سکههای کم وزن جایگزین اسکناسهای خرد
۱۳۸۸ فروردین ۹, یکشنبهمدتهاست که دیگر «ریال» فقط در اسناد رسمی واحد پول ایران محسوب میشود. در زندگی روزمره و حتا در معاملههای خرد، واحد پول «تومان» است. حسین قضاوی، قائم مقام بانك مركزی، شهریور سال ۸۷ میگوید، یک اسکناس هزار تومانی امروز قدرت خریدی معادل ۲۵ ریال سی سال پیش را دارد.
به رغم کاهش سرسامآور ارزش پول ملی هنوز اسکناسهای ده، بیست، پنجاه و صد تومانی در گردشاند. بانک مرکزی در آستانهی دومین هفتهی سال جدید اعلام کرد چاپ این اسکناسها به دلیل فرسودگی زودرس، صرفه اقتصادی ندارد و متوقف میشود. قرار است به جای اسکناسهای خرد، سکه ضرب شود.
سکههایی که ارزش فلزشان بیشتر است
مدتهاست ضرب سکههای ۵، ۱۰ و ۲۰ ریالی متوقف شده است. سکههای رایج اکنون ۵، ۱۰، ۲۵، و ۵۰ تومانی هستند. دو سکهی آخری گرچه ارزشی ناچیز دارند، همچنان در معاملههای روزمره مورد استفاده قرار میگیرند. ضرب این سکهها از چند سال پیش صرفه و توجیه اقتصادی ندارد. بهای فلز و هزینهی تولید هر سکه حدود ۴۰ تومان برآورد میشود. مرغوبیت فلز به کار رفته در سکههای ۲۵ تومانی و تفاوت ارزش وزنی آنها با ارزش پولیشان این وسیلهی داد و ستد را به کالایی باارزش تبدیل کرده است.
چند سالی است که عدهای با خرید و جمعآوری سکههای ۲۵ تومانی آنها را تبدیل به شمش کرده و به صورت قاچاق در بازارهای خارجی میفروشند. در دو سال گذشته خبرهایی متفاوتی از دستگیری ذوبکنندگان و قاچاقچیان سکه در رسانهها منتشر شده است.
سکهی کم وزن جایگزین اسکناس خرد
به گزارش واحد مرکزی خبر، مجید صنیعی مدیر کل سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی، در ششم فروردین ماه خبر داد، اسکناسهای کمتر از دویست تومانی دیگر چاپ نمیشوند. صنیعی میگوید «به جای این اسکناسها، سکههای معادل، ضرب و توزیع شده است تا هزینه زیاد چاپ اسکناسها حذف شود.»
همچنین برای جلوگیری از سوء استفاده و ذوب سکههای جدید، وزن آنها تا یک سوم وزن سکههای قدیمی کاهش داده شده است. با توجه به گردش فراوان و سرعت فرسودگی، هزینه چاپ اسکناسهای خرد نیز مانند سکهها از ارزش پولی آنها بیشتر است. به گفتهی محمود بهمنی، دبیر کل بانک مرکزی چاپ هر اسکناس ۳۷۰ ریال هزینه دارد.
عمر کوتاه اسکناس
در ایران سالانه حداقل ۷۰۰ میلیون قطعه اسکناس از گردش خارج میشود. عمر متوسط این اسکناسها پنج سال است که در اسکناسهای ریز به یک سال نیز میرسد. هزینهی از میان بردن اسکناسهای فرسوده سالانه نزدیک به ۱۸ میلیارد تومان است.
سرانه مصرف اسکناس در ایران ده برابر اروپاست. سهم مبادلات الکترونیکی در بازار ایران بسیار ناچیز است. خریدهای روزانه تقریبا فقط با پول نقد انجام میشود و کم ارزش بودن پول، حجم اسکناسهای در گردش را افزایش میدهد. در کشورهای توسعهیافته عمر متوسط اسکناس را حدود ده سال در نظر میگیرند و پیش از آنکه به حال و روز اسکناسهای ایران بیفتند، آنها را از رده خارج میکنند.
اسکناسها درشتتر میشوند
بانک مرکزی برای مقابله با این مشکل در سال ۱۳۷۹ طرح انتشار اسکناسهای درشتتر را تهیه و پیشنهاد کرد. این طرح با مخالفت کارشناسانی روبرو شد که انتشار اسکناس درشت را تورمزا میدانند. به رغم این مخالفتها، اسکناسهای دو هزار تومانی از سال ۸۲، و اسکناسهای پنج هزار تومانی از اسفند ۸۵ رسما به چرخهی پولی کشور افزوده شدند.
دبیرکل بانک مرکزی وعده داده بود اسکناسهای ده هزار تومانی نیز تا خرداد ۸۷ منتشر شوند. ظاهرا نگرانیهای موجود از افزایش تورم این اقدام را به تأخیر انداخته و جلوی گسترش نشر پنج هزار تومانی را هم گرفته است. گرچه مسئولان بانک مرکزی معتقدند، اسکناسهای درشت تأثیر محسوسی بر افزایش تورم ندارد و انتشار آنها پی گرفته خواهد شد.