روز شنبه ۲۶ شهریور ماه مستندی درباره زندگی سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران از شبکه فارسی تلویزیون بی‌بی‌سی پخش شد با نام «خط و نشان رهبر». در این فیلم یک ساعته، خویشاوندان خامنه‌ای و فعالان سیاسی درباره او صحبت کردند.

محمود مرادخانی فرزند شیخ علی تهرانی و خواهرزاده علی خامنه‌ای، سراج میردامادی پسردایی خامنه‌ای، ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رئیس‌جمهور ایران، مهدی خلجی که درحال نگارش کتاب زندگی سیاسی خامنه‌ای است، علی مزروعی نماینده مجلس ششم و هوشنگ اسدی هم‌سلولی خامنه‌ای در زندان شاه در این مستند به ذکر دیدگاه‌های خود درباره خامنه‌ای پرداختند.

این فیلم علاوه بر پرداختن به زوایای آشکار زندگی خامنه‌ای از جمله نحوه به قدرت رسیدن او و نقشی که در طول جنگ ایران و عراق داشت، به گوشه‌های پنهان زندگی سیاسی رهبر جمهوری اسلامی و کسانی که در به قدرت رسیدن او نقش داشته‌اند نیز اشاره کرده است. نام کسانی که تا به حال کمتر در رسانه‌ها و مجامع عمومی شنیده شده ‌در این مستند به عنوان مردان قدرتمند بیت رهبری برده شده است.

محمد محمدی گلپایگانی رئیس دفتر و پدر داماد خامنه‌ای، اصغر میرحجازی مدیر امنیتی سیاسی دفتر بیت، وحید حقانیان مشاور اجرایی و دست راست خامنه‌ای، حسین محمدی مشاور فرهنگی رهبر و محسن قمی معاون ارتباطات بین‌الملل رهبر کسانی هستند که به ادعای سازندگان این فیلم، سیاست‌های پایه‌ای نظام جمهوری اسلامی را در حوزه‌های جداگانه طراحی می‌کنند.

در این مستند همچنین ادعا شده که علیرغم نقش پررنگ سپاه در به قدرت رسیدن خامنه‌ای و حفظ قدرت او از طریق سرکوب مخالفان، اصلی‌ترین مهره نظامی بیت رهبری، یک ارتشی است. محمد شیرازی که رسانه‌های ایران او را سردار شیرازی خطاب می‌کنند، رئیس دفتر نظامی بیت رهبری است که به ادعای سازندگان این فیلم رابط اصلی خامنه‌ای با فرماندهان نظامی است.

«مستند خامنه‌ای؛ تغییر سیاست خارجی انگلستان»

سایت آینده در مقاله‌ای که درباره مستند بی‌بی‌سی نوشته معرفی این افراد به عنوان نفرات اول سیاست ایران را "بزرگ‌نمایی جهت‌دار" دانسته و عنوان کرده که این افراد صرفا عهده‌دار مناصب محدودی هستند.

سایت آینده که خود را رسانه‌ای مستقل معرفی می‌کند، مستند بی‌بی‌سی را گزارشی یک‌طرفه دانسته و استفاده از برخی الفاظ و اصطلاحات درباره رهبری نظام در این گزارش را نشان از "چرخش محسوس یكی از سیاسی‌ترین و حرفه‌ای ترین شبكه‌های تلویزیونی جهان" عنوان کرده است. نویسنده این مقاله به این نکته نیز اشاره کرده که حتی در بحبوبحه حوادث پس از انتخابات نیز موضع بی‌بی‌سی در قبال رهبری نظام تا این حد آشکار نشده بود.

نویسنده این مقاله ادامه داده: «در حالی كه تا كنون بی بی سی نوعی احترام را در گزارش‌هایش در خصوص رهبر انقلاب رعایت می كرد، در این گزارش از این مرزها خارج شده و ادبیاتی متفاوت از قبل را به كار گرفته است كه نشان می دهد سیاست خارجی انگلستان و حتی غرب در حال چرخش محسوسی نسبت به ایران است».

اما صادق صبا مدیر بخش فارسی بی‌بی‌سی این اتهامات را رد کرده و تاکید می‌کند که بی‌بی‌سی یک رسانه مستقل است و هیج ارتباطی با دولت انگلستان ندارد. صادق صبا به دویچه‌وله گفت: «بی‌بی‌سی فارسی بخشی از کل بی‌بی‌سی است و بی‌بی‌سی هم به‌عنوان یک نهاد خبری کاملاً مستقل از دولت بریتانیا عمل می‌کند و یک نهاد بی‌طرف است و سعی می‌کند اخبار دقیق و منصفانه را منتشر کند. فیلم‌های مستندی هم که ما می‌سازیم، طبق همین معیارهاست. بنابراین نه نشان‌دهنده‌ی تغییر در سیاست دولت انگلیس است، نه معنای خاصی دارد».

