محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم و رئیس پیشین تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی در برجام در پنجاه‌وهشتمین گردهمایی یاران و دانش‌آموختگان دانشگاه تبریز، به پرسش‌های حاضران درباره برجام پاسخ داد و روایت‌هایی از پشت صحنه مذاکرات هسته‌ای با ایران ارائه کرد.

به گزارش ایرنا، او برخی ادعاهای سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه درباره "مکانیسم ماشه" را نادرست خواند و گفت، بند مربوط به این مکانیسم نه "اختصاص به گفت‌وگوهای دوجانبه او با جان کری"، وزیر خارجه پیشین آمریکا داشت و نه برای "روزهای آخر" مذاکرات طراحی شده بود.

لاوروف پیش از این در گفت‌وگو با رسانه‌های عربی در مسکو فرمول نهایی مکانیسم ماشه را "ابتکار" ظریف دانسته بود.

او با اشاره به فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا بازگشت تحریم‌های پیشابرجام سازمان ملل متحد علیه ایران توسط تروئیکای اروپا گفته بود که این بند "در واقع در مرحله نهایی مذاکرات، مستقیما میان محمدجواد ظریف و جان کری مورد توافق قرار گرفته بود."

او ادامه داده بود: «اما اگر شرکای ایرانی ما چنین سازوکاری را پذیرفتند که به صراحت باید گفت یک تله حقوقی بود، ما دلیلی برای اعتراض نداشتیم.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

ظریف با اشاره به اظهارات لاوروف با توصیف سیاست روسیه در قبال ایران گفت که مسکو دو خط قرمز دارد: ایران نباید با جهان به "روابط آرام" برسد و نباید به "درگیری" کشانده شود.

به‌گفته او، همین منطق باعث حمایت روسیه از "توافق موقت ژنو" شده بود تا وضعیت "استخوان لای زخم" ایجاد کند که هم مانع برخورد شود و هم از عادی‌سازی کامل جلوگیری کند.

ظریف شرح داد که در مقاطع مختلف، روس‌ها پیشنهادهایی درباره "قطعنامه‌های گذشته شورای امنیت" ارائه کردند که تهران آن‌ها را بسیار نامطلوب می‌دانست و کنار گذاشت.

پاسخ به روایت روسیه از "مکانیسم ماشه"

ظریف تأکید کرده که ادعای لاوروف درباره منشأ "مکانیسم ماشه" و توافق مستقیم او با جان کری با واقعیت مطابقت ندارد.

او از طرحی سخن گفت که "تعلیق ۶ ماهه قطعنامه‌ها" را پیشنهاد می‌کرد (با امکان رأی‌گیری به درخواست دو عضو شورا) و تصریح کرد که این الگو می‌توانست برجام را خیلی زود از میان ببرد.

در بازخوانی ظریف، منشأ برخی از این ایده‌ها خارج از مسیر مستقیم تهران ـ واشنگتن بود و طرف ایرانی آن‌ها را رد کرده است. او تصریح کرد: «نه تنها مکانیسم ماشه برای روزهای آخر نبود، بلکه اختصاص به گفت‌وگوهای بین من و جان کری هم نداشت.»

اسنپ‌بک و رفتار بازیگران؛ از دوره احمدی‌نژاد تا رأی‌گیری ۱۳۹۹

محمدجواد ظریف با اشاره به تلاش ناکام آمریکا برای فعال‌سازی "مکانیسم ماشه" در سال ۱۳۹۹ یادآور شد که ۱۳ عضو شورای امنیت اعلام کردند که واشنگتن صلاحیت استفاده از این ابزار را ندارد (در رأی‌گیری، "۱۱" رأی ممتنع و "دو" رأی منفی روسیه و چین ثبت شد).

او گفت، همراهی مسکو و پکن در آن مقطع، در قیاس با دوره‌ای که "روسیه به همه قطعنامه‌های ذیل فصل هفتم رأی مثبت می‌داد"، استثنا بود؛ به‌ویژه آن‌که همین سابقه، مانع پیوستن ایران به "سازمان همکاری شانگهای" شده بود.

ظریف مدعی است که در آخرین شب‌های جمع‌بندی، بر سر "تحریم تسلیحاتی" نیز چالش‌های جدی با مسکو وجود داشت و او پیشنهاد محدودیت بیش از پنج‌سال را نپذیرفت.

به‌گفته او، در همان زمان به لاوروف گفته شد که تهران مجوزی برای پذیرش چنین محدودیتی نداده است. ظریف همچنین به گفت‌وگوهای حساس درباره "نیاز سوخت بوشهر" اشاره کرد و گفت، در ابتدای مذاکرات جامع (بهمن ۱۳۹۲)، روسیه پیشنهاد داد که "تمام نیاز سوخت نیروگاه تا پهدف ایان عمر" را تأمین کند؛ پیشنهادی که از نگاه تهران "وابستگی پایدار" می‌آفرید و با هدف اعلام‌شده ایران برای "۱۹۰ هزار سو" و بهره‌گیری از "نطنز" در تضاد بود.

واحد سو (SWU) که مخفف Separative Work Unit است کیلوگرم است و معمولا حجم تولید اورانیوم غنی‌شده (تا یک‌درصد خلوص معین) را در سال نشان می‌دهد. 

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

ظریف می‌گوید، جزئیات این موارد در کتاب "راز سر به مهر" (به قلم خودش) ثبت شده است. او تأکید کرده که بخش‌های انتقادی نسبت به پیشنهادهای مسکو و پاریس درباره "وضعیت قطعنامه‌های شورای امنیت" در این اسناد قابل پیگیری است.

در مقابل، لاوروف و برخی مقام‌های روسی طی ماه‌های اخیر بارها بر این نکته پای فشرده‌اند که "مکانیسم ماشه" ذاتاً سازوکاری بود که "حق وتو" را دور می‌زد و مسکو از ابتدا نسبت به پیامدهای آن هشدار داده بود.

ظریف با وجود نقدها گفته است که همچنان به "روابط راهبردی با روسیه و چین" اعتقاد دارد، با این حال افزوده که این کشورها "برای ما" کاری نمی‌کنند و منافع خود را مستقیم و "عریان" پیگیری می‌کنند.

او نمونه‌هایی مانند "خبرسازی سفر" قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه به مسکو یا "افشای ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه" را یادآور شد و تأکید کرد که در دوره مسئولیتش، حساس‌ترین گفت‌وگوها با حفظ محرمانگی پیش می‌رفت.