محور اصلی گفت‌وگوهای رهبران روسیه و ترکمنستان پیرامون انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، بخش کشاورزی و علوم آموزشی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر اعلام شده است. روزنامه‌های ترکمنستان و روسیه گزارش دادند که مسئله‌ی صدور گاز ترکمنستان به روسیه موضوع اصلی مذاکرات رهبران دو کشور بود.

منابع غیررسمی ترکمنستان در گفت‌وگو با "دویچه وله" تائید کردند که روسیه تلاش دارد ترکمنستان عضو سازمان‌‌های منطقه‌ای گردد و در مسئله رژیم حقوقی دریای خزر نیز به مواضع روسیه و دیگر کشورهای ساحلی نزدیکتر شود.

همه چیز با یک انفجار شروع شد

با بروز بحران مالی در جهان و پائین آمدن نرخ گاز، روسیه مجبور بود بر اساس قرارداد ۲۵ ساله‌ای که در سال ۲۰۰۳ منعقد کرده بود، گاز ترکمنستان را با نرخ ثابت خریداری کند. این مسئله زیان اقتصادی فراوانی برای شرکت روسی "گازپروم" به بار آورد. مقامات ترکمنستان دولت روسیه را متهم کردند که به منظور "ادامه ندادن به خرید گاز"، باعث انفجار عمدی در خط لوله گازی ترکمنستان به روسیه شدند. در نتیجه ترکمنستان نتوانست گاز خود را صادر کند و هر ماه حدود یک میلیارد دلار متضرر شد.

این رویداد سبب شد که ترکمنستان بازار خود را به روی چین و ایران باز کند و در ماه دسامبر سال گذشته از راه بزرگترین خط لوله‌ی گازی دنیا، انتقال گاز ترکمنستان به چین آغاز شد. افزون بر این دومین خط لوله‌ی گازی ترکمنستان به ایران نیز با حضور محمود احمدی‌نژاد افتتاح شد. ترکمنستان با احداث شبکه‌ی خط لوله‌ی داخلی زمینه را برای انتقال گاز خود بوسیله خط لوله‌ نابوکو فراهم کرد. اواخر سال جاری میلادی نیز قرار است که رهبران هند و پاکستان و افغانستان برای مذاکره پیرامون خط لوله تاپی (ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان) و انتقال گاز ترکمنستان به هندوستان به عشق‌آباد سفر کنند.

کاهش نفوذ روسیه در ترکمنستان

به نظر میشائیل لاوبش، رئیس "بنیاد مدافع آزادی و حقوق شهروندی" در آسیای میانه Eurasian Transition Group، ترکمنستان در طول یک سال گذشته بیشترین تلاش خود را کرد تا از زیر سلطه‌ی روسیه بیرون بیاید. بیشتر از هر چیز روسیه از پیوستن ترکمنستان به خط لوله‌ی نابوکو نگران است.

لاوبش به دویچه‌وله می‌گوید که مدودیف تلاش می‌کند که نفوذ روسیه را در ترکمنستان توسعه بخشد و سیاست فعال‌تری اتخاذ کند. این کارشناس امور آسیای میانه خاطر نشان می‌کند که ترکمنستان با فروش گاز خود به ایران و چین عملا از تسلط کامل روسیه خارج شده است.

نورمحمد حاناموف، یکی از مقامات بلند پایه‌ی سابق ترکمنستان مخالف این نظر است. وی در گفتگو با "دویچه‌وله" می‌گوید: «فروش گاز ترکمنستان به چین و ایران پیش از این انفجار در نظرگرفته شده بود. اما این انفجار سبب تسریع انتقال گاز ترکمنستان به ایران و چین شده است».

