در شهریور ماه ۱۳۸۴ برای اولین‌بار بحث "اینترنت ملی" از سوی مسئولان ارتباطات و فن‌آوری کشور مطرح شد. در حالی‌که بسیاری از کارشناسان و فعالان وب این طرح دولت را گامی جدی برای محدود کردن دسترسی کاربران به اطلاعات و کنترل آن‌ها می‌دانستند، عده‌ای دیگر آن را راهی برای گسترش "دولت الکترونیک" و در نهایت به نفع توسعه‌ی فن‌آوری در ایران می‌دیدند.

وعده‌های تحقق نیافته

به تدریج و به موازات عملکردهای جمهوری اسلامی در برخورد با آزادی بیان و گردش اطلاعات در فضای وب و بازداشت‌های فعالان وب و وبلاگ‌نویسان، عده‌ی بیشتری به این باور رسیدند که "اینترنت ملی" تلاش جاه‌طلبانه‌ی جدی حاکمیت برای کنترل و سرکوب هرچه بیشتر کاربران نت و قطع تماس کاربران با اینترنت جهانی است.

اما آیا جمهوری اسلامی قابلیت‌ها و ظرفیت‌های لازم برای اجرای چنین پروژه‌ی بزرگی را در اختیار دارد؟ در حالی که هنوز کشوری مثل چین که پیشرفته‌ترین سیستم فیلترینگ و ردیابی مخالفان آنلاین را دارد، هنوز نتوانسته رویای بلندپروازانه‌ی "اینترانت" یا همان "اینترنت ملی" را محقق سازد، جمهوری اسلامی که هنوز در اولین گام‌های عملی "دولت الکترونیک" و خرید آنلاین است، چطور می‌خواهد اینترنت را "ملی" کند؟‌

از شهریور ماه ۸۴ تا به امروز، مسئولان ارتباطات و فن‌آوری کشور، هر بار وعده‌ داده‌اند که "اینترنت ملی" تا شش ماه یا یک سال دیگر به بهره‌برداری خواهد رسید. در آخرین اظهارنظرها درباره‌ی اینترنت ملی، رضا تقی‌پور، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات کشور، روز ۱۲ تیرماه ۱۳۹۰ در گفت‌وگویی با رسانه‌ها اعلام کرد که کره جنوبی با ایران در زمینه‌ی راه اندازی اینترنت ملی و ارتقای پهنای باند، همکاری می‌کند.

وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات کشور در حاشیه بازدید سفر هیئت ارتباطات کره جنوبی به ایران، با تاکید بر گسترش همکاری‌های ارتباطاتی میان دو کشور گفت:«مذاکرات بیشتر در رابطه با تامین امنیت دیتا و مدیریت تبادل اطلاعات بود. یکی از محورهای مذاکره نیز تاسیس شبکه‌ی اینترنت ملی و انتقال تجربه در زمینه‌ی ارتقای پهنای باند بوده است».

پیش از این، تقی‌پور باز وعده داده بود که اینترنت ملی تا شهریور ماه ۱۳۹۰ افتتاح خواهد شد. کمتر از دوماه قبل از تاریخی که برای چندمین‌بار از سوی مسئولان در سال‌های گذشته اعلام می‌شود، هنوز هم خبری و نشانه‌ای از اینترنت ملی یا زیرساخت‌های لازم برای چنین پروژه‌ی بزرگی به چشم نمی‌خورد.

کاربران فضای مجازی که در سال‌های اخیر آنقدر حرف «اینترنت ملی» را شنیده ‌و نشانه‌ای از امکان عملی شدنش را ندیده‌اند، دیگر چندان حساسیتی به اخبار مربوط به این پروژه که اجرایش در برنامه‌ی پنجم توسعه نیز پیش‌بینی شده است، نشان نمی‌دهند. برخی واکنش‌های کاربران فضای مجازی را مرور می‌کنیم.

اینترنت ملی، فاجعه ملی؟

نویسنده‌ی وبلاگ «ماروپله» در مطلبی با عنوان «آیا اینترنت ملی=فاجعه ملی؟» می‌نویسد:«درست است که اینترنت به دلیل گسترش آگاهی و تبادل اطلاعات، به روند دموکراسی و گسترش جنبش سبز کمک زیادی کرده، ولی نباید فقط به اطلاع‌رسانی کفایت کنیم.»

