فرمانده‌ی نیروی انتظامی ایران، شمار بازداشت‌شدگان نا‌آرامی‌های اخیر را بیش از ۱۰۰۰ نفر اعلام کرده است. ولی فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر، یکی از سازمان‌های بین‌المللی مدافع حقوق بشر اعلام کرده که بیش از ۲ هزار نفر بازداشت‌و صدها نفر ناپدید شده‌اند.

اتهام این افراد چیست؟ محمد مصطفایی، وکیل دادگستری و فعال حقوق بشر، که خود از جمله‌ی این بازداشت‌شدگان بود و چهارشنبه، دهم تیرماه، پس از نزدیک به یک هفته از زندان آزاد شد اتهام خود از زبان مسئولان را چنین توضیح می‌دهد: «من دلیلی محکمه‌پسند مبنی بر اینکه اتهامی متوجهم هست ندیدم. به من هم ارائه ندادند. فقط به اتهام اقدام علیه امنیت کشور و تبلیغ علیه نظام بود که قرار بازداشت موقت برایم صادر شد و بعد از اینکه قرار بازداشت موقت به نظر دادیار اظهار نظر یا معاونت امنیت رسید، ایشان این قرار را نپذیرفتند و تبدیل شد به قرار وثیقه.»

برای محمد مصطفایی وثیقه‌ای ۱۰۰ میلیون تومانی تعیین شده است. وی که در زمینه‌ی دفاع از حقوق نوجوانان محکوم به اعدام شهرت دارد، در وب‌سایت خود به نام «دفاع از بی‌دفاع» از اقدامات اخیر دولت در برخورد با تظاهرکنندگان انتقاد کرده بود.

محمد مصطفایی همچنین در روز دوشنبه‌، اول تیرماه، در این وب‌سایت «بیانیه‌ی جمعی از وکلا در باره‌ی دستگیری عبدالفتاح سلطانی»، وکیل و فعال حقوق بشر، را منتشر کرد که در آن بازداشت عبدالفتاح سلطانی، «غیر قانونی» قلمداد شده است.

پروند‌ه‌ی بازداشت‌شدگان در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

نسرین ستوده، وکیل عبدالفتاح سلطانی، ‌در باره‌ی آخرین وضعیت پرونده‌ی موکلانش که در ناآرامی‌های اخیر بازداشت شده‌اند می‌گوید: «متأسفانه باید بگویم، مهم‌ترین ویژگی کلیه‌ی بازداشت‌شدگان سه هفته‌ی اخیر بلاتکلیفی آنها است. چه در مورد افرادی که به دلیل سوابق فعالیتشان شناخته‌شده‌هستند، مثل آقای سلطانی که تا به حال هیچ اتهام مشخصی در مورد ایشان اعلام نشده و هم بازداشت‌شدگانی که دارای شهرت اجتماعی نیستند و در تظاهرات بازداشت شده‌اند. آنها وضعیتی کاملا نامشخص دارند. خانواده‌‌های آنها در مراجعه بین زندان‌، دادگاه انقلاب، پلیس امنیت و دیگر سازمان‌های ذی‌ربط کاملا سرگردان هستند. بسیاری از آنها می‌گویند، اسم بچه‌ی ما در لیستی که در زندان اوین هست وجود دارد ولی در لیست دادگاه انقلاب وجود ندارد یا بالعکس. یک نابسامانی و بی‌نظمی در این قضیه‌ی بازداشتی‌ها وجود دارد که متأسفانه بسیار نگران‌کننده هست و از طرفی دیگر باز شنیده شده که اینها برای گرفتن اعتراف مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند اینها همه مسایلی است که به شدت در نگرانی‌های اجتماعی و سلامت بازداشت‌‌شدگان می‌افزاید.»

خانم ستوده می‌گوید، وضعیت کیوان صمیمی، فعال حقوق بشر، نیز نامعلوم است: «در مورد آقای کیوان صمیمی در دادسرا به من گفتند که پرونده و اسم ایشان برای ما آشنا نیست و دادیار مربوطه هم حضور ندارند، روزها هم اینجا نیستند و اساسا دادیار در زندان اوین به سر می‌برد»

فریده غیرت که از جمله وکالت ژیلا بنی‌‌یعقوب و بهمن احمدی امویی، زوج روزنامه‌نگار را بر عهده دارد وضعیت کنونی موکلانش را اینگونه توضیح می‌دهد: «پرونده‌ها هنوز در مرحله‌ی بازجویی و در مرحله‌ی زندان اوین هست. هنوز پرونده‌هایشان به قسمت قضایی و بازپرسی نیامده که ما بخواهیم دخالتی در این مورد داشته باشیم و وکیل هم تا زمانی که پرونده به دادگاه نیاید، اصولا نمی‌تواند دخالتی بکند.»

