ایران یکی از مهمترین بازارهای صادرات صنایع آلمان بوده است: کنسرن مواد شیمیایی BASF، شرکت زیمنس، مرسدس بنز و بسیاری از نام‌های بزرگ دیگر صنعت آلمان با ایران تجارت می‌کردند.

نشریه "مجله مدیریت"، چاپ آلمان در این باره نوشته که بسیاری از شرکت‌های آلمانی اکنون روابط تجاری خود را با ایران کم یا به کلی قطع کرده‌اند و آن شرکت‌هایی هم که همچنان با ایران رابطه تجاری دارند، درباره آن صحبت نمی‌کنند.

به نوشته این نشریه که از زیرمجموعه‌های نشریه اشپیگل است: «هیچکس نمی‌خواهد با کشوری که خواهان نابودی اسرائیل است و در ماه آوریل برای اولین بار مستقیم به اسرائیل حمله کرد، با کشوری که در حال ساخت بمب اتمی است و حقوق بشر را لگدمال می‌کند، در رابطه باشد».

در حال حاضر در حقیقت اتاق بازرگانی نیز بین دو کشور نیست، از اکتبر ۲۰۲۳ دیگر "اتاق بازرگانی ایران و آلمان" در تهران رسما وجود ندارد. 

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

این نشریه پس از مرگ ابراهیم رئيسی، رییس جمهوری اسلامی ایران مصاحبه‌ای با میشائیل توکوس، عضو هیأت مدیره اتاق بازرگانی ایران و آلمان در هامبورگ انجام داده و از او درباره وضعیت کنونی تجارت صنایع آلمان با ایران پرسیده است.

توکوس که خود چند سال در اواخر دهه ۹۰ میلادی و سال‌های اولیه دهه ۲۰۰۰ در ایران زندگی کرده و مدیر اتاق بازرگانی ایران و آلمان در تهران بوده است، می‌گوید: «صادرات آلمان به ایران به پایین‌ترین حد خود رسیده است. در ۲۰ سال گذشته صادرات آلمان به ایران از ۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو رسیده است.»

به گفته توکوس، تنها در فاصله ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ و پس از امضای توافق برجام با ایران یک رشد کم در صادرات آلمان به ایران پدید آمد.

انتقادی که "مزخرف" است

با این حال بسیاری از مخالفان حکومت ایران و نیز احزاب اپوزیسیون آلمان، دولت و صنایع آلمان را به دلیل حفظ روابط تجاری با ایران مورد انتقاد و اعتراض قرار می‌دهند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

اخیرا سخنگوی کمیته اقتصادی دو حزب اپوزیسیون سوسیال مسیحی و دموکرات مسیحی گفته بود که اقتصاد آلمان باید بالاخره به مسئولیت خود آگاه شود. اشاره او به تجارت با ایران و روسیه بود که هردو تحت تحریم قرار دارند.

میشائیل توکوس اما این سرزنش را نمی‌پذیرد و معتقد است، این در رابطه با ایران اصلا موضوعیت ندارد. او می‌گوید: «امروز تمامی کشورهای اتحادیه اروپا کمتر از آلمان در سال ۲۰۰۵ به ایران صادرات دارند. ارقام ماهانه مبنایی برای ارزیابی کل صادرات نیست. این اساساً یک بحث مزخرف است.»

دوران طلایی صادرات ماشین آلات

بیشترین صادرات آلمان به ایران را دارو، تجهیزات پزشکی و تولیدات کشاورزی تشکیل می‌دهند. رییس اتاق بازرگانی ایران و آلمان می‌گوید، آن دوره‌ای که ماشین‌آلات بالاترین صادرات آلمان به ایران بود، سر آمده است.

توکوس می‌گوید، حدود ۲۰ سال پیش۷۰ درصد صنعت ایران را ماشین‌آلات آلمانی تشکیل می‌دادند و این در حالی است که به گفته او، ایران تنها کشور صنعتی در مقایسه با تقریبا تمامی کشورهای منطقه است.

بیشتر بخوانید: تحریم‌‌های اروپا چه اثری بر تجارت ایران و آلمان خواهد داشت؟

در صنعت ماشین‌سازی در حال حاضر تنها شرکت‌های متوسط حاضر به از دست دادن بازار ایران نیستند و این به دلیل حیاتی بودن تجارت با ایران برای آنها نیست بلکه به این دلیل است که بسیاری از شرکت‌های متوسط وقتی بازاری پیدا می‌کنند دیگر حاضر به ترک آن نیستند.

