قلب ارگانی عضلانی و توخالی است، شبیه به مشت انسان؛ عضوی که حدود ۷۰ بار در دقیقه می‌تپد و روزانه تا ۱۰ هزار لیتر خون را به بدن پمپاژ می‌کند. قلب نه تنها این عمل را بی‌وقفه برای یک عمر انجام می‌دهد، بلکه اگر لازم باشد برای مثال هنگام دویدن ارسال خون به بدن را ۵ برابر می‌کند.

پمپاژ دوگانه

بوم، بوم

قلب تنها یک عضله نیست، بلکه عضله‌ای کاملا ویژه است. می‌توان گفت که این عضله شبیه عضلات دست یا پا است، چون می‌تواند همانند آن‌ها به‌سرعت و با قدرت منقبض شود. اما تفاوت این‌جاست که عضله قلب قادر است به صورت مداوم فعالیت کند بی‌آنکه خسته شود. علاوه بر این تمامی سلول‌های قلبی با یکدیگر در ارتباطند تا بتوانند به صورت هماهنگ و بی‌وقفه به عنوان عضله واحد قلب عمل کنند.

تلاش کنید ضربان قلبتان را از طریق نیروی اراده متوقف سازید. امکان ندارد. زیرا بافت قلب توسط سیستم عصبی خودکار عصب‌دهی می‌شود و از سیستم الکتریکی (سیستم هدایت) خاص خود برخوردار است. گره‌های ویژه دهلیزی (سینوسی) دائما نیروی رانش شدید ایجاد می‌کنند تا قلب به طور هماهنگ منقبض شود. اگر گره ‌دهلیزی نتواند کارش را انجام دهد، این کار را گره بطنی انجام خواهد داد.

اگر قلب از ریتم خود خارج شود ممکن است دچار گرفتگی شده و نتواند خون را پمپاژ کند. در این صورت دستگاه‌هایی ویژه درون بدن بیمار کار می‌گذارند و با ایجاد شوک خطر را رفع می‌‌کنند. این عمل باعث می‌شود که این ارگان ضربان‌ساز طبیعی دوباره کار خود را از سر بگیرد.

اگر ضربان قلب بیماری بسیار آهسته‌ شود می‌توان با کار گذاشتن دستگاه ضربان‌ساز مصنوعی ضربان قلب را دوباره به حال طبیعی بازگرداند. این دستگاه تکانه‌های الکتریکی ایجاد کرده و آن را به سراسر عضله قلب ارسال می‌کند. پزشکان اولین بار در سال ۱۹۵۸ از این روش استفاده کردند. یک ضربان‌ساز مدرن می‌تواند بین ۵ تا ۱۲ سال کار کند. به طور متوسط این دستگاه‌ها برای ۸ سال فعال می‌مانند.

برای جراحی قلب باز باید برای مدت کوتاهی حرکت قلب را متوقف کرد. یعنی باید حالتی شبیه به مرگ ایجاد کرد. در ۵۰ سال گذشته دانشمندان راهی برای حل این مشکل پیدا کردند. دستگاه قلب ـ ریه می‌تواند وظیفه قلب و ریه را به هنگام جراحی بر عهده بگیرد و خون را غنی از اکسیژن ساخته و به بدن پمپاژ کند.

پزشکی مدرن امکان معاینه یا جراحی قلب بدون شکافتن قفسه سینه را به‌وجود آورده است. در این‌جا پزشک وسیله‌ای به نام کاتتر (یک لوله بلند و باریک) را از درون یک رگ اصلی در کشاله ران، آرنج یا مچ دست به سمت قلب می‌فرستد. در این روش از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود.

در صورت وجود اختلال یا نارسایی در دریچه‌های قلبی باید دریچه‌هایی مصنوعی را جایگزین کرد. پزشکان در این حالت یا از دریچه‌هایی طبیعی (خوکی) یا دریچه‌های مکانیکی از جنس فلز استفاده می‌کنند. استفاده از دریچه‌های مصنوعی قابل انعطاف هم مرسوم است که می‌توان آن‌ها را از طریق کاتتر (یک لوله بلند و باریک) به طرف قلب فرستاد. در این‌جا نیاز به عمل قلب باز وجود ندارد.

شریان‌های کرونری وظیفه خون‌رسانی به قلب را بر عهده دارند. اگر یکی از این شریان‌ها دچار انسداد شود امکان سکته قلبی به‌وجود می‌آید. جراح قلب در این‌جا از عمل بای‌پس یا پیوند عروق قلب استفاده می‌کند. در این شیوه معمولا قسمتی از یک ورید برداشته شده و به سرخرگ کرونری مسدود شده پیوند زده می‌شود تا مسیر فرعی در اطراف گرفتگی ایجاد شود. گاهی هم از پروتزهای مصنوعی برای برطرف کردن این معضل استفاده می‌شود.

در صورت مسدود شدن عروق کرونری قلب پزشک کاتتری (لوله بلند و باریکی) را به درون رگ گرفته‌شده فرستاده و محل انسداد را با بالونی باز می‌کند. همچنین استنت یا فنری که در حقیقت تورینه‌ای فلزی است را به‌دور بالن تعبیه می‌کنند که به دیواره داخلی رگ تکیه می‌کند.

اولین عمل‌‌های پیوند قلب را متخصصان در سال ۱۹۶۷ انجام دادند. در آن زمان این عمل انقلابی بود. اما اینک جراحی پیوند قلب دیگر نادر نیست. هر ساله در سراسر جهان پزشکان هزاران قلب اهدا شده را از پیکر مردگان به زندگان پیوند می‌زنند. با این حال پیوند گیرنده باید در تمامی عمر داروهایی مصرف کند که مانع از آن می‌شود که بدن او این قلب بیگانه را پس زده و نپذیرد. A

قلب‌های اهدایی کم‌شمارند. چاره دیگر استفاده از قلب مصنوعی است. وقتی قلب کارش را درست انجام نمی‌دهد، مثلا در نارسایی قلب از قلب مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش قلب بیمار در بدن فرد باقی می‌ماند، اما توسط پمپی که درون قفسه سینه کار گذاشته شده حمایت می‌شود. محرک و انرژی این پمپ در خارج از بدن بیمار قرار دارد.

محققان مشغول کار بر روی قلبی مصنوعی‌اند که بتواند به طور کامل جایگزین قلب بیمار شود. این قلب باید به گونه‌ای باشد که آن را بتوان بدون نیاز به لوله‌های اتصالی منتهی به دنیای بیرون، در درون بدن قرار داد. این قلب نباید نیاز به سرویس داشته باشد و باید بتواند سال‌های مدید بتپد.