باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده به زودی از شهرهای پکن و شانگهای دیدن می‌کند. او دو بار با هو جینتائو رهبر جمهوری خلق چین دیدار و گفتگو خواهد داشت.

هنوز جزئیات سفر اوباما روشن نیست و آشکار نشده که توافق میان ابرقدرت دیروز و قدرت بزرگ امروز چه حالتی پیدا خواهد کرد. ناظران سیاسی هشدار می‌دهند که از این دیدار انتظار زیادی نباید داشت، چون اختلاف نظر میان دو کشور همچنان شدید است.

"توافق استراتژیک"

منابع رسمی چین به "رشد مناسبات" امید بسته‌اند، اما آقای اوباما امیدوار است که به "همکاری استراتژیک" با جمهوری خلق برسد. به عقیدۀ صاحب‌نظران، وزارت خارجه ایالات متحده هنوز از وضعیت مناسبات با چین تصویر روشنی در ذهن ندارند. واقعیت این است که چین هیچوقت تا این حد نیرومند نبوده و طراحان سیاست خارجی آمریکا باید استراتژی تازه‌ای تنظیم کنند که با توانایی‌های امروزین چین متناسب باشد.

یک مشاور عالی وزارت خارجه، استراتژی آینده را بر پایه‌ی "احترام متقابل" این گونه تعریف می‌کند: آمریکا آماده است از نقش تازه‌ی چین به عنوان قدرتی پویا و شکوفا استقبال کند، اما این حضور نباید به بهای امنیت و رفاه دیگران تمام شود. چین باید در قبال اعتباری که کسب کرده، به دیگران ثبات و امنیت بدهد.

باراک اوباما در سفر سه روزه‌ی خود به چین به دنبال تعادلی با این قدرت تازه است. در سال‌های گذشته نفوذ آمریکا در شرق آسیا کاهش یافته، درحالیکه قدرت چین روز به روز بیشتر شده است.

وابستگی دوجانبه‌ی اقتصادی

اقتصاد آمریکا در برابر چین و ژاپن و کره جنوبی، یعنی سه قدرت بزرگ آسیا از چند سال پیش به کسری موازنه تجارتی دچار است. واردات آمریکا از چین نزدیک پنج برابر حجم صادرات آمریکا به این کشور است.

اقتصاد دو قدرت جهانی هیچگاه تا این حد به هم وابسته نبوده است. آمریکا تنها با استفاده از اعتبارات چین است که می‌تواند بودجه‌ی عظیم خود را تنظیم کند، و چین تنها به یاری بازار و سرمایه‌گذاری‌های آمریکاست که می‌تواند به رشد سریع ادامه دهد.

اما از نظر مالی وابستگی آمریکا بیشتر است. ایالات متحده دستکم ۸۰۰ میلیارد دلار به چین بدهکار است. تنها به یاری اعتبارات مالی از چین بود که جورج دبلیو بوش توانست هزینه‌ی کمرشکن جنگ عراق را بپردازد و کسری بودجه را جبران کند.

سران چین قصد دارند با استفاده از موقعیت کنونی، ایالات متحده را وادار کنند که سیاست پولی دقیق‌تری اتخاذ کند، اگر ارزش دلار سقوط کند، اقتصاد چین نیز به شدت آسیب می‌بیند. چین نگران است که در شرایط بحران اقتصادی و گسترش رکود و بیکاری، بازار آمریکا را از دست بدهد.

سوءظن از دو طرف

یکی از پیامدهای این وابستگی دوطرفه، حساسیت کمتر آمریکا در عرصۀ حقوق بشر است. در شرایطی که آمریکا به قدرت چین وابسته شده، به زحمت می تواند به خطر نقض حقوق بشر از چین انتقاد کند. منتقدان خرده می‌گیرند که آمریکا نمی‌تواند به خاطر مسائل حقوق بشر فشار بیشتری بر چین وارد کند.

مقامات چین رئیس جمهور آمریکا را از ملاقات با ناراضیان و مخالفان دولت منع کرده‌اند. در قضیۀ تبت نیز ایالات متحده ناچار است مماشات کند.

بسیاری از مقامات چین عقیده دارند که سیاستگران آمریکا در پشت سخنان شیرینی مانند "همکاری بر پایه‌ی احترام متقابل" منافع سیاسی خاصی را دنبال می‌کنند و قصد دارند نظامی دموکراتیک را به چین تحمیل کنند. از طرف دیگر پنتاگون با نگرانی جاه‌طلبی‌های نظامی چین را دنبال می‌کند. چین در همه حال بر التزام خود به موازین صلح‌آمیز تأکید می‌کند، و با این حال مدام توان نظامی خود را به ویژه در نیروی دریایی، افزایش می‌دهد.

محکوم به همکاری

آقای اوباما در آستانه‌ی سفر به چین گفت که رشته‌ای از مسائل حاد جهانی تنها در همکاری با این کشور بزرگ قابل حل است.

مشاوران باراک اوباما اعتقاد دارند که بدون همکاری چین نمی‌توان در قضایای مهم بین‌المللی مانند گرمایش زمین، بحران اقتصادی و برنامه‌ی هسته‌ای کره شمالی و ایران به موفقیت دست یافت.

آقای اوباما امیدوار است که دستکم در دو زمینه همراهی جمهوری خلق چین را جلب کند: نخست آن که چین باید سیاست فعال‌تری در قبال تغییرات جوی در پیش بگیرد. دیگر آن که چین باید در شورای امنیت برای مقابله با برنامه‌ی هسته‌ای ایران همکاری کند.

AA/FW