در سال‌های اخیر موضوع آلودگی‌های ناشی از شهرک‌های صنعتی به یکی از مسائل مطرح زیست‌محیطی ایران، از جمله‌شمال کشور، تبدیل شده است.

مزدک دُربیگی، پژوهشگر محیط زیست در شمال ایران می‌گوید، در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان تأکید زیادی روی ایجاد شهرک‌های صنعتی وجود دارد، به طوری که «تقریبا تمامی شهرها حتی شهرستان‌های خیلی کوچک دارای شهرک ‌صنعتی ‌هستند.».

آیا ایجاد این شهرک‌ها با قوانین و استانداردهای پذیرفته شده‌ی کشور سازگار است؟ مزدک دُربیگی به این پرسش پاسخ می‌دهد: «در دهه‌ی پنجاه خورشیدی بحث مطالعات آمایش سرزمین را داشتیم. حتی بعد از انقلاب هم در سال ۶۳ مصوبه‌ی هیأت وزیران را رسما داشتیم که اعلام می‌کرد که در شمال کشور نباید صنایع سنگین و شهرک‌های صنعتی با تشکیلات عریض و طویل به وجود بیاید. اما هیأت دولت در یک اقدام بدون کارشناسی این مصوبه را لغو کرده و محدودیت استقرار صنایع در شمال را برداشته و این برای استان‌های شمالی کشور با موقعیت حساس اکولوژیکشان خیلی زیان‌برانگیز است.».

برخی از مسئولان در توجیه ایجاد شهرک‌های صنعتی مسایلی مانند اشتغال‌زایی، صنعتی شدن و توسعه‌را مطرح می‌کنند. اما آیا این علت‌ها با هنجارهای توسعه‌ی پایدار سازگاری دارد؟ مزدک دربیگی معتقد است: «ما هنوز طرز تفکرمان در ایران این است که همه چیز باید صنعتی شود و راهی را که اروپا و آمریکا و کشورهای دیگر رفتند و بعد به این نتیجه رسیدند که باید در مسیر توسعه‌ی پایدار حرکت کنند را ما می‌خواهیم دوباره رفته و خودمان امتحان کنیم.».

طبق قوانین موجود ایران طرح‌های عمرانی پیش از اجرا و در مرحله‌ی امکان‌سنجی باید از نظر اثرات زیست‌محیطی ارزیابی شوند. در صورتی که نتایج مطالعات و ارزیابی‌ها نشان دهد که ایجاد صنایع در محدوده‌ای خاص اثرات منفی بر محیط زیست و منابع طبیعی می‌گذارد این طرح‌ها نباید به اجرا در بیایند.

مزدک دربیگی معتقد است که در ایران در عمل خلاف این قانون انجام می‌شود. به گفته‌ی وی: «خیلی از شهرک‌های صنعتی اول احداث می‌شوند بعدا دنبال مجوز محیط زیست می‌روند. یعنی اول تمام لابی‌ها انجام می‌شود‌، قول‌ها و وام‌ها داده‌می‌شود، زمین‌هایی به صورت قانونی و غیر قانونی خریداری می‌شود و بعد دنبال مجوزهای محیط زیست می‌روند و عملا با این کار سازمان‌های متولی مثل سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در معرض عمل انجام شده قرار می‌گیرند.».

شهرک صنعتی هکتارها زمین را می‌بلعد

یکی از مشکلات مربوط به شهرک‌های صنعتی استقرار نامناسب است. دربیگی می‌گوید، رشد بی‌رو‌یه‌ی شهرک‌های صنعتی در شمال ایران هکتارها زمین مرغوب این منطقه را می‌بلعد.