به گفته توکوس، امروز هر شرکتی باید این سوال را از خود بپرسد که آیا می‌ارزد برای یک یا دو درصد از کل درآمدش به شهرتش آسیب وارد شود؟

"مشکل اصلی آمریکاست"

میشائیل توکوس می‌گوید، برای تجارت با ایران فشار از داخل آلمان به شرکت‌ها خیلی نقش بازی نمی‌کند بلکه بیش از هرچیز  تحریم‌ها و فشار از طرف آمریکا آثار خودش را نشان می‌دهد. 

برای شرکت‌ها و بانک‌های آمریکایی معامله با ایران بسیار محدودتر است و زمانی که یک سرمایه‌گذار آمریکایی بخواهد با شرکت‌های متوسط آلمانی همکاری کند یا شرکت‌هایی از طرف بانک‌‌های آمریکایی تامین مالی شوند، این تاثیرات خود را مستقیما نشان می‌دهند.

بیشتر بخوانید: افزایش صادرات آلمان به ایران علیرغم تشدید تحریم‌ها

به گفته او، در قراردادها بندهایی وجود دارند که تحویل کالا به کوبا، کره شمالی و ایران را ممنوع می‌کنند. در آمریکا فهرست بلندبالایی از شرکت‌هایی منتشر شده که ظاهرا با ایران کار می‌کرده‌اند و در این لیست هیچ تفاوتی بین تحویل دارو و سایر اقلام وجود ندارد. هرکس که می‌خواهد با ایران معامله و تجارت کند باید مراقب باشد و قبل از آن حتما مشورت بگیرد.

بانک‌هایی که هنوز با ایران کار می‌کنند

در آلمان نیز مانند آمریکا بسیاری از بانک‌ها ارتباط با بانک‌های ایران را قطع کرده‌اند اما هنوز هستند بانک‌هایی که به صورت فردی با ایران معامله می‌کنند. توکوس می‌گوید، شرکت‌های بین‌المللی بزرگ به‌خصوص در زمینه صادرات مواد غذایی با این بانک‌ها کار می‌کنند.

به گفته او، غلاتی مانند گندم، جو، ذرت و سویا، البته نه از تولیدات آلمان، بلکه از کالاهای تجارت جهانی از ایالات متحده یا آمریکای جنوبی در آلمان با ایران معامله می‌شوند. برای شرکت‌های آمریکایی تقریبا محال است که بتوانند یک بانک آمریکایی پیدا کنند که حاضر به معامله با ایران باشد به همین دلیل این شرکت‌ها برای معامله با ایران دست به دامن بانک‌های اروپایی می‌شوند.

تقاضا برای واردات دارو روی میز

با وجود تمامی این موانع در حال حاضر اتاق بازرگانی ایران و آلمان دقیقا چه کاری می‌تواند انجام دهد؟

توکوس می‌گوید، دفتر تحت مدیریت او بیش از هرچیز تقاضاهای واردکنندگان ایرانی مثلا از هلال احمر را بررسی کرده و برای محصولات خاصی مجوز صادر می‌کند. او می‌گوید، همین حالا درخواستی برای یک دارو روی میز اوست که تنها تولیدکننده آن یک شرکت آلمانی است.

بیشتر بخوانید: صادرات آلمان به ایران در سال گذشته ۱۲ درصد افزایش یافت

در این شرکت آلمانی اخیرا چند صد میلیون دلار از آمریکا سرمایه‌گذاری شده است بنابراین دیگر نمی‌تواند به ایران دارو صادر کند.

یا تقاضای دیگری برای استنت (فنر) قلب از ایران به آلمان رسیده است. بازار این محصول در دست تولیدکننده‌های آمریکایی است. اتاق بازرگانی ایران و آلمان در تلاش است تا بتواند با عمده‌فروشان این محصول راه حلی پیدا کند. 

"گاو هلشتاین" تحریم نیست اما...

صادرات کالاهای دیگر اغلب بدون مشکل است اما به سختی می‌توان آنها را به ایران فرستاد. برای مثال برای روش انتقال گاو هلشتاین به ایران که به گفته توکوس، بسیار مورد علاقه ایرانی‌هاست و تحریم هم نیست مشکل وجود دارد.

