سوداگران اندیشه و فرهنگ در بازار کتاب فرانکفورت
۱۳۹۴ مهر ۲۵, شنبه
شصت و هفتمین دوره‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت که از ۱۴ اکتبر در این شهر آغاز به کار کرده، یکی از مهم‌ترین مراکز رونق‌بخشی به صنعت چاپ و نشر کتاب است. این ویژگی، به‌خصوص در روزهایی که درهای این بزرگ‌ترین بازار کتاب اروپا، به‌روی بازدیدکنندگان غیرحرفه‌ای بسته می‌ماند، بیشتر به چشم می‌خورد.
اغلب گفت‌وگوها در غرفه‌ها پیرامون دیدارهایی که ناشران و نمایندگان آن‌ها با همکاران خود از کشورهای دیگر دارند و شمار قراردادهایی که قرار است با آنان منعقد کنند، دور می‌زند.
بیشتر بخوانید: "آزادی بیان" شعار اصلی نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سال ۲۰۱۵
پترا هاردت، رییس بخش حقوقی بنگاه انتشاراتی آلمانی "زورکمپ" در این رابطه می‌گوید: «در حال حاضر همه در حال معامله با هم هستند. ناشران چینی با ناشران آمریکایی، آمریکایی‌ها‌با نروژی‌ها، نروژی‌ها با آلمانی‌ها و ... این فهرست‌را می‌شود همین‌طور ادامه داد...»
تاثیر نقش واسطه‌های فرهنگی
بنگاه انتشاراتی "زورکمپ" خود اکنون بیش از ۱۰۰ هزار امتیاز فروش آثار نویسندگان غیرآلمانی را در اختیار دارد و تعداد زیادی حق انتشار آثاری که در این بنگاه به چاپ رسیده‌اند را هم به همکاران غیرآلمانی خود فروخته است.
انعقاد این گونه قراردادها در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، اغلب بیش از یک ربع ساعت به طول نمی‌انجامد. گاهی هم سالن‌‌های لوکس هتل‌های بزرگ به صحنه‌ی چانه‌زدن بر سر بهای این کالا بدل می‌شود. گفته می‌شود که امسال بیشتر معاملات پیرامون خرید و فروش امتیاز ترجمه‌ی آثار ادبی، علمی، فنی و سرگرم‌کننده دور می‌زند.
واسطه‌های بین‌المللی و آژانس‌های نشر کتاب، از پیش انعقاد این قراردادها را تدارک می‌بینند. این گروه به ویژه در تعیین این که نام کدام کتاب و نویسنده در فهرست "خرید و فروش حق ترجمه‌ی بنگاه‌های نشر" قرار گیرد، نقش مهمی به عهده دارند و به نوعی بر شکل‌گیری گرایش‌ها و سلیقه‌ها‌ی خوانندگان تاثیر می‌گذارند. اغلب ناشران از محتوای کتابی که قرارداد خرید امتیاز انتشار آن را امضا میکنند، با خبر نیستند و تنها بر اساس "توصیه" این دلال‌ها تصمیم می‌گیرند.
"آژانس‌های واسطه" همزمان به عنوان یکی از عوامل اصلی رونق‌بخشی به صنعت چاپ و نشر در جهان هم عمل میکنند. هر سال به‌طور میانگین، نزدیک به ۶۵۰ دلال خرید و فروش حق تالیف که به عضویت "آژانس جهانی حمایت از حق تالیف" در آمده‌اند، در این نمایشگاه بین‌المللی فعالیت دارند.
بازار کتاب آسیا؛ کشف جدید نمایشگاه
در چند سال گذشته، به ویژه فعالیت ناشران کشورهای آسیایی افزایش چشم‌گیری یافته است. در سال ۲۰۱۴ بیش از ۴۵۳ ناشر آسیایی در این نمایشگاه شرکت داشتند و نزدیک به ۱۰ هزار بازدیدکننده از این قاره به فرانکفورت سفر کرده بودند.
به گفته‌ی پترا هاردت، در حال حاضر شکل‌گیری سنت کتاب‌خوانی در این کشورها در نتیجه‌ی گسترش روابط اقتصادی با اروپا آغاز شده است. او در این رابطه می‌گوید: «این کشورها در واقع از راه کتاب روشنگر‌ی میکنند. این‌ها پی برده‌اند که سنت خواندن برای تشکیل یک کشور دموکراتیک، اهمیت زیادی دارد.»
چینی‌ها در صف اول
به‌ویژه ناشران چینی، در این نمایشگاه که امسال میزبان بیش از ۷۰۰۰ ناشر از ۱۰۴ کشور جهان است، به فعالیت‌های خود افزوده‌اند و از تمام امکانات آن برای عرضه‌ی آثار ادبی و آموزشی نویسندگان خود استفاده میکنند.
به عنوان مثال "بنگاه انتشاراتی دانشگاه بایجینگ" که کتاب‌های متعددی درباره‌ی تدریس‌زبان چینی به چاپ رسانده، در سال گذشته بیش از ۷۰ قرارداد با ناشران کشورهای حاضر در نمایشگاه در بخش آموزش زبان چینی امضا کرد.
