در مناطقى كه سطح بهداشت پايينى دارند مثل كشورهاى فقير دنيا، اين بيمارى بيشتر در بچه‌ها ديده مى‌شود. اما در كشورهاى صنعتى و پيشرفته به علت وضعيت مناسب بهداشت و واكسيناسيون كودكان، بيمارى فلج اطفال در اكثر موارد جوانان را مبتلا مى‌كند.

ويروس بيمارى فلج اطفال از طريق دهان وارد بدن مى‌شود. بيمارى با نشانه‌هاى مقدماتى مثل تب، سردرد، تهوع و گلو درد آغاز می‌شود. اين نشانه‌ها به يك سرما خوردگى ساده مى‌مانند. علائم گاه بعد از چند روز بكلى برطرف مى‌گردد و بيمار بهبود كامل پيدا مى‌كند. اما در بعضى افراد بعد از مدت كوتاهى بيمارى دوباره عود می‌كند. عود بيمارى به مفهوم آن است كه ويروس خود را به خون رسانده است و از طريق گردش خون به اعصاب مركزى رسيده است. مغز و نخاع اعصاب مركزى هستند كه كنترل همه اعضا بدن را بر عهده دارند. اين بار بيمارى با علائمى مثل سفتى گردن، سر درد شديد، و درد عضلات همراه است كه گاه منجر به نوعى بى‌حسى و يا شل‌شدگی در گروهى از عضلات بدن مى‌شود.

محل و نوع فلج‌ها با وسعت آسيب‌هاى مغزى و نخاعى مربوط می‌باشد، يعنى هر چه ضايعات مغزى و نخاعى شديدتر باشند آسيب و فلج‌ها وسيعتر خواهند بود. اين شل شدگى عضلات بتدريج و در عرض چندين هفته يا چندين ماه بهتر مى‌شود و عضلات با گذشت زمان به آرامى كارآيى خود را باز مى‌يابند. زمان بهبود مى‌تواند تا سه سال به طول انجامد اما اگر بعد از سه سال عضله كارايى خود را بازنيابد، فلج براى تمام عمر باقى مى‌ماند.

متأسفانه بيمارى فلج اطفال و آسيب‌هاى حاصل از آن به همين جا ختم نمى‌شود. فلج ماندن بخشى از عضلات به معناى آنست كه ويروس در دستگاه عصبى باقى مانده است. در شصت درصد موارد اين ويروس بين سن سى تا چهل سالگى مجدداً فعال مى‌شود. فعاليت مجدد ويروس اغلب منجر به فلج‌هاى وسيع در سراسر بدن بيمار شده كه به مرگ بيمار ختم مى‌شود.

هيچ راه درمان مستقيمى براى بيمارى فلج اطفال وجود ندارد. تنها راه پيشگيرى از طريق واكسيناسيون است. واكسن فلج اطفال يك محلول خوراكى است. سالهاست كه سازمان بهداشت جهانى مى‌كوشد بيمارى فلج اطفال را در تمام دنيا ريشه كن كند. اين سازمان و صندوق حمايت از كودكان سازمان ملل(يونيسف) از سال ۱۹۸۸ميلادى پروژه جهانى را آغاز كردند كه هدف آن واكسيناسيون تمام كودكان دنيا بود. واكسناسيون فلج اطفال كه با خوراندن مايع مخصوص صورت مى‌گيرد به دليل سادگى اجرا و كم بودن نسبى هزينه، قابل اجرا در اكثر نقاط دنياست. كشورهاى زيادى از جمله ايران با اين پروژه همكارى كردند.

طبق پيش‌بينى‌هاى سازمان بهداشت جهانى بيمارى فلج اطفال مى‌بايست تا سال ۲۰۰۴ ميلادى براى هميشه ريشه كن مى‌شد. اما عدم همكارى برخى از كشورها از جمله افغانستان اين پروژه را با شكست روبرو كرد. از سال ۲۰۰۳ ميلادى تا كنون بيمارى فلج اطفال بار ديگر در هيجده كشورى كه در طرح واكسيناسيون عمومى شركت كرده‌اند مشاهده شده است. سه كشور هند، افغانستان و پاكستان از مهمترين نقاط نگران كننده‌اى هستند كه احتمال گسترش ويروس فلج اطفال را بالا مى‌برند و متأسفانه هر سه از همسايگان نزديك كشور ايران هستند. با آنكه ايران در طرح واكسيناسيون عمومى شركت كرده است منطقه‌اى آسيب پذير به شمار مى‌آيد. بهتر است با واكسن يادآورى حداقل امنيت بچه‌ها را كمى بالا ببريم.

شبنم نوريان