شش مستندساز قربانی شدند

پس از پخش مستند «خط و نشان رهبر» باشگاه خبرنگاران جوان که به صدا و سیمای جمهوری اسلامی وابسته است، خبر از بازداشت پنج مستندساز به اتهام همکاری با شبکه فارسی بی‌بی‌سی داد. این خبر بدون ذکر نام این پنج نفر و تنها در سایت باشگاه خبرنگاران جوان منتشر شد.

روز دوشنبه ۲۸ شهریور، خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا از قول وزیر ارشاد نوشت بازداشت پنج مستندساز از سوی دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی کشور صورت گرفته است. این اولین تایید این خبر از سوی یک مقام رسمی بود.

نام این پنج نفر تنها به صورت اختصاری و با ذکر اول نام کوچک و نام خانوادگی آنها در سایت‌های داخلی منتشر شده اما مجتبی سمیع‌نژاد روزنامه‌نگار و نویسنده وبلاگ "قمار عاشقانه" این پنج نفر را در وبلاگ خود اینگونه معرفی کرده است: مجتبی میر طهماسب مستندساز، هادی آفریده، فیلم‌سازسینمای مستقل ایران، کتایون شهابی مستندساز و عضو هیئت مدیره انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند، مهرداد زاهدیان مستندساز، ناصر صفاریان مستندساز و منتقد سینما و نفر آخر احتمالا مصطفی شیری سازنده‌ی فیلمی در مورد بابک بیات که از شبکه فارسی بی‌بی‌سی پخش شده بود.

در آخرین ساعات روز دوشنبه ۲۸ شهریور خبر رسید که نايب رييس انجمن مستندسازان سينمای ايران نیز بازداشت شده است. سایت جرس گزارش داد ناصر صفاریان مستند ساز و منتقد سینما به  همراه پنج مستندساز دیگر بازداشت شده و هیچ خبری از وضعیت آنها در دست نیست. آقای صفاریان سازنده مستندهایی همچون سه گانه‌ی فروغ فرخزاد با نام "سرد سبز"، "اوج موج" و "جام جان" است.

صادق صبا هرگونه ارتباط کاری بین بی‌بی‌سی و این افراد را تکذیب می‌کند و می‌گوید تنها در بخش آپارات که مختص پخش فیلم‌های مستند است بی‌بی‌سی حق یک بار پخش فیلم‌ها را می‌خرد و این فیلم‌ها را که اغلب آن‌ها نیز در سال‌های پیش ساخته شده‌اند برای یک بار پخش می‌کند.

«دستگیری‌ها هیچ ربطی به مستند خامنه‌ای ندارد»

از آنجا که این دستگیری‌ها پس از پخش مستند "خط و نشان رهبر" از شبکه فارسی بی‌بی‌سی صورت گفته، این ظن و گمان وجود دارد که دستگیری این افراد در ارتباط با این مستند باشد. صادق صبا اما این ارتباط را نیز رد کرده و می‌گوید: «اولاً این اولین بار نیست که در ایران عده‌ای را به اتهام همکاری با بی بی سی می‌گیرند.

سال گذشته هم دو مستندساز دیگر را در ایران گرفتند یا افراد دیگری را که معمولاً می‌گیرند و مثل آقای عمادالدین باقی یک اتهام بی بی سی هم به آن‌ها می‌چسبانند. بنابراین من رابطه‌ی مستقیمی میان این افراد و  فیلمی که ما پخش کردیم نمی‌بینم. چون این افراد هیچ نقشی در این فیلم نداشتند و اصلاً برای بی بی سی کار نمی‌کنند. آن‌ها فیلمسازهای مستقل شناخته‌شده‌ای در ایران هستند».

مدیر بخش فارسی بی‌بی‌سی تاکید می‌کند که برای ساخت مستند زندگی آقای خامنه‌ای هیچ گونه کمکی از داخل ایران به بی‌بی‌سی نشده و این فیلم تنها با تکیه بر تحقیقات سازنده آن ساخته شده است. وی می‌گوید: «هیچ کسی در ساختن این فیلم یا هر فیلم دیگری که ما در بی بی سی پخش می‌کنیم، از داخل ایران به ما کمک نکرده و سیاست ما این نیست که کار پنهانی و غیرقانونی کنیم. کارهای ما آشکار است. مثلاً قراردادی که با این فیلمسازان برای  پخش فیلم‌های‌شان می‌بیندیم ، یک امر آشکار و مشخص است و همه می‌دانند و هیچ وقت هم به کسی نمی‌گوییم برای ما فیلم بسازد. فیلمی‌ست که قبلاً ساخته شده و ما حق پخش‌اش را فقط یکبار از تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی از آن‌ها می‌خریم و پخش می‌کنیم. بنابراین من هیچ ارتباطی بین فیلم آیت‌الله خامنه‌ای و بازداشت این افراد نمی‌بینم».

صادق صبا تولید فیلم‌های مستند را نقطه قوت بی‌بی‌سی خواند و تاکید کرد که این شبکه علیرغم تمامی اتهامات وارد شده به آن، در طول دوران کاری خود، به ساخت این گونه فیلم‌ها ادامه خواهد داد.

میترا شجاعی
تحریریه: جواد طالعی