بیشتر بخوانید: سخنرانی سلمان رشدی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت در ضرورت آزادی بیان
به گفته‌ی شائو شوآی، نماینده‌ی این بنگاه انتشاراتی در فرانکفورت، هر سال بر شمار علاقمندان به فراگیری زبان چینی، به ویژه در حوزه‌ی کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند ویتنام افزوده می‌شود. شائو شوآی، هم‌چنین به "تب یادگیری زبان‌های خارجی" که از چند سال پیش جامعه‌ی چین را فراگرفته، اشاره می‌‌کند و در رابطه به آموزش زبان آلمانی می‌گوید: «داوطلبان فراگیری زبان آلمانی در دانشگاه‌های چین، هر روز افزایش می‌یابد و در نتیجه تقاضای این مراکز فرهنگی هم برای انتشار کتاب‌های تدریس این زبان بیشتر شده است.»
به گفته‌ی او، کتاب‌های کودکان و نوجوانان این کشور در چین علاقمندان زیادی دارد. موافق آمار اتحادیه‌ی سهام‌داران کتاب‌فروشان آلمان، بیش از ۳۶ درصد قراردادهای فروش حق امتیاز در سال ۲۰۱۳ به این ژانر اختصاص داشت.
تایلند
تایلند نیز، یکی دیگر از کشورهای آسیایی است که امسال فعالیت‌های خود را در این نمایشگاه گسترش داده است. پرابدا یون، رئیس اتحادیه‌ی کتاب‌فروشان و ناشران تایلند که خود نویسنده هم هست در این رابطه می‌گوید: «ما بیشتر از فروش، حق امتیاز ترجمه‌ی‌آثار کشورهای دیگر را می‌خریم.»
او دلیل این امر را کمبود مترجم از زبان تایلندی و دشواری این زبان می‌داند و می‌گوید که کتاب‌های کارتونی از این تایلند، در بازار جهانی طرفداران بسیاری دارد. خوانندگان تایلندی، بیشتر رمان و "کتاب‌های راهنما برای فراگیری شیوه‌ی زندگی بهتر" را می‌خوانند.
ایران
جمهوری اسلامی ایران، امسال غایب جنجال‌برانگیز این دوره‌ی نمایشگاه بود. تابلوها و آگهی‌های متعددی در این غرفه، دلیل عدم شرکت نزدیک به ۱۶ ناشر و ۵ تشکل صنفی‌ای را که قرار بود در این نمایشگاه شرکت کنند، به زبان آلمانی توضیح می‌داد.
عدم حضور در نمایشگاه فرانکفورت برای این کشور افزون بر پیامدهای جنجال‌برانگیز، زیان‌‌های مالی کلانی هم در بر داشت. به‌طور کلی رد "دعوت میزبان"، میهمان را از پرداخت هزینه‌‌های سنگین پذیرش آن معاف نمی‌کند.
"میهمان ایرانی" این نمایشگاه نیز مانند سایر شرکت‌کنندگان، می‌بایست بلافاصله پس از قبول دعوت، هزینه‌ی اجاره‌ی غرفه را که بالغ بر ۳۰۰ یورو برای هر ۸ مترمربع است، به حسابداری این مرکز واریز کند.
بیشتر بخوانید: ایران نمایشگاه کتاب فرانکفورت را تحریم کرد
متراژ غرفه‌ی ایران در این نمایشگاه، ۲۴۰ متر مربع بود. میزان کرایه‌ی میز، صندلی، قفسه، صفحه‌های دیجیتالی آگهی، لوازم تزیینی، امکانات استفاده از آب و برق، خدمات فنی و مشاورتی و دیگر وسایل و امکانات ضروری، بر حسب نیاز، تعداد و کیفیت آن‌ها بر هزینه‌ی اجاره افزوده می‌شود.
"حمایت قابل توجهی از موضع ایران نشد"
غرفه‌ی ایران با شعارهایی در تبلیغ "دفاع مقدس"، دین و انقلاب پوشانده شده بود. تنها در قفسه‌های متعددی که سراسر دیوارهای آن را می‌پوشاند، اثری از کتاب نبود: بر اساس گزارش "موسسه‌ی نمایشگاه‌های فرهنگی ایران" قرار بود که ۲۵۰ عنوان از حوزه‌های ادبیات، ایران‌شناسی و موضوع‌های عمومی در این قفسه‌ها به نمایش گذاشته شوند.
به ویژه، ارائه‌ی آثار "دفاع مقدس" که به "انجمن ناشران دفاع مقدس" واگذار شده بود، در مرکز برنامه‌ها قرار داشت و معرفی بیش از ۱۰۰ اثر در این زمینه را دربرمی‌گرفت. هم‌چنین "مجمع ناشران انقلاب اسلامی"، به نمایندگی از ناشران حوزه‌ی "دین و انقلاب" بیش از ۱۲۰ اثر برای شناسناندن‌پیوند این دو به "انقلابیون مسلمان"، انتخاب شده بود. انجمن ناشران دانشگاهی به نمایندگی از ناشران این حوزه نیز قرار بود با بیش از ۵۰ اثر در نمایشگاه حضور داشته باشد.
محمد مهدی ایمانی‌پور رایزن فرهنگی ایران در آلمان، در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر گفته است که "دنیا صدای اعتراض ایران" در ارتباط با حضور سلمان رشدی در نمایشگاه کتاب را شنیده است.
او اما همزمان در همین مصاحبه اذعان کرده است: « مطابق معمول در صیانت از ارزش های اسلامی، جمهوری اسلامی ایران همراهان پرتعدادی ندارد. برخی از اظهار نظرهای شخصی در محکومیت این حرکت (حضور سلمان رشدی در نمایشگاه) وجود داشته است ولی موضعگیری قابل توجهی وجود نداشته است.»
شصت و هفتمین دوره‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت روز ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) به پایان می‌رسد.