هنوز شاید دقایقی از قرار گرفتن گزارشی بر خروجی یکی از خبرگزاری‌ها نگذشته بود، که بسیاری از اعضای به ویژه جوان شبکه‌های اجتماعی اینترنت با کلماتی نظیر "گواهی ازدواج"، "چهارشانه" یا "ظریف‌مو" اقدام به بازنشر آن گزارش کردند.

این کلمات به تنهایی می‌توانست کنجکاوی‌برانگیز باشد که به سراغ گزارش "لینک داده شده" برویم و دلیل این همه شوخی با موضوع گزارش را متوجه شویم. گزارش از خبرگزاری ایلنا بود که به طرح اخیر سازمان ملی جوانان برای «فرهنگ سازی و سعی بر برگزاری کلاس‌هایی که به جوانان بیاموزد که شایستگی‌های ازدواج چیست» می‌پرداخت.

سازمان ملی جوانان از طریق راه‌اندازی سایتی به نام "ساج" سعی در برگزاری دوره‌های آن‌لاین آموزشی « برای ورود به عرصه تشکیل خانواده» دارد. بر اساس آن‌چه در این وب‌سایت آمده، این دوره‌های آموزشی دو سال به طول خواهند انجامید که پس از طی این مدت به افراد "گواهی ازدواج" تعلق خواهد گرفت.

به نقل از ایلنا، ر‌ئیس سازمان ملی جوانان اعلام کرده که وب‌سایت "ساج" بر اساس پیشنهاد محمود احمدی‌نژاد، ر‌ئیس‌جمهور ایران، مبنی بر این‌که همه دستگاه‌ها و سازمان ملی جوانان برای آموزش‌های لازم برای ازدواج جوانان بکوشند، شکل گرفته است.

اما شاید بیش از ارایه گواهی‌نامه ازدواج به جوانان، آنچه در گزارش ایلنا جلب توجه می‌کرد برشمردن مواردی بود که سازمان ملی جوانان از آن‌ها به عنوان شرایط عمومی‌ای نام برده‌ است که دختران و پسران برای ازدواج باید واجد آن باشند.

«تناسب اندام، ظرافت مو و ابرو، ظرافت صدا، حیا، عفت و پاکدامنی، حرف‌شنوی از شوهر، جلب رضایت مرد وقتی که عصبانی است و همواره در اختیار شوهر بودن در خلوت» از جمله شرایطی‌ است که به اعتقاد سازمان ملی جوانان ، زنان مناسب ازدواج دارا هستند.

در مقابل مردانی واجد شرایط ازدواج هستند که «چهارشانه و با غیرت باشند، از پاکیزگی، پارسایی، سخاوتمندی، شهرت اجتماعی، توان دفاعی و پاکی چشم و قدرت تامین نفقه زن و بچه، برخوردار باشند.»

سازمان دولتی متولی امور جوانان در حالی به گزینه‌های فوق برای واجد شرایط ازدواج شناخته شدن دختران و پسران اشاره می‌کند که سال‌هاست کارشناسان و فعالان حوزه زنان به نبود برابری قانونی میان زن و مرد و عدم فرهنگ‌سازی در این رابطه معترض‌اند.

شهلا اعزازی، جامعه شناس و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با دویچه وله البته تاکید کرد که گذشته از ترویج نابرابری‌ جنسیتی، تعیین چنین شرایطی نابرابری میان افراد را ترویج و تشویق می‌کند: « مثلا می‌گوید پسران چهارشانه و دختران ظریف برای ازدواج مناسب‌تر هستند. آیا تمام افراد در جامعه‌ی ما پسرهایش چهارشانه و دخترهایش ظریف‌ ابرو و ظریف مو هستند؟» اعزازی اعتقاد دارد که شرایط اعلام شده «کاملا ذهنی و تخیلی بیان شده‌اند.»

آموزش بر اساس نیازهای خانواده امروزی

البته رئیس سازمان ملی جوانان امروز بار دیگر و این بار در گفت‌وگو با ایرنا بر کارایی سایت تازه تاسیس "ساج" اصرار کرد: «هدف از آموزش در سامانه ازدواج جوانان(ساج)، تغییر شخصیت افراد نیست بلکه ارایه شاخص‌های اصلی در انتخاب همسری هم کف است تا ازدواج سرانجام یا فرجامی خوشایند داشته باشد.»

محسن زنگنه در این گفت‌وگو افزود: «برای راه اندازی این سامانه از تعداد بسیار زیادی از مشاوران مجرب خانواده و کارشناسان و استادان دانشگاههای معتبر کشور استفاده شد تا مهم‌ترین و موثرترین راهکارها و شیوه‌های انتخاب مناسب و برنامه مربوط به حین و بعد از ازدواج تهیه و در دسترس جوانان قرار گیرد.»