رییس اتاق بازرگانی ایران و آلمان می‌گوید، گاوهای مولد و بعضا آبستن هلشتاین آنقدر باارزش هستند که نمی‌توان آنها را با کامیون حمل کرد. برای انتقال این حیوانات هواپیماهای مخصوصی ساخته شده که در حقیقت اصطبل‌های پرنده هستند. 

توکوس می‌افزاید: «ما مدتی است در پی آن هستیم که بتوانیم یکی از این معدود هواپیماها را به دست آوریم. سه هواپیمای ایرباس در اروپا برای این منظور وجود دارند که دو فروند از آن‌ها متعلق به شرکت‌های لیزینگ با سهام ایالات متحده است که خب اصلا نیازی به سوال کردن هم ندارد اما خوشبختانه ما توانستیم سومین شرکت را قانع کنیم که این گاوها را به ایران ببرد.»

اما همین هم ممکن است در آینده امکان‌پذیر نباشد.

لیستی ۴۶ صفحه‌ای از کالاهای ممنوعه

میشائیل توکوس می‌گوید، برای صادرات به ایران مقررات بسیار سختگیرانه‌ای وجود دارد که شامل لیست جامعی از تولیداتی می‌شود که باید دقیق و خوب بررسی شوند و اغلب، کالاهای چندمنظوره هستند.

به گفته او، فهرست این کالاها ۴۶ صفحه است و شامل محصولات اولیه صنعتی هم می‌شود. توکوس مثالی می‌زند: «هر کارخانه تولید سوسیس و کالباس یک میکسر حلزونی دارد که نوعی دوک چرخنده است که گوشت و ادویه و سایر مواد مورد نیاز را با هم مخلوط می‌کند. این دوک اما می‌تواند مواد منفجره را هم با هم مخلوط کند. بنابراین برای صادرات این میکسر حلزونی به ایران باید اجازه مخصوص گرفت که صدور آن ۱۶ ماه طول می‌کشد.»

صدور این مجوز در اداره مرکزی فدرال بررسی می‌شود و بعد به کمیته وزارت کشور می‌رود که در آنجا معاونان وزارتخانه به دقت آن را مطالعه می‌کنند. رییس دفتر بازرگانی ایران و آلمان می‌گوید، حدود یک سوم این درخواست‌ها رد می‌شوند.

مثال دیگری درباره صنعت خودرو: «ایران صنعت خودروسازی خود را دارد اما برای این کار به پرس‌های بزرگی نیاز دارد که با آن قسمت‌های بدنه، گلگیرها و درها شکل می‌گیرند. تولیدکنندگان آلمانی این پرس‌ها در برنامه‌های صادراتی خود به طرز چشمگیری شکست خوردند، زیرا در نهایت این سوال باقی ماند که با چنین پرس‌های بزرگی چه کارهای دیگری می‌توان انجام داد.»

امیدی به بهبود هست؟

رییس اتاق ابزرگانی ایران و آلمان در پاسخ به این پرسش "مجله مدیریت" که آیا امیدی به بهبود تجارت با ایران هست یا نه، توضیح می‌دهد: «ما در پایین‌ترین سطح هستیم و من انتظار ندارم از این پایین‌تر برویم، فکر هم نمی‌کنم که تحریم‌های جدید ما را محدودتر کنند، تقریبا غیرممکن است چرا که دیگر به بایکوت کامل می‌رسد و این به طور واقعی قابل توجیه نیست.هیچ دلیلی برای این وجود ندارد که ما نتوانیم دارو، لوازم و تجهیزات پزشکی یا محصولات کشاورزی به ایران بفرستیم.»

او می‌گوید، ممکن است افراد یا شرکت‌های دیگری در ایران به لیست تحریم ها اضافه شوند اما شرکت‌های آلمانی در هر حال با آن‌ها معامله ندارند بنابراین این اقدامات بیشتر نمادین خواهد بود.

رییس اتاق بازرگانی ایران و آلمان می‌افزاید: «بسیاری از شرکت‌های عضو ما با کمی غم و اندوه به زمانی که ایران بازار فروش خوبی بود نگاه می‌کنند و هنوز ارتباط خود را با شرکا و نمایندگان خود حفظ کرده‌اند. اما هیچ کس انتظار ندارد در کوتاه مدت اتفاقی بیفتد.»