اغلب چاه‌های نفت ایران نیمه‌ی دوم عمر خود را می‌گذرانند و هزینه‌ی تولید و نگهداری آنها مدام افزایش می‌یابد. احمد قلعه‌بایی، مدیرعامل شرکت ملی نفت سال گذشته صنعت نفت ایران را به گاو شیرده‌ای تشبیه کرد که اکنون پوست و استخوان شده و رسیدگی و نگهداری می‌خواهد.

مطابق قانون برنامه پنجم توسعه میزان تولید نفت باید تا سال ۱۳۹۴ به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز برسد. وزیر نفت، رستم قاسمی می‌گوید برای دست یافتن به این هدف باید سالانه ۵۰ میلیارد دلار در این بخش سرمایه‌گذاری شود. بنابر تازه‌ترین گزارش اوپک میزان تولید نفت ایران به کمتر از سه میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.

اعتراف به عقب‌ماندگی صنعت نفت

وزیر نفت اعتراف می‌کند «صنعت نفت ایران در سه زمینه كیفیت، زمان و نگهداشت توسعه و تولید با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد.» به گزارش خبرگزاری ایسنا او در كنفرانس راهكارهای تحول نظام توسعه و بهره‌برداری در بخش بالادستی نفت و گاز که از روز چهارشنبه، ۲۱ تیرماه آغاز شده گفت، این وزارت‌خانه برای سرعت بخشیدن به توسعه صنایع نفت و گاز طرحی تهیه کرده که باید در دولت و مجلس به تصویب برسد.

خبرگزاری ایسنا روز جمعه ۲۳ تیر از قول قاسمی نوشت، یکی از محورهای اصلی این طرح استفاده از ذخایر ارزی بانک مرکزی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت است. این اقدام برای جبران سرمایه‌گذاری‌های خارجی صورت می‌گیرد که به دلیل تشدید تحریم‌ها ایران از آن بی‌نصیب مانده است.

به گفته‌ی رستم قاسمی «بانک مرکزی ذخایر ارزی خوبی دارد که این ذخایر در خارج از کشور سرمایه‌گذاری می‌شود اما توانستیم مسئولان بانک مرکزی را قانع کنیم که به جای سرمایه‌گذاری در خارج از کشور این سرمایه‌ها وارد توسعه صنعت نفت کشور شوند.»

نیاز به نیمی از درآمدهای نفتی

جمهوری اسلامی برای حفظ سطح تولید کنونی نفت نیز بی‌نیاز از سرمایه گذاری‌های خارجی نیست. میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز در این حوزه بیش از نیمی از کل درآمد سالانه‌ی ایران از فروش نفت و گاز و محصولات پتروشیمی است. ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌ی مورد نیاز سالانه که وزیر نفت به آن اشاره می‌کند باید از نخستین سال برنامه پنجم توسعه (سال ۱۳۹۰) سرمایه‌گذاری می‌شد که نشد.

با توجه به کسری سرمایه‌گذاری لازم در سال‌های گذشته و سرمایه‌ی مورد نیاز در سال جاری استفاده از منابع ارزی بانک مرکزی راه حل دراز مدتی برای جبران عقب افتادگی‌های موجود در بخش فرادستی صنایع نفت و گاز نخواهد بود.

وزیر نفت می‌گوید: «از نظر اقتصادی نگهداشت توسعه و تولید، بهره‌وری و راندمان در صنعت نفت خیلی پایین است و باید از عقلای صنعت نفت یاری بطلبیم تا بلكه فاصله موجود بین صنعت ایران با دنیا كمتر شود.»

افزایش چشمگیر هزینه استخراج نفت

سخنان وزیر نفت در حالی ابراز می‌شود که بهره‌وری خیلی پایین صنعت نفت هر سال کمتر نیز شده است. حیدر بهمنی، مدیرعامل شرکت ملی حفاری ایران، ۳۰ آذر ۱۳۹۰ مدعی شد: «هزینه تولید هر بشکه نفت در کشور سه دلار و در مقایسه با سایر کشورها بسیار کم است.»

این ادعا همان زمان با واکنش احمد قلعه‌بانی روبرو شد: «نمی‌توانیم بگوئیم هزینه تولید ما کمتر از سایر کشورها است.» در کشورهایی چون قطر و عربستان سعودی که از فناوری روز در صنایع نفت و گاز خود استفاده می‌کنند هزینه استخراج هر بشکه نفت کمتر از دو دلار است.

اگر ادعای هزینه‌ی سه دلاری استخراج هر بشکه نفت در سال ۹۰ درست هم باشد این رقم در کمتر از یک سال بیش از دو برابر شده است. غلامرضا منوچهری نایب رئیس کنفرانس یاد شده در مراسم گشایش این همایش گفت «هزینه‌های تولید نفت که امروز نزدیک به ۷ دلار به ازای هر بشکه است، تا چند سال دیگر در برخی میادین به ۳۰ دلار می‌رسد.»

احتمال کاهش ۳۰ درصدی صادرات نفت

برخی از کارشناسان معتقدند هزینه‌ی ۷ دلار برای تولید هر بشکه نفت مخارج مستقیم استخراج است و زیان‌های ناشی از غفلت‌های گذشته در آن محاسبه نشده است. عدم سرمایه‌گذاری به موقع در نگهداشت و حفاظت از چاه‌های قدیمی نفت و گاز در مواردی ایجاب می‌کند که برای تعمیر و احیای چاه‌ها، استخراج به کلی متوقف شود. این اقدام به معنای از دست رفتن بخشی از درآمدهای نفتی است و باید در برآورد هزینه‌ی عمومی تولید محاسبه شود.

احمد قلعه‌بانی چندی پیش در کنفرانس انرژی مسکو اعلام کرد، ایران "به خاطر تعمیرات در مخازن و میادین" ممکن است از میانه‌ی تیرماه صادرات نفت خود را ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش دهد. ناظران این کاهش را بی‌ارتباط با آغاز توقف کامل خرید نفت ایران از سوی کشورهای عضو اتحادیه اروپا که از ابتدای ماه ژوئیه، ۱۱ تیرماه به اجرا گذاشته شده نمی‌دانند.

راه دیگری که رستم قاسمی برای جبران کمبود سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز پیشنهاد می‌کند اختصاص ۲۵ درصد از درآمدهای نفتی و ۷۵ درصد از محل فروش میعانات گازی به وزارت نفت است. او می‌گوید این طرح محتاج موافقت مجلس است که زمینه‌ی آن فراهم شده است.