از مشکلات عمده‌ی دیگر درهم‌ریختگی صنایع در شهرک‌های صنعتی است. استقرار یک واحد شیمیایی در کنار صنایع غذایی باعث می‌شود که اینها از آلودگی‌های یکدیگر تأثیر بپذیرند. دربیگی در این باره می‌‌گوید: «هر کارخانه‌ای موظف است که سیستم تصفیه‌ی فاضلاب خودش را داشته باشد. اما متأسفانه در شهرک‌های صنعتی شمال معمولا صنایع مختلف را با هم یکی می‌کنند و در یک شهرک صنعتی جا می‌دهند. بنابراین شما می‌بینید در یک شهرک صنعتی مواد غذایی در کنار مواد شیمیایی خطرناک تولید می‌شود و اینها دارند از یک سیستم تصفیه‌ی فاضلاب استفاده می‌کنند، در حالیکه مدیریت و به حداقل رساندن آلایندگی این آلایند‌‌ه‌ها کار بسیار سخت و پیشرفته و هزینه‌بری است.».

شهرک‌های صنعتی و آلودگی آب‌ها

ورود آلودگی‌های ناشی از شهرک‌های صنعتی به آب‌های زیرزمینی، دفع نامناسب فاضلاب‌ها، ایجاد آلودگی صوتی، آلوده کردن هوا و نبود تصفیه‌خانه‌های مناسب از دیگر پیامدهایی است که احداث بی‌رویه‌ی شهرک‌های صنعتی به دنبال خواهد داشت.

مزدک دربیگی به انتشار خبری «از منابع قطعی» در شهریورماه اشاره می‌کند و می‌گوید، بر پایه‌ی این خبر، سطح سفره‌های آب زیرزمینی در استان گلستان به خط قرمز رسیده است: «از یک طرف می‌گوییم آب منطقه به خط قرمز رسیده و از طرفی می‌گوییم که صنعت باید توسعه پیدا کند و از طرفی مردم شهرهای مختلف به واسطه‌ی جمعیت و مسایل خودشان دچار کمبود آب هستند. بخش کشاورزی هم چیزی در حدود هشتاد ـ نود درصد آب مصرفی‌اش به واسطه‌ی اینکه استاندارد و مکانیزه نیست و سنتی است دارد هدر می‌رود. بنابراین ما در سطح تصمیم‌گیری برای شهرک‌های صنعتی شمال دچار این پارادوکس هستیم که می‌خواهیم صنعتی بکنیم و از آن طرف آلودگی و مشکل آب هم نداشته باشیم که این اصلا نمی‌شود.».

مکان‌یابی، اصلی فراموش‌شده

مزدک دربیگی می‌گوید، مکان‌یابی از اولین اصولی است که باید برای احداث شهرک‌های صنعتی در نظر گرفت، با این حال این اصل در بسیاری از موارد در نظر گرفته نشده است: «در سال‌های گذشته اینطوری بوده. فرض می‌کنیم فردی به خاطر اینکه قیمت زمین‌هایش در یک منطقه‌ای زیاد شود آمده بخشی را اهدا کرده به یک شهرک صنعتی بدون هیچ مطالعه‌ای و وزارت صنایع در ‌آنجا مجوز شهرک صنعتی داده . در حالیکه این شهرک صنعتی سیستم فاضلاب نداشته و خروجی مستقیم به رودخانه می‌ریخته، سطح آب زمین بالا بوده و زمین هم آلوده شده است.».

وی با اشاره به همین مشکلات می‌افزاید: «ما نمی‌گوییم شهرک صنعتی نباشد. ولی می‌گوییم اگر قرار است استان‌های شمالی ۲۰ درصد فعالیت صنعتی داشته باشند این فعالیت باید اولا تعریف شود که چه نوع فعالیتی است؟ یعنی قرار نیست که در استان‌های شمالی پتروشیمی ایجاد کنیم که متأسفانه ایجاد شده که به واسطه‌ی محیط مرطوب استان‌های شمالی پیامدهای خاص خودش مثل باران اسیدی را به وجود بیاورد. ما می‌گوییم صنایعی که هماهنگ با محیط است و آلایندگی خیلی کمتری دارد در شمال استقرار پیدا کند. ولی شروطی دارد. اول مکان‌یابی درست انجام شود و بعد احداث آن با رعایت تمامی نکات مانند آمایش سرزمین، مسایل زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی همراه باشد.».

نویسنده: فریبا والیات
تحریریه: مصطفی ملکان

این گزارش را می‌توانید از طریق صوتی پائین صفحه گوش کنید.