاریخ نگار ِ اشغال
آن‌ها را پاک کردیم
و بر گورها، آخرین گل‌ها را انداختیم
به کجا برویم
راه نیز گام‌های ِ خود را دیگر تصدیق نمی‌کند»