امید به آزادی؟

آیا می‌شود به آزادی بازداشت‌شدگان پس از انتخابات امیدوار بود. فریده‌ی غیرت می‌گوید: «بله چون آزادی‌ها شروع شده. من امید دارم که به زودی اینها آزاد شوند. چون دلیلی هم برای بازداشت اینها در حال حاضر وجود ندارد. خب، ناآرامی‌ها بوده الان آرامشی پیدا شده و به هر حال شاید تصور می‌کردند که اینها مؤثر بودند. ولی من فکر می‌کنم که تکلیف همه‌ی اینها به زودی روشن خواهد شد.»

اما نسرین ستوده اشاره می‌کند که افراد عادی شانس بیشتری برای آزاد شدن دارند. وی می‌گوید: «با توجه به آنچه که تا به حال ادامه داشته، آنهایی که در تظاهرات بازداشت شدند و دارای شهرت اجتماعی نیستند به این گمان که اینها سامان‌ده‌‌این تظاهرات نیستند به تدریج آزاد می‌شوند. ولی متأسفانه این تصور وجود دارد که افراد سرشناس و فعالی که از سال‌ها قبل دارای فعالیت قانونی در ایران بودند، اینها هستند که تظاهرات را سازمان‌دهی می‌کنند. من از اینجا اعلام می‌کنم، این تصور به شدت اشتباه است. کسانی که تا به حال از روش‌های قانونی استفاده می‌کردند، طبیعی است که تسلیم این خشونت‌های رایج اجتماعی نمی‌شوند، خشونت‌هایی که از طرف حکومت ایران دارد به مردم تحمیل می‌شود و البته باز هم در صدد پیدا کردن راه‌های مسالمت‌آمیز خواهند بود.»

بازداشتی‌ها را کجا نگهداری می‌کنند؟

نسرین ستوده به این سئوال پاسخ می‌‌دهد: «رسما گفته شده که در زندان اوین نگهداری می‌شوند. باز در اظهارات رسمی و علنی فرمانده‌‌ی نیروی انتظامی اعلام کردند که بیش از هزار بازداشتی داشتیم، اما در مراجعه‌ای که خودم شخصا به دادسرای انقلاب داشتم به من گفته شد که ما اینجا حدود ۳ هزار اسم بازداشتی ‌داریم. این نشان می‌دهد که شمار بازداشتی‌ها خیلی بیشتر از اینها است که اسمشان در آنجا وجود نداشته. به علاوه در اظهارات غیر رسمی و تأیید‌نشده‌ای هم اعلام شده که بازداشت‌گاه‌‌ها فقط به زندان اوین منحصر نمی‌شوند. بازداشت‌گاه‌های غیر رسمی وجود دارد که به ویژه‌بازداشت‌های لباس شخصی‌ها به آنجا منتقل می‌شود. اینها همه اخبار نگران‌کننده‌ای است که ضرورت دارد مسئولین ذی‌ربط و به ویژه قوه‌ی قضائیه نسبت به رفع این نگرانی‌ها سریعا اقدام کنند و رسما و مستدلا اعلام کنند که بازداشتی‌ها در شرایط مساعدی به سر می‌برند، وضعیت خطرناکی ندارند و علاوه بر آن مورد ضرب و شتم قرار نمی‌گیرند.»

هیأت پیگری قوه‌ی قضائیه تا کجا پیش خواهد رفت؟

چند روزی است که قوه‌ی قضائیه هیأتی را مأمور تعیین تکلیف بازداشت‌شدگان کرده است. آیا این هيأت می‌تواند سرنوشت بازداشت‌شدگان را تغییر دهد؟

فریده‌ی غیرت ابراز امیدواری می‌کند که: «قوه‌ی قضائیه هیأت پیگیری تشکیل داده، مجلس هم یک واحد پیگیری درست کرده. حاج آقا ابوترابی دارند پیگیری می‌کنند که ببینند بازداشت‌ها به چه صورت بوده، قول دادند که همه را بررسی کنند. ما هم این انتظار را داریم که هر چه زودتر آثارش را ببینیم چون به هر حال این هيأت‌ها باید حرکتی انجام بدهند.»

و نسرین ستوده در این مورد می‌گوید: «من امیدوارم که هیأت پیگیری قوه‌ی قضائیه بی‌طرفی را رعایت کرده و انصاف را سرلوحه‌ی خودش قرار بدهد و اگر اصل انصاف و عدالت را رعایت بکند حتما منجر به آزادی بازداشت‌شدگان می‌شود، در غیر اینصورت هیچ امیدی نمی‌شود به این هیأت بست.»

نویسنده: فریبا والیات

تحریریه: بهنام باوندپور