"سیاست بیطرفی" ترکمنستان

حاناموف همچنین می‌گوید که ترکمنستان تنها کشور آسیای‌میانه است که رسما سیاست "مستقل و بی‌طرفانه" را اتخاذ کرده و در سازمان‌های منطقه‌ای از جمله "سازمان همکاری‌های شانگهای" و"پیمان امنیت جمعی" عضو نشده است. به نظر این مقام سابق ترکمنستان، روسیه تلاش می‌کند پیوندهای دیرینه خود با این کشور را تقویت کند و رهبران این کشور را تشویق می‌کند تا وارد سازمان‌های منطقه‌ای شوند. خاناموف تاکید می‌کند که ترکمنستان سیاست بی‌طرفی خود را ادامه خواهد داد .

خروج روس‌ها از ترکمنستان

وضعیت روس‌زبان‌های ترکمنستان تا کنون در توسعه و تنش مناسبات دو کشور چه نقشی داشته است؟

دولت‌مراد، روزنامه‌نگاری مقیم عشق‌آباد درباره‌ی وضعیت مردم روس‌زبان چنین توضیح می‌دهد: «در دوره‌ی نیازاف، رئیس جمهور سابق این کشور، حدود ۳۰۰ هزار نفر از شهروندان روس‌زبان، ترکمنستان را ترک کردند. وضعیت روس‌ها در ترکمنستان بد نشده و کارهای سخت هنوز هم به روس‌ها داده نمی‌شود. مثلا آنها در مزارع پنبه کار نمی‌کنند. خروج روس‌ها از ترکمنستان با پایین آمدن سطح آموزش در این کشور ارتباط دارد. چون نیازاف دستور داده بود که دوره‌ی تحصیل تا ۹ سال کاهش یابد و شهروندان روس‌زبان مجبور بودند از شهروندی روسیه دست بکشند و فقط تابعیت ترکمنستان را بپذیرند».

به نظر دولت‌مراد، با روی کار آمدن قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس جمهوری جدید ترکمنستان، اکنون وضعیت تغییر کرده است. وی می‌گوید، علاوه بر فعال شدن مدارس روسی در ترکمنستان دانشگاه‌های نفت و گاز روسیه نیز شعبه‌های خود را در عشق‌آباد و نبیت‌داغ افتتاح کردند.

نقش تعیین‌کننده‌ی ایران در ترکمنستان

ایران و ترکمنستان بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر مرز زمینی و آبی دارند. همسایگی ترکمنستان با ایران سبب شد که راه ترکمنستان به کشورهای دورتر از مرزهای خود نیز باز شود. مواضع هر دو کشور در مسئله دریای خزر تا کنون بسیار نزدیک بوده است.

میشائیل لاوبش کارشناس آلمانی در این خصوص به "دویچه‌وله" می‌گوید که روسیه پس از روی کار آمدن بردی محمداف دوباره تلاش کرد که ترکمنستان به مواضع سایر کشورهای ساحلی بپوندد و از ایران دوری کند.

دستاورد سفر مدودیف به ترکمنمستان

روسیه هنوز هم بزرگترین خریدار گاز ترکمنستان است. شرکت‌های روسی "استروی ترانس گاز"، "ایترا"، "کاماز" و شرکت موبایل "ام تی اس" روسی بازار ترکمنستان را در انحصار خود دارند.

درتاریخ ۱۶ اکتبر شرکت روسی "ایترا" خط لوله گاز "قاراقوم- یی‌لانلی" را راه‌اندازی کرد. در سال ۲۰۰۹ روسیه حدود ۵ میلیارد دلار از ترکمنستان گاز خریداری کرده است. منابع روسی اطلاع می‌دهند که ۱۳۸ شرکت در ترکمنستان با سرمایه روسی فعالیت می‌کنند.

صاحب‌نظران روس بر این باورند که فعال شدن روسیه در ترکمنستان نتایج مثبتی به بار آورده و نفوذ روسیه دراین کشور بیشتر خواهد شد. درعین حال کارشناسانی که با "دویچه‌ وله" صحبت کردند عقیده دارند که ترکمنستان با وجود تلاش‌های روسیه "سیاست بی‌طرفی" خود را ادامه خواهد داد.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: علی امینی