محمد جواد ظریف شامگاه دوشنبه (۲۱ آوریل/ ۱ اردیبهشت) همراه با یک هیئت عالی‌رتبه به مسکو سفر کرد تا صبح سه‌شنبه در نشست وزیران خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر شرکت کند.

محور اصلی نشست مسکو رایزنی و تبادل نظر برای تنظیم سند نشست سران کشورهای ساحلی خزر اعلام شده که قرار است پاییز امسال در آستراخان برگزار شود.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، وزیر امور خارجه ایران در این نشست گفت: «اراده سیاسی رهبران پنج کشور ساحلی دریای خزر بر این است که همواره این دریا دریای صلح و دوستی، توسعه و شکوفایی پایدار، همکاری متقابل و حسن همجواری باشد.»

خوش‌بینی نسبت به توافق بر سر خزر

بنابر این گزارش، ظریف می‌گوید کشورهای ساحلی خزر تاکید دارند که تا زمان تعیین رژیم حقوقی جدید، موافقت‌نامه‌های قدیمی در مواردی مانند آزادی دریانوردی تجاری، ماهیگیری، منع تردد کشتی‌ها و شناورها با پرچم کشورهای غیرساحلی و ایجاد کمربند انحصاری شیلاتی همان‌گونه که تاکنون اعمال شده‌اند، در آینده نیز اعمال خواهند شد.

اشاره ظریف به معاهده‌هایی است که ۱۹۲۱و ۱۹۴۰ میلادی میان ایران و شوروی سابق به امضاء رسیده و کشورهای جدا شده از شوروی خواستار بازنویسی و تغییر آن هستند.

روسیه، آذربایجان، ترکمنستان، ایران و قزاقستان سال‌هاست که برای تدوین کنوانسیون جدید رژیم حقوقی خزر مذاکره می‌کنند و تاکنون موفق به حل تمام اختلاف‌های موجود نشده‌اند.

اردیبهشت ماه سال گذشته سی و دومین اجلاس کارشناسان و معاونان وزارت خارجه پنج کشور ساحلی خزر در تهران برگزار شد و مانند نشست‌های قبلی بدون دست یافتن به توافق قابل اعتنایی به پایان رسید.

اختلاف بر سر آلودگی دریای خزر

یکی از موارد اختلاف میان کشورهای حوزه دریای خزر به چگونگی استفاده از منابع انرژی مربوط می‌شوند. ایران و روسیه به علت‌های مختلف با پروژه‌های انتقال نفت و گاز دریای خزر به اروپا مخالفت‌ کرده‌اند.

ایران به دلیل فشار تحریم‌ها تا کنون توانایی سرمایه‌گذاری مناسب برای بهره‌برداری از منابع انرژی شمال کشور را نداشته و روسیه انتقال نفت و گاز ترکمنستان و آذربایجان به اروپا را خطری برای موقعیت انحصاری خود ارزیابی می‌کند.

وزیر امور خارجه ایران در نشست مسکو گفته است: «متاسفانه برخی بازیگران فرامنطقه‌ای، دریای خزر را مترادف با منابع انرژی نفت و گاز تعریف می‌کنند و از زوایای دیگر مانند "محیط زیست بسیار شکننده"، "منابع زنده" و "صلح و ثبات پایدار" غافل هستند.»

آلودگی دریای خزر نیز از جمله مسائلی است که گاهی باعث بروز اختلاف میان کشورهای ساحلی شده است. یکی از نمونه‌های اختلاف ایران و آذربایجان بر سر آلودگی آب در کناره‌های استان گیلان در سال ۹۱ بوده است.

خزر، فاضلاب شهرهای ساحلی

مسئولان ایران، آذربایجان را متهم می‌کنند که با استفاده از دکل‌های فرسوده عامل آلودگی نفتی خزر شده‌اند و آذربایجان نیز سرازیر شدن فاضلاب از شهرهای شمال ایران به دریای خزر را از علت‌های تشدید آلودگی می‌خواند.

عزت‌الله حقیقی، کارشناس محیط زیست دریایی ۲۴ اسفند ۹۲ به خبرگزاری مهر گفت: «خطرناک‌ترین تهدیدکننده خزر در سواحل ایران آلودگی میکروبی است نه شیمیایی، و به علت نزدیکی کارخانجات به رودخانه‌ها و ورود فاضلاب‌های تصفیه نشده آنها، سواحل ایران از نظر میکروبی بسیار آلوده است.»

روزنامه شهروند ۲۸ فروردین در گزارشی نوشت، دریای خزر "فاضلاب شهرهای ساحلی" شده و آلودگی میکروبی آب‌این دریا به شماری از آبزیان نیز سرایت کرده است.

پروین فرشچی، معاون سازمان محیط ‌زیست با تائید آلودگی شدید میکروبی آب خزر به خبرگزاری فارس گفت که "۱۰۰ در صد فاضلاب خانه‌های ساحلی بدون تصفیه وارد دریای خزر می‌شود."

او می‌افزاید تداوم این وضعیت باعث کاهش تعداد آبزیان می‌شود و "آب‌های ساحلی برای شنا کردن ارزش و اهمیت خود را از دست داده‌اند".

ادعای ظریف درباره خزر "زلال و پاک"

به رغم گزارش‌های فراوانی که از سالیان پیش درباره تشدید آلودگی دریای خزر منتشر شده و به تائید مسئولان نیز رسیده است وزیر امور خارجه ایران در نشست مسکو ادعا کرد: «تلاش ما این خواهد بود که خزر را همان‌گونه که به ما به ارث رسیده است، زلال، شفاف، پاک و ایمن به آیندگان بسپاریم.»

ظریف پیش از شروع این نشست با همتای روس خود، سرگئی لاوروف ملاقات و گفتگو کرد. به گزارش خبرگزاری ایرنا وزیران خارجه ایران و روسیه در این دیدار درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی رایزنی کرده‌اند.

روسیه در کنار آمریکا، فرانسه، بریتانیا و چین عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل است که همراه با آلمان در قالب گروه موسوم به ۱+۵ طرف مذاکرات هسته‌ای با ایران هستند.

لاوروف در نشست مسکو بر شتاب گرفتن گفتگوهای سیاسی میان کشورهای ساحلی خزر تاکید کرد و گفت، "روابط این کشورها درعرصه‌های تجارت و فرهنگ در حال گسترش است."

در سفر ظریف به مسکو یک هیئت ۴۰ نفره متشکل از اعضای اتاق بازرگانی ایران، روسای اتاق‌های بازرگانی استان‌ها و فعالان اقتصادی نیز او را همراهی کرده‌اند تا زمینه گسترش روابط تجاری دو کشور را فراهم کنند.

ایران و روسیه سرگرم مذاکره بر سر معامله پایاپای نفت و کالا هستند که گفته می‌شود بزرگترین معامله تجاری میان دو کشور خواهد بود. آمریکا نسبت به نقض تحریم‌ها در این معامله به روسیه هشدار داده است.

ابراهیم رحیم پور، معاون آسیا - اقیانوسیه وزارت امور خارجه در گفتگو با خبرگزاری ایرنا با بیان این که "بعضی‌ها به دیده شک به عقد قرارداد همکاری اقتصادی دو کشور می‌نگرند" تصریح کرد که این قرارداد شامل هیچ یک از تحریم‌ها نمی‌شود.