این وبلاگ‌نویس با اشاره به اهمیت نقش اینترنت در جنبش‌های مردمی، می‌نویسد که در شرایط کنونی، اطلاع‌رسانی وقتی اهمیت دارد و باارزش است که در پی آن عملی هم صورت بگیرد. نویسنده‌ی وبلاگ «ماروپله» می‌نویسد:«این همه انقلاب‌های قبلی که در سراسر تاریخ پیروز شده است، کدام یک اینترنت داشت؟ نباید وابسته به هیچ ابزاری بود، به جای ترس و وحشت از امکان اینترنت ملی، بهتر است راهکارهای جدیدی پیدا کنیم و قبول کنیم که این رژیم را نمی‌شود با اینترنت و کری خواندن از پشت اینترنت از بین برد.»

بسیاری از کاربران فضای مجازی این سوال را مطرح می‌کنند که اصلن چطور می‌توان اینترنت را در ذات خود برای ایجاد ارتباط میان مردم جهان به وجود آمده است، ملی کرد و به دور آن حصار کشید؟

نویسنده وبلاگ «رادمان» در یادداشت کوتاهی دراین‌باره می‌نویسد:«اصلن کاری به مزایا و معایب و اهداف چنین شبکه‌ی ملی ندارم. بحثم سر واژه‌هاست. آیا می‌شود “اینترنت” به صورت “ملی” داشت؟ مگر مفهوم اینترنت، همان اتصال جهانی بین شبکه‌ها نیست؟ آیا بهتر نیست حالا که قرار است چنین شبکه‌ای را فارغ از سابقه‌ی ایجاد چنین شبکه‌هایی در کشورهای دیگر ایجاد نمود، برای آن اسم قدیمی مثل “شارع” یا حداکثر “اکسترانت ملی” گذاشت که لااقل واژه‌ی درست‌تری باشد؟»

بالاخره اینترنت ملی یا اینترنت پاک؟

درحالی‌که برخی از مسئولات ارتباطات و فن‌آوری از «اینترنت ملی» صحبت می‌کنند، در اردیبهشت ماه سال جاری علیرضا پورمددی، از کارشناسان فن‌آوری اطلاعات در گفتگو با خبرگزاری «ایسنا» از طرح «اینترنت پاک» خبر داد. پورمددی گفته بود «اینترنت پاک» یک ایده است که می‌تواند بسیاری از مشکلات بشریت را حل کند و وعده داده بود که کارشناسان مشغول کار روی این طرح هستند.

نویسنده‌ی وبلاگ «فیلترشده» دراین‌باره می‌نویسد:«چطور شده است که این‌بار منبع خبر اینترنت پاک عضو کابینه‌ی دولت نیست؟ ایسنا منبع خبر را کارشناس فن‌آوری اطلاعات معرفی می‌کند. ایشان چه کارشناسی هستند که درست معرفی نشده و در اینترنت هم چیزی از ایشان پیدا نمی‌شود؟»

این وبلاگ‌نویس در ادامه می‌نویسد:«به نظرم تصمیم دولت بر انتشار محدود اخبار در مورد طرح اینترنت ملی این است که دولت محمود احمدی‌نژاد تا به حال بارها در موارد مشابه با واکنش شدید مردم روبرو شده و نمی‌خواهد بیش از حد مردم را نگران کند. نه اینکه این دولت به فکر بهداشت روانی ما مردم باشد، بلکه بیشتر به فکر حفظ موقعیت و ثبات خود است تا با اعلام خبر اصلی، موجی از مخالفت را برنیانگیزد.»

در این میان، طنز برخی وبلاگ‌نویسان هم گل کرده و از جمله وبلاگ «رفیق» در مطلبی طنز، وا‌ژه‌هایی جایگزین برای امکانات وب بعد از راه‌اندازی اینترنت ملی یا پاک پیشنهاد داد. بنا به گفته‌ی این وبلاگ‌نویس «گوگل= گل محمدی،فایرفاکس= ذوالجناح آتشین، اینترنت اکسپلورر= سیروسفر، فیس‌بوک=صحیفه‌ی نور، یاهو= یاحق و مای اسپیس= فضای معنوی» خواهد شد!

FS/JT