باراک اوباما، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، در آینده ‌با چه دشواری‌هایی در خاور میانه روبرو خواهد شد؟ کارشناسان سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا، در نشست بنیاد برتلزمن، در هتلی در واشنگتن به رایزنی بر سر این موضوع پرداختند.

بدون شک برنامه‌ی اتمی ایران، ترور در عراق و صلح در خاور میانه مهم‌ترین مسایلی خواهد بود که اوباما باید بلافاصله پس از ورود به کاخ سفید به آن‌ها بپردازد. اما سیاستی که در نشست بر آن تأکید شد، این بود که اوباما باید روش همتای پیشین خود بوش را کنار بگذارد و به سوریه و رییس‌جمهوری‌اش بشار اسد نزدیک شود.

ایران و ضرورت دست کشیدن این کشور از برنامه‌ی اتمی، بارها در نشست مطرح شد، ولی تنها کلمه‌ای که یکی از شرکت‌کنندگان بر روی دفترچه‌اش نوشت، همان «سوریه» بود.

کارشناسان سیاست خارجی آمریکا، در نشست بنیاد برتلزمن، بر این نظر بودند که برای پیشرفت دیپلماتیک در منطقه، باید به رژیم بشار اسد در دمشق نزدیک ‌شد.

رفیق حریری در فوریه‌ی ۲۰۰۵ در انفجار خودرویی در بیروت کشته شد. آمریکا و بسیاری از کشورها، این سانحه را جنایتی سازمان‌یافته تعبیر کردند و سوریه و بشار اسد را مسئول مستقیم آن دانستند. به دنبال ترور رفیق حریری، آمریکا سفیر خود را از دمشق فراخواند و روابط دو کشور وارد مرحله‌ای بحرانی‌تر شد.

اینک که سه سال از آن دوران می‌گذرد، کارشناسان سیاست خارجی آمریکا بر این باورند که دوری از سوریه به حل مسایل خاورمیانه کمکی نخواهد کرد و بدون سوریه برقراری ثبات در عراق و صلح میان اسراییل و فلسطین ممکن نخواهد بود. مهم‌تر این‌که سوریه تاکنون مهم‌ترین متحد ایران در منطقه بوده است. اگر دمشق از تهران دور شود، توازن خاورمیانه به نفع کشورهای عربی طرفدار غرب تغییر خواهد یافت. این کشورها، به ویژه عربستان، بیم دارند که ایران به سلاح اتمی مسلح شود.

به موجب نظرات مطرح در نشست واشنگتن، اوباما باید برای ایجاد شکاف میان ایران و سوریه، در سطح وسیعی آماده‌ی مصالحه باشد. اندرو تابلر، کارشناس امور سوریه در مؤسسه‌ی واشنگتن، می‌گوید: «رژیم بوش ابتدا می‌خواست تغییراتی در سوریه رخ دهد تا بعد پیشنهادات خود را مطرح سازد. در حالی که مشاوران اوباما عقیده‌ای دیگر دارند و فکر می‌کنند که گام برداشتن به سوی سوریه به معنای ضعف نیست».

خواسته‌های صریح سوریه

اشپیگل آن‌لاین می‌نویسد: سوریه می‌داند چه می‌خواهد. سوریه خواستار حضور مستقیم آمریکا در مذاکرات صلح خود با اسرائیل است. این کشور می‌خواهد در مذاکره با اسرائیل ارزشمند‌‌ترین نتایج را به دست بیاورد. نتایجی مانند به رسمیت شناختن سوریه در غرب و تحمل نفوذ این کشور در لبنان. در مقابل، سوریه از حمایت خود از حزب‌الله و حماس دست خواهد کشید و از ایران دور خواهد شد.

ریچارد هاس و مارتین ایندریک، کارشناسان خاور میانه در امور فرامرزی‌، بر این نظربودند که میانجی‌گری آمریکا در مذاکرات صلح اسراییل و سوریه، سوریه را از صف «دشمنان» خارج ساخته و اتحاد این کشور با ایران را در هم خواهد شکست. به شرط این‌که اوباما فعال عمل کند، چرا که سوریه تنها زمانی از اتحاد استراتژیک با ایران دست خواهد کشید که بتواند مناسباتی عادی با آمریکا برقرار سازد.