با این همه شهلا اعزازی که از متخصصان امور زنان در ایران است، تاکید دارد که «برای من معلوم نیست که این‌ها توصیه است، اولویت ناشی از تحقیق است یا دستورالعمل است، چون خیلی گنگ نوشته شده است. چه کسانی این شرایط را توصیه می‌کنند، بازهم نامشخص است. به هرحال می‌شود گفت سازمان ملی جوانان در رابطه با دولت یک چنین چیزی را پیشنهاد کرده و نه فقط با شرایط امروزی ما بی ارتباط است، بلکه اصولا من فکر می‌کنم ویژگی‌هایی را که نسبت داده و اولویت‌هایی را که گذاشته است، اصولا ربطی به ازدواج و تشکیل خانواده ندارد.»

اعزازی در جواب این سوال که «اگر قرار باشد درباره‌ی ازدواج آموزشی در جامعه‌ صورت گیرد و بخواهند یکسری از اصول را ترویج کنند، به نظر شما این آموزش ازدواج روی چه موضوعاتی باید متمرکز باشد؟» پاسخ داد: «آموزش‌های قبل از ازدواج باید در جهتی باشد که یک خانواده با ویژگی‌های مدرن و امروزی به آن نیاز دارد. یعنی چیزی که یک خانواده‌ی هسته‌ای مشارکتی که اساس آن بر برابری میان زن و شوهر است و مشارکت، مسئولیت مشترک، همفکری و همدلی در آن باید وجود داشته باشد، نیاز دارد.»

اعزازی آموزش پیش از ازدواج را فراتر از یک یا چند جلسه کلاس می‌داند: «البته گمان نمی‌کنم که فقط مثلا با کلاس رفتن آدم این آموزش‌ها را یاد بگیرد یا کفایت کند یا به خوبی هر فردی بتواند آن را یاد بگیرد، بلکه باید شرایط اجتماعی، توصیه‌ها و نگاه فرهنگی و قانونی هم چنین خانواده‌ای را رواج دهد. اصولا مشکلی که ما امروزه با خانواده در ایران داریم، به این علت است که قانون یکسری ویژگی‌های خانواده‌های مدرن را در خودش ندارد و همین طور فرهنگ منسوخی که جدیداَ مدام سعی در ترویجش دارند، تا دوباره متداول ‌شود هم با ویژگی‌های خانواده‌ی مدرن که اصولا خانواده‌ی مشارکتی است، همخوانی ندارد. حالا اگر واقعا می‌‌خواهند آموزشی بدهند، باید در جهت رسیدن به خانواده‌ی مشارکتی باشد.»

دولت در تصمیم‌گیری‌های خصوصی دخالت نکند

با این‌که به محض انتشار شرایط بیان شده از سوی سازمان ملی جوانان بسیاری به آن انتقاد کردند و یا به آن خندیند، اما به نظر می‌رسد که برخی از این شرایط چندان از معیارهای بعضی از دختران یا پسران نسل جدید دور نیست. اگر در شرایط سازمان ملی جوانان به «توانایی تامین نفقه و چهارشانه بودن مرد» اشاره شده، لیلی دختر ۲۶ ساله ساکن تهران، به زبانی دیگر از همان معیارها می‌گوید. او در گفت و گو با دویچه وله از ویژگی‌های کسی که در آینده می‌تواند همسرش باشد اینطور سخن گفت: «باید پولدار و خوش‌تیپ و خوش‌لباس باشد. البته تحصیلات عالی و موقعیت کاری خوبی هم داشته باشد و روشنفکر و کتاب‌خون و اهل موسیقی و خانواده‌دارهم باشد.»

البته فاطمه که هم سن و سال لیلی است و او هم ساکن تهران، بر این نکته تاکید می‌کند که «دوست دارد با کسی ازدواج کند که حقوق او را به عنوان یک انسان مستقل محترم بشمرد.» او با اشاره به تجربه زنان خویشاوندش که همسرانی «پولدار و با غیرت» دارند، می‌گوید: «خوب است که مرد وضع مالی خوبی داشته باشد، بخصوص در شرایط فعلی اقتصادی، ولی این باعث نمی‌شود که به اسم غیرت و این‌که خرج زن‌اش را می‌دهد از زن‌اش بخواهد که مثل یک عروسک برایش باشد. من سال‌ها در برابر یک خانواده سنتی ایستادم تا فوق‌لیسانس بگیرم و حاضر نیستم تنش‌های سابق را دوباره در زندگی بعد از ازدواجم هم داشته باشم.»

