ایران عضو کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات است. تصویب و اجرای قوانینی برای مقابله با افزایش مصرف دخانیات، از وظایف دولت‌های پیوسته به این کنوانسیون است. درج هشدار موثر پزشکی یا بهداشتی روی پاکت سیگار، ممنوعیت فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال، نظارت بر تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم یا جلوگیری از کشیدن سیگار در مکان‌های عمومی، نمونه‌هایی از تعهدات این کنوانسیون هستند.

کنجکاوی‌های دوران بلوغ و تمایل نوجوانان به تجربه‌‌های ممنوع، از نظر روانشناسی امری بهنجار تلقی می‌شود. نوجوان با پک زدن به سیگار، ورود خود به دنیای بزرگ‌ترها را اعلام می‌کند. اما تداوم همین رویکرد طبیعی در علم روانشناسی، می‌تواند در عرصه‌‌‌‌‌‌‌‌ای دیگر، نگران‌کننده و مخرب باشند. به نقل از آمار، سالانه ۶۰ هزار نفر در ایران جان خود را در پی استعمال دخانیات از دست می‌دهند. سیگار در عین حال، می‌تواند گذرگاهی در مسیر اعتیاد باشد.

دکتر حسن رفیعی، روانپزشک و پژوهشگر حوزه اعتیاد، از اصطلاح "مواد دروازه‌‌‌‌‌‌‌‌ای" در فرآیند اعتیاد یاد می‌کند و می‌گوید: « سیگار و الکل و حشیش، سبک‌ترین مواد برای شروع اعتیاد هستند. با توجه به ممنوعیت الکل در کشور ایران، سیگار شایع‌ترین ماده دروازه‌ای است. زیرا همواره دسترسی به آن آسان بوده و از همین رو باید تشدید مصرف آن را جدی گرفت.».

به تاکید دکتر رفیعی، طبیعی است که با تحولات جمعیتی در ایران و بالا رفتن آمار جمعیتی جوانان، شاخص پدیده‌های مربوط به آنها نیز رشد نشان دهد. این کارشناس اعتیاد اما بخش نگران کننده را در این می‌داند که در جامعه ایران، نسبت افراد سیگاری در هر رده‌ی سنی بالاتر رفته است.

آمارهای موجود از افزایش میزان زنان سیگاری و علاقمند به قلیان در جامعه ایران نیز خبر می‌دهند. وزیر بهداشت ضمن هشدار نسبت به افزایش مصرف قلیان در کشور اعلام کرده که آسیب‌های قلیان دستکم ۴۰ برابر سیگار هستند. به نقل از کارشناسان علوم پزشکی، مولکول‌های سمی تنباکو، پس از عبور از آب، سنگین‌تر و مخرب‌تر می‌شوند. با هر بار کشیدن قلیان، ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ سی‌سی مواد شیمیایی مضر وارد بدن می‌شوند.

دکتر حسن رفیعی رشد مصرف سیگار و قلیان در دختران و زنان را ناشی از پدیده "سکولار ترند" می‌داند و می‌گوید: « افزایش علاقه به سیگار میان خانم‌ها یا کاهش سن سیگار، روندی است که در مراحل گذار جامعه سنتی به جامعه مدرن دیده می‌شود. دگرگونی در نظام ارزشی، تحول در نقش اجتماعی زنان و افزایش حضور اجتماعی آنها، در این گرایش‌ها دخالت دارند.»

به اعتقاد دکتر رفیعی، لازم است که مسـئولان کشور، برای الگوهای سلامتی و بهداشت جامعه چاره‌اندیشی کنند و با در نظرگرفتن واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی و اتکاء به علومی چون روانشناسی سلامت یا جامعه‌شناسی سلامت، به آگاه سازی و پیشگیری بپردازند. او تبدیل مصرف قلیان‌ به تفریح رایج جوانان و زنان را واکنشی فرهنگی می‌نامد و مسئولان بهداشتی را به آگاه‌سازی در مورد خطرات این پدیده فرا می‌خواند.

وی ضمن غیرمنطقی دانستن جدایی دو ستاد مبارزه با سیگار و اعتیاد از یکدیگر، عادت مسئولان به انکار واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را به چالش می‌کشد. او می‌گوید: «فراموش نکنیم که ۲۰ سال پیش در مورد اعتیاد انکار می‌شد که در جامعه اسلامی چنین چیزی موضوعیت ندارد. اینک همین روند در مورد سیگار و الکل هست. حال آن‌که ابتدایی‌ترین مرحله‌ی مبارزه با هر پدیده‌، اطلاع رسانی در مورد آن است.»

نویسنده: مهیندخت مصباح
تحریریه: فرید وحیدی