کارشناسان عنوان کردند، در صورتی که آمریکا خواستار "سیاست تغییر از طریق نزدیک شدن" باشد، باید از الگوی اروپا پیروی کند. نیکولا سارکوزی، رئیس‌جمهوری فرانسه، در ماه ژوئیه در پاریس میزبان اسد بود و خود نیز پس از آن به دمشق سفر کرد. اتحادیه‌ی اروپا و سوریه چندی پیش بر سر پیش‌نویس تفاهم‌نامه‌ی همکاری به توافق رسیدند. این تفاهم‌نامه‌ قرار است در تابستان ۲۰۰۹ امضاء شود. طبق این تفاهم‌نامه‌، سوریه نیز در روابط تجاری، حقوقی برابر با اسرائیل و دیگر کشورهای دریای مدیترانه کسب خواهد کرد.

تلاش‌های بوش

پیتر رادمن، از مؤسسه‌ی بروکینگز می‌گوید، جدایی افکندن میان سوریه و ایران چندان هم آسان نیست، چرا که این ایده پیش از این از شروع اتحاد دو کشور و هشت سال جنگ ایران و عراق نیز وجود داشت، اما مشکلات بزرگ‌تر از آن بود که بتوان به آسانی آن را عملی ساخت.

حتی دولت بوش نیز پس از حملات یازدهم سپتامبر با رژیم اسد در مبارزه با تروریسم همکاری کرد و بی‌جهت نبود که نام سوریه را در فهرست «کشورهای محور شرارت» ننوشت. اما پس از حمله به عراق و کمک سوریه به شورشیان این کشور، ایده‌ی تغییر رژیم سوریه در دولت بوش جان گرفت و با ترور رفیق حریری روابط دو کشور بیش از پیش تیره شد.

اما آمریکا در عین‌حال نگران آن بود که سقوط اسد ممکن است منطقه را بی‌ثبات‌تر کند.

رودمن هشدار داد که سوریه تاکنون گام‌های جدی در نزدیک شدن به آمریکا برنداشته است. وی گفت: «سوریه کشوری ضعیف است که با نزدیک شدن به ایران و مانورها‌ی‌ مخربش، جایگاه مهم خود را در میان کشورهای عربی تضمین کرده است. اینک نیز نمی‌توان به یقین گفت، سوریه از استراتژی موفقش دست خواهد کشید. سوریه تاکنون از ارسال سلاح به حزب‌الله لبنان و کمک به ورود شورشیان به عراق دست نکشیده و همچنان روابط خوبی با ایران دارد».

به گفته رودمن، حتی گفت‌وگوهای غیرمستقیم صلح با اسرائیل و از سرگیری روابط دیپلماتیک با لبنان را به سختی می‌توان به حساب حسن‌نیت این کشور گذاشت، چرا که بازپس‌گیری بلندی‌های جولان، تنها هدفی است که سوریه را به صلح با اسرائیل علاقمند ساخته است.

هشدار اسرائیل

یوسی لوی، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ی اسرائیل، ‌به جایگاه قدرتمند حزب‌الله لبنان و برخورداری از حق وتو در پارلمان و منافع سوریه در نزدیک شدن به حزب‌الله اشاره کرد. او گفت: «میان سخن و عمل سوریه تفاوت وجود دارد. آن‌ها از صلح حرف می‌زنند، در حالی‌که از حزب‌الله حمایت تسلیحاتی می‌کنند و مقر اصلی حزب‌الله را در دمشق بنا می‌سازند».

اسرائیل بیم آن دارد که آمریکا در نزدیک شدن به سوریه زیاده‌روی کند.

اشپیگل آن‌لاین در پایان می‌نویسد: شاید برای اوباما بهتر باشد که از خدمات اروپایی‌ها استفاده کند و به قول یکی از کارشناسان دانشگاه آمریکا در بیروت، بگذارد اروپایی‌ها دیپلماسی‌شان را اجرا کنند تا در پایان آمریکا وارد عمل شود و به طور رسمی نتایج را به رسمیت بشناسد.