نیما هم که در آستانه سی سالگی قرار دارد، و در کرج زندگی می‌کند، به دویچه وله گفت: «من شخصاً از دختری که تسلیم مطلق باشد خوشم نمی آید. من دلم نمی خواهد که با دختری مثل مادر خودم دم خور باشم که تمام عمرش تسلیم به شوهرش بود اما نتیجه ی این به اصطلاح تمکین افزایش نارضایتی او از شوهر بود. این نارضایتی به مرور زمان به صورت غر زدن ها و مخالف خوانی‌ها بروز می کند و زندگی را خراب می کند.»

او اعتقاد دارد:« زن هم مثل هر مردی گاهی احتیاج به طغیان دارد و اگر این حق را به رسمیت نشناسیم عواقب اش گریبانگیر ما می شود. من فکر می کنم به همین علت است که چهره ی "مادر بد اخلاق" و "غرورو" الان به چهره ی نمونه وار جامعه تبدیل شده و در مجموعه های تلویزیونی شاهد این چهره هستیم.»

نیما البته حداقلی از ظرافت را به عنوان شرط زیبایی زنانه قبول دارد، اما می‌گوید که این وظیفه دولت نیست که تعیین کند زن باید ظریف باشد یا نه.

البته در شرایطی که سازمان ملی جوانان برای زن و مرد آماده ازدواج عنوان کرده، شرایطی هم به صورت عام برای هر دو زوج در نظر گرفته شده است. این شروط شامل چیزهایی نظیر دینداری، عمل صالح، تقوی، التزام به احکام دین و واجبات ، هوشمندی، کفایت عقلانی، عدم ابتلا به بیماری‌های پیش رونده و سخت درمان، تفاوت سنی مناسب، اصالت خانوادگی و حتی مسایلی که بیشتر سیاسی به نظر می‌رسد نظیر ولایی بودن هستند.

شهلا اعزازی در پاسخ به این‌که آیا هیچ نهاد دولتی می‌تواند از بالا برای ازدواج جوانان در جامعه شروطی تعیین کند، می‌گوید: «نه، ببینید این دخالت در خانواده است. معمولا در سالهای اخیر دولت‌ها برای کمک به اعضای ضعیف خانواده و یا اصولا برای تشویق افراد به ازدواج توصیه‌هایی می‌کنند و تشویق‌ها و یا پاداشی را مثلا در نظر می‌گیرند. اما این که به صورت مشخص دخالت کنند و تقریبا بگویند که چه کسی با چه کسی باید ازدواج کند یا بهتر است ازدواج کند و باید گواهینامه داشته باشد، این اولین موردی است که چنین چیزی را من تا به حال دیده‌ام و کنترل دولت است بر روی خصوصی‌ترین تصمیم‌گیری فردی و چیز واقعا جدیدی است.»

پیشنهاد انحلال سازمان ملی جوانان

اما راه‌اندازی وب‌سایت "ساج" به انتقاد کارشناسان یا فعالان حوزه‌های مختلف اجتماعی محدود نماند. نایب رئیس فراکسیون جوانان مجلس با اشاره به این وب‌سایت و طرح اخیر سازمان ملی جوانان، گفت: «وقتی سازمان ملی جوانان نمی‌‌تواند هیچ مشکلی از جوانان حل کند و از فلسفه وجودی خود نیز دور شده است و فقط هزینه‌های میلیاردی کشور را به باد می‌‌دهد ، بهتر است این سازمان منحل شود.»

داریوش قنبری در گفت‌وگو با ایلنا، گفت: «متاسفم اعتبارات دولتی به سازمانی داده میی‌شود که پول‌های متعلق به ملت را در راه ناثواب هزینه می‌کند.» او بیان کرد: «این سازمان اگر نمی‌‌تواند در جهت حل مشکلات جوانان اقدام کند، حداقل از او می‌‌خواهیم که مشکل جدیدی برای جوانان به وجود نیاورد و جوانان را منحرف نکند.»

این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس تصریح کرد: «یکی از کارهایی که در سازمان ملی جوانان در حال انجام است برگزاری کلاس‌های آموزشی برای جوانان در زمینه ازدواج است که بعد از آن هم قرار است گواهینامه ازدواج برای داوطلبان صادر شود این اقدام سازمان ملی جوانان مضحک است. چون حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که سازمان ملی جوانان سرفصل‌های خود را هم تغییر دهد و جوانی با موفقیت این کلاس‌ها را بگذراند و بتواند گواهینامه ازدواج اخذ کند، وقتی زیرساخت‌های لازم برای ازدواج در کشور وجود ندارد و جوانان نمی‌‌توانند ازدواج کنند، این گواهینامه‌ها به چه دردی می‌خورد.»

قنبری با بیان این‌که فعالیت‌های سازمان ملی جوانان به بیراهه کشیده شده است، گفت: «پیشنهاد من این است که سازمان ملی جوانان منحل شود و معتقدم در این راستا باید اقدامات جدی انجام داد.»

مریم میرزا

تحریریه: